Morgunblaðið - 29.05.1998, Blaðsíða 48

MK8 FÖSTUDAGUR 29. MAÍ 1998
MINNINGAR
MORGUNBLABIÐ
GUNNLAUGUR
ÞÓRÐARSON
«**ry steikti sveppina í smjöri á kola-
eldavélinni og gaf öllum að smakka.
Sumir þorðu en flestir töldu hann
ruglaðan eins og ýmsir töldu hann
eða reyndu að gera hann alla hans
ævi. Það er auðveldust leið þröng-
sýnna, þegar þeir kynnast mönnum
eins og Gunnlaugi sem var á undan
sinni samtíð í gjörð og hugsun.
Það var enginn smáfengur fyrir
ungan fóðurlausan dreng að fá að
kynnast þessum manni sem sífellt
kom með nýjungar að kenna og
sýna og talaði um listir, málverk,
^tónlist og arkitektúr eins og aðrir
um þorsk og nýuppgötvað kóka
kóla. Yið kynntumst nýjum heimi.
Eitt sinn fannst honum vanta
skjólgróður um litlu fallegu lóðimar
undir Hamrinum og einn góðan veð-
urdag dreif hann „Brekkusniglana“
í girðingavinnu og kom með lurka
og greinar af Vesturbæjarvíði sem
klipptar höfðu verið af trjám við
Klepp og í Vesturbænum. Þetta var
sagað niður í búta og rekið niður
með sleggju umhverfis lóðirnar.
Jeminn! sagði María Víðis. Hann er
snarruglaður, sögðu aðrir. En viti
menn lurkamir tóku að lifna aftur
eins og símastaurarnir hans Tómas-
ar. Gunnlaugur var nefnilega
^aldramaður!
Þarna hófst vinátta sem fyrst var
nánast sem faðir og sonur en síðar
náin vinátta eins og hún getur orðið
best enda Gunnlaugur óvenju op-
inn, næmur og hjálpfús. Hann var
sífellt að huga að því hvort einhverj-
ir þyrftu hjálpar við. Sem dæmi:
Þegar íslenskar bammargar fjöl-
skyldur vom komnar í herbraggana
á Skólavörðuholti og í Múlum safn-
aði Gunnlaugur ávöxtum fyrir jól,
setti á mig jólasveinahúfu og lét mig
dreifa pokum með ávöxtum á að-
^fangadag til þurfandi. Engum líkur,
en ég héri, óframfærinn og hrædd-
ur en guði sé lof að ég lét mig hafa
það.
Sagan um upphaf sumarhússins i
fjölskyldulundinum góða við Hellu-
vatn: Breytingar vora gerðar á
götuhlið Eymundsson í Austur-
stræti 1956. Gunnlaugur kaupir
rúðurnar þrjár (tvöfalt gler) sem
ekki átti að endurnýta, sendir mér
bréf með málum á rúðunum til
Kaupmannahafnar þar sem ég hafði
nýlega haflð nám i arkitektúr. „Þor-
valdur, teiknaðu sumarhús í landið
mitt við Helluvatn utan um rúðurn-
ar.“ Og það varð og er.
Nú síðustu árin kom Gunnlaugur
»~ígama við í Hábænum með uppkast
að greinum um ýmis málefni sem
hann langaði að fjalla um. Gáfu
þessar stundir enn þessa gömlu til-
finningu að hér færi maður viturri,
framsýnni og kjarkaðri en flestir.
Ég þykist vita að margir vinir og
samtíðarmenn Gunnlaugs muni
minnast og fjalla um lögmanninn og
frumherjann í landhelgismálum
þjóðarinnar, listunnandann og stoð
margra listamanna, skógræktar-
manninn og frumherjann í að nýta,
flytja og endurplanta öllum gróðri
sem þurfti að víkja vegna fram-
kvæmda en áður var fargað, hug-
myndasmiðinn og góðan föður og
afa. Gunnlaugur var margir menn
~ og allir áhugaverðir.
Á lokastundu var Herdís systir,
Tinna, dóttir hans, sonardóttir og
nafna Gunnlaug og Nína systir hans
hjá honum. Þær spiluðu fyrir hann
verk Beethovens af plötum og hann
leið á burt undir tónum óðsins til
gleðinnar úr níundu sinfóníunni. Já
freude! freude! Það var Gunnlaug-
ur. Guð blessi Dísu systur, alla hans
nánustu og hinn myndarlega kyn-
stofn sem hann skilur eftir. Ég kveð
þig með ljóðlínu úr sonnettu afa-
drengsins Kristjáns Þórðar Hrafns-
sonar.
Og ég hugsa er þú gengur burt, hverfur
úr augsýn minni,
um þá hamingju sem má finna í veröldinni.
Þorvaldur S. Þorvaldsson.
Á sólríkum morgni er hurðum
Borgarfógetaembættisins í Reykja-
vík svipt upp og inn stormar snagg-
aralegur maður í Ijósum frakka. Á
höfðinu ber hann barðastóran hatt,
sem hann sviptir af sér og sendir
rakleiðis og þvert yfir afgreiðslusal
embættisins, beint í hendur bros-
andi símadömunnar. Á eftir fer
komment um fríðleik hennar og
yndisleik allan enda maðurinn
menntaður í Frans. Hátt og skýrt
tilkynnir hann komu sína, býður
góðan dag og stormar inn á gang.
Hér fór enginn venjulegur maður
því dr. Gunnlaugur Þórðarson hafði
átt sinn „entrance".
Það var happ fyrir ungan laga-
nema þegar þessi þekkti lögmaður
gaf sér stund á hraðferð sinni um
bókasafn lagadeildar til að diskút-
era snilldarvörn sína í þekktu saka-
máli, sem þá hafði nýlega verið
dæmt. Á stuttri stundu gæddi dr.
Gunnlaugur lögfræðina leiftrandi
tilfinningum og því lífi, sem hún því
miður vill á stundum líða fyrir skort
á. Alla tíð síðan gerði ég mér far um
að eiga við hann spjall ef við hitt-
umst á fómum vegi og fór glaðari
af. Þessar stundir voru ætíð stuttar
enda höfðinginn aldrei á neinu dóli.
Lengstar urðu þær í heitapottinum
i Laugardal. Oftar en ekki kom dr.
Gunnlaugur í fagurri sveiflu yfir
handrið pottsins og lét sig falla með
miklum skell í hann miðjan. Vís með
að hafa lagt jeppanum þvert upp á
gangstétt. Var ekkert að tvinóna við
hlutina.
Það er skarð fyrir skildi í röðum
lögmanna við fráfall hans og mann-
líf í Reykjavík fátækara. Frjó hugs-
un hans, úrvalsmenntun, skörp
greind og listræn tjáning mynduðu
þá heild sem ógleymanleg verður.
Ég votta aðstandendum hans öllum,
vinum og vandamönnum mína inni-
legustu samúð.
Magnús M. Norðdahl hrl.
Hann sat á stól rétt við dyrnar,
elegant klæddur í hvítan jakka og
skyrtu og svartar smóking buxur og
kvaddi gestina sem vora famir að
tygja sig heim. Jólaveislan hafði að
þessu sinni verið óvenju margmenn
og skemmtileg, maturinn að venju
mikill og góður og drykkjarföng
nóg. Ég tók í hönd Gunnlaugs,
þakkaði honum fyrir mig og hrósaði
honum fyrir matinn, sagðist endi-
lega verða að fá hjá honum upp-
skriftina að kartöfluuppstúfinu.
Hann hló við og lofaði að láta mig fá
hana seinna. Svo kvöddumst við.
Um kvöldið dundi ógæfan yfir.
I æsku fannst mér Gunnlaugur
spennandi en dálítið viðsjárverður
frændi. Hann var barngóður og gaf
sér ætíð tíma fyrir bömin í kringum
sig, en átti það til að halda þéttings-
fast um höndina, er við heilsuðumst
og jafnvel kreista hana ofurlítið
þannig að ég emjaði við, eða stríða
mér og kom þá glampi í augu hans.
Ég heyrði líka stundum ævintýra-
legar sögur af Gunnlaugi, ýkjusög-
ur sem hlutu eiginlega að vera upp-
spuni, en gátu, vegna þess að Gunn-
laugur átti í hlut, allt eins verið
sannar.
Eiginlega kynntist ég Gunnlaugi
ekkert að ráði fyrr en vorið 1979.
Ég sótti þá námskeið í listasögu við
Háskóla Islands en í stað hefðbund-
innar ritgerðar valdi ég að taka
saman yfirlit yfir listaverkasafn
hans. í framhaldi af því var ég mik-
ið á heimili hans að Bergstaðastræti
og grandskoðaði þau mörgu lista-
verk, sem þar var að finna. Sér-
staka athygli mína vöktu myndir
eftir Gunnlaug Scheving, sem hann
hafði teiknað eða málað á brúnan
umbúðapappír og geymdar voru
upprúllaðar í skrifborðsskúffum.
Gunnlaugur sýndi mér einnig
myndir sem hann átti eftir Karl
Kvaran og voru til sýnis á Hótel
Loftleiðum, en Gunnlaugur var sér-
stakur aðdáandi þeirra Schevings
og Karls. I framhaldi af þessu
ræddum við Gunnlaugur oft um
myndlist og hann sýndi mér gjarn-
an ný listaverk, sem hann hafði
keypt. Hann fylgdist afar vel með í
myndlistinni, sótti sýningar af elju,
ekki aðeins þeirra, sem búnir voru
að festa sig í sessi, heldur ekki síður
nýgræðinganna, sem voru að feta
sín fyrstu spor á listabrautinni.
Þessi mikli áhugi á því sem hann
tók sér fyrir hendur endurspeglað-
ist á öllum sviðum. Gunnlaugur var
hamhleypa til verka og gekk ekki að
neinu með hálfum hug, Þessa sér
ekki minnst stað í landi ættarinnar
við Helluvatn, þar sem hann græddi
landið fógram trjám og jurtum,
sléttaði og endurgerði. Mesta at-
hygli vekja þó heljarmikil hraun-
grjót, sum vafalítið mörg tonn að
þyngd, sem girða af hluta landsins.
I þessari paradís undi Gunnlaugur
sér vel og margar góðar stundirnar
hef ég átt þar með honum og öðram
í fjölskyldunni.
Gunnlaugur var mikill ferðagarp-
ur og lá leiðin oft til framandi landa.
Mér er sérstaklega minnisstætt
kvöld eitt í haust er ég hitti hann
heima hjá foreldrum mínum, en
þangað kom Gunnlaugur oft í heim-
sókn. Hann var þá nýkominn úr
miklu ferðalagi til arabalanda, hafði
sótt alþjóðaráðstefnu lögfræðinga
og síðan ferðast um mörg landanna
við Rauða hafið. Að venju hafði
hann frá mörgu skemmtilegu að
segja. Gunnlaugur átti arababúning
og ætlaði að sjálfsögðu að hafa hann
með sér í ferðina. Er á áfangastað
var komið og hann ætlaði að færa
sig í búninginn uppgötvaði Gunn-
laugur að í stað búningsins hafði
hann gripið hvítt lak og sett það í
tösku sína. En vegna þess hve
Gunnlaugi þótti búningurinn þægi-
legur í hita gat hann ómögulega
hugsað sér að klæðast venjulegum
fótum og dreif sig því á markað og
festi kaup á nýjum arababúningi.
Að því loknu hugðist hann halda
heim á hótel en áttaði sig fljótlega á
því að hann var villtur og vissi ekki
hvernig hann ætti að komast þang-
að aftur. í því bar að lögreglumenn
og fóra þeir að skipta sér af Gunn-
laugi. Þar sem hann óttaðist að geta
lent í vandræðum ef í ljós kæmi að
hann væri vestrænn maður í
arababúningi, ákvað Gunnlaugur að
látast vera mállaus og svaraði því
engu spumingum þeirra. Þess í stað
rétti hann þeim spjald með nafni
hótelsins. Eftir nokkurt þóf ákváðu
þeir að aka honum þangað og er á
hótelið kom skiptust þeir á orðum
við dyravörðinn í anddyrinu, hlógu
mikið og bentu á Gunnlaug. Er þeir
voru famir spurði Gunnlaugur
dyravörðinn hvað þeim hefði þótt
svo fyndið. Þeir höfðu aldrei áður
séð svo bláeygan araba, svaraði
vörðurinn. Ekki höfðu þeir hins
vegar efað eitt augnablik að Gunn-
laugur væri arabi, svo vel fór bún-
ingurinn honum.
Þessi litla saga endurspeglar tvö
karaktereinkenni Gunnlaugs. Hann
var stundum nokkuð fljótur á sér,
eins og margir í ættinni og gat
hlaupið óþægilega á sig. Á móti kom
að hann var afar útsjónarsamur og
fljótur að finna leiðir til að leysa þau
vandamál er við blöstu hverju sinni.
Með Gunnlaugi er genginn góður
maður og mætur. Það var ætíð
gaman að sækja hann heim því boð
hans vora engum öðram lík, hann
undi sér vel í faðmi fjölskyldunnar
og bar hana mjög fyrir brjósti. Við,
sem urðum þeirrar gæfu aðnjótandi
að kynnast honum og þekkja, þökk-
um fyrir okkur og gleðjumst þess
að eiga margar góðar minningar til
að orna okkur við.
Sveinn Agnarsson.
Þau skáldverk, sem merkilegust
þykja, byggja frægð sína undan-
tekningarlítið á stórbrotnum og eft-
irminnilegum mannlýsingum. Höf-
undur, sem hefði tekist að skapa
persónu á borð við Gunnlaug Þórð-
arson í sinni sögu, án þess að þekkja
fyrirmyndina, hefði ugglaust staðið
nærri nóbelsverðlaunum og annarri
upphefð og frægð. Almættið þarf
hins vegar ekki á slíkum verðlaun-
um að halda, en á þó allar þakkir
skildar fyrir að tryggja tilvera
Gunnlaugs Þórðarsonar, eins litn'k-
asta samferðamanns okkar, sem nú
hefur gengið til fundar við það.
Hann var þó þrátt fyrir allt í raun
tilgerðarlaus maður, en um leið með
ólíkindum uppáfinningasamur, óút-
reiknanlegur á köflum og á alla lund
ótrúlegur. Einu mátti þó reikna
með án nokkurra skekkjumarka.
Hann var vinum sínum, og þar fór
fjölskyldan fremst, óbrigðult
tryggðatröll. Bjargvætturinn Gunn-
laugur kom eins og andi úr
töfrafiösku á því andartaki sem ein-
hver hafði lent í mótvindi eða erfið-
leikum. Sjálfur naut ég oftar en
einu sinni slíkrar nálægðar Gunn-
laugs Þórðarsonar þegar ég lenti í
andstreymi og hann reyndist þá
betur en margur.
Gunnlaugur Þórðarson var hug-
myndaríkur lögmaður. Vissulega
var hann óhefðbundinn í aðferðum
og nálgaðist málin einatt úr öðram
áttum en þeim, sem ríkjandi voru
það og það sinnið á meðal lög-
manna. En einmitt þess vegna náði
hann stundum árangri, þegar allir
aðrir hefðu gefist upp.
Gunnlaugur Þórðarson fór oft
mikinn og lét kröftuglega í sér
heyra í þjóðfélaginu. Tók hann þá
óhikað afstöðu til manna og mál-
efna. En meira að segja í þeim mál-
um, sem hann tók þátt í af mestu
kappi, gat hann átt það til að snúast
á punktinum í afstöðu sinni, ef hann
■þóttist skynja að röksemdir and-
stæðinganna ættu meiri rétt á sér
en hann hafði í upphafi gert ráð fyr-
ir. Slíkt er afar sjaldgæft í íslensku
þjóðmálastagli, þar sem meiru virð-
ist oft skipta að fá að eiga síðasta
orðið, en að vinna málefnalegan sig-
ur. En Gunnlaugur Þórðarson var
sjaldgæfur maður. Þessa sjaldgæfa
manns mun nú verða ákaft saknað
af frændum hans og vinum.
Gunnlaugur sagði frá brotum úr
ævintýralegu lífshlaupi sínu í bók-
um og útvarpsþáttum. Um hann
spunnust sögur, sumar sannar,
meira að segja þær ótrúlegustu, en
sumar uppspuni. Við, sem þekktum
hann nokkuð vel, og þeir, sem
þekktu hann best, munum hins veg-
ar geyma í minni meðan geymt
verður, litríkan kostamann, sem
gerði tilveruna svo miklu ánægju-
legri.
Davíð Oddsson.
Afi Gulli, „Ljóti afi“ á ljóta bfln-
um. Afi sem gaf okkur fimmtíu kall
fyrir að standa undir köldu bununni
í Laugardalslauginni rétt fyrir lok-
un, afi sem lét braka í öllum tánum
á okkur og stríddi okkur, hasaðist í
okkur þangað til við gátum ekki
meira, afi sem spilaði við okkur
rommý langt fram á nótt og hló sig
máttlausan að tapsárindum okkar,
afi sem keyrði yfir á rauðu ljósi, afi
sem lét okkur stýra af því að hann
keyrði bara upp á umferðareyjar,
afi sem greip tómar kókflöskur úr
vegkantinum á ferð, þurrkaði sund-
skýluna sína á höfuðpúðunum í bfln-
um sínum, afi sem hamaðist og
aldrei fór sér hægt, afi sem elskaði
ömmu Dísu, þótt hann væri löngu
skilinn við hana, afi sem borgaði
okkur fyrir að lesa fornsögurnar og
spurði svo út úr, afi sem kom með
hurðasprengjur í öll boð og lang-
mest af rakettum á gamlárskvöld,
afi sem aldrei las leiðbeiningar, afi
sem storkaði örlögunum, afi sem
bauð upp á pítsur og harðfísk í jóla-
boðum, afi sem trúði á drauga og
fyrri líf, afi sem keypti happaþrenn-
ur, og hét þá „skafi“, afi sem stopp-
aði sjálfur í sokkana sína með rauðu
ullarbandi, afi sem sagði: „Eram við
ekki vinir?“, afi sem leit inn á ólík-
legustu tímum, sem alltaf var þó
rétti tíminn, afi sem hrærði upp í
tilverunni og ruglaði í ríminu, afi
sem reisti minnismerki, hlóð skjól-
belti úr hnullungum og ræktaði tré,
afi sem varði mál undirmálsmanna
og kvenna, afi sem elskaði málara-
list og allskonar listamenn, afi sem
stóð upp í öllum boðum og hélt
klökkur einlægar og tilfinninga-
þrungnar ræður um hvað lífið væri
stórkostlegt, afi sem var svo meyr,
afi sem eignaðist fimm börn og fullt
af barnabörnum og var elskaður
takmarkalaust af þeim öllum, hefur
loksins numið staðar og kvatt.
Við þökkum honum fyrir það að
vera fallegasti „Ljóti afi“ í heimi,
fyrir að hafa einatt stappað í okkur
stálinu og um leið bent okkur og
kennt á undur lífsins, við þökkum
öll fyrir hlutdeild afa í okkur.
Olafur Egill, Gunnlaugur
og Ellen Erla.
Við fráfall Gunnlaugs Þórðarson-
ar leitar hugurinn aftur í tímann og
staðnæmist einkum við minningar
um ferðalög heimshorna á milli.
Þótt ég hafi verið kunnugur
Gunnlaugi frá árinu 1972, þegar ég
hóf fyrst lögfræðistörf, urðu kynni
okkar þó ekki náin fyrr en við fór
um fyrst saman í langferð. Það mun
hafa verið sumarið 1981 að ég frétti
frá öðram góðum vini, Páli S. Páls-
syni hrl., að til væri stofnun sem
heitir World Peace Through Law,
og segir nafnið allt sem segja þarf
um tilgang samtakanna.
Friðarstofnun þessi efnir til um-
fangsmikils ráðstefnuhalds annað
hvert ár og er leitast við að ráð-
stefnan sé haldin til skiptis í hinum
ýmsu heimsálfum. Er þá hvort
tveggja haft í huga: Að ná til lög-
fræðinga sem víðast um heim með
friðarboðskapinn og að gefa þátt-
takendum tækifæri til þess að
kynnast fjarlægum þjóðum og
menningu.
Páll sagði mér þarna um sumarið
að á haustmánuðum yrði ráðstefna
haldin í Sao Paulo í Brasilíu, en auk
þess ættu menn kost á skipulögðum
ferðum á vegurn samtakanna um
Suður-Ameríku. Ég hef alltaf verið
áhugasamur um ferðalög og ákvað
því að taka þátt og fara með Páli.
Auk okkar tveggja ætlaði Gunn-
laugur að sækja ráðstefnuna.
Er ekki að orðlengja að í þessari
ferð tókust góð kynni með okkur
Gunnlaugi og síðar vinátta sem
hélst æ síðar, en Pál hafði ég þekkt
lengur og stend í ævarandi þakkar-
skuld við hann fyrir lögfræði- og
laxveiðikennslu. Fóram við þre-
menningarnir um Suður-Ameríku
þvera og endilanga, en lengst fór þó
Gunnlaugur, alla leið til Eldlands
syðst á Patagoníuskaganum.
Páll lést árið 1983, og eftir þessa
ferð sóttum við Gunnlaugur annað
hvert ár, oftast í september, tvíær-
ing World Peace Through Law. Við
fóram t.a.m. til Egyptalands,
Þýzkalands, Venezúela, Suður-
Kóreu og Brasiliu, sem fyrr segir.
Af öllum þessum ferðum verður
Kóreuferðin einna minnisstæðust,
ekki síst vegna fararinnar með Sí-
beríuhraðlestinni svonefndu, næst-
um því þvert yfir Sovétríkin allar
götur til Nahodka, sem stendur við
Kyrrahaf, nálægt hinni þekktu
hafnarborg Vladivostok. Ogleyman-
legar eru mér samverustundir okk-
ar Gunnlaugs í þröngum og óvist-
legum járbrautarklefa í átta sólar-
hringa við slæman kost í mat og
drykk, en þeim mun ríkulegri í
heimspekiumræðum og við lestur
+
Innilegar þakkir fyrir auðsýnda samúð og
vinarhug við andlát
ELSU TÓMASDÓTTUR
frá Hólmavík,
Melhaga 13,
Reykjavík.
Kristín Tómasdóttir, Valgerður Tómasdóttir,
Guðný Jónsdóttir.