Morgunblaðið - 12.06.1998, Blaðsíða 31

30 FÖSTUDAGUR 12. JÚNÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 12. JÚNÍ 1998 31
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDl
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
NIÐURSTAÐA
BANKARÁÐS
LANDSBANKANS
Meginniðurstaða bankaráðs Landsbanka Islands hf. á löngum
fundi í gær var sú, að bankinn ætti ekki kröfu á hendur
fyrrverandi bankastjórum um endurgreiðslu á kostnaði, sem
Ríkisendurskoðun gerði athugasemdir við á sínum tíma, umfram
þá endurgreiðslu, sem Sverrir Hermannsson hefði þegar innt af
hendi og Björgvin Vilmundarson tjáð sig reiðubúinn til að
greiða.
Þessi niðurstaða bankaráðsins er byggð á greinargerð, sem
Jón Steinar Gunnlaugsson, hæstaréttarlögmaður, tók saman að
beiðni bankaráðsins um réttarstöðu hinna þriggja fyri-verandi
bankastjóra Landsbanka Islands hf. I greinargerð lögmannsins
kemur hins vegar fram ákveðin gagnrýni á háttsemi banka-
stjóranna varðandi veiðiferðir, risnu og ferðakostnað. I greinar-
gerð hæstaréttarlögmannsins um veiðiferðir segir m.a.:
verður ekki hjá því komizt að telja, að lítils hófs eða aðhalds
hafi verið gætt við ákvarðanir bankastjóranna fyrrverandi um
þessi efni... Þrátt fyrir þessar athugasemdir tel ég allar líkur
standa gegn því að bankinn geti nú endurkrafið bankastjórana
fyrrverandi um kostnað vegna þessara veiðiferða... tel ég litlar
líkur á að dómstólar myndu ef á reyndi fallast á endurkröfu
bankans um þennan kostnað eins og öllum atvikum málsins er
háttað.“
I umfjöllun um risnukostnað bankastjóranna kemur fram að
Sverrir Hermannsson og Björgvin Vilmundarson hafi endur-
greitt eða fallist á endurgreiðslu risnukostnaðar með fyrirvara
um að í því fælist engin viðurkenning á, að þeim hafi verið það
skylt. Hins vegar sé það gert til þess að stuðla að friði um lyktir
málsins.
Um ferðakostnað bankastjóranna segir í álitsgerð Jóns Stein-
ars Gunnlaugssonar til bankaráðsins: „Ekki er líklegt að starfs-
kjör sem þessi tíðkist víða í viðskiptaheiminum og líklega er
óhætt að fullyrða að þau þekkjast ekki hjá opinberum aðil-
um... Á hinn bóginn er þess að gæta að ekki hafa við endur-
skoðun reikninga bankans undanfarin ár verið gerðar sérstakar
athugasemdir við ferðakostnaðinn, hvorki að efni til né með því
að biðja um frekari skýringar á tilefnum hans. Sýnist ekki vera
ástæða til að véfengja hina fyrrverandi bankastjóra um að þess-
ir hættir muni hafa tíðkast við bankann fyrir þeirra tíð eða þeir
hafi a.m.k. verið í góðri trú þar um.“
Með afgreiðslu greinargerðar Jóns Steinars Gunnlaugssonar
hefur bankaráð Landsbankans lokið umfjöllun sinni um starfs-
lok fyrrverandi bankastjóra Landsbankans, sem allir sögðu upp
störfum um síðustu páska. Eftir stendur af Landsbankamálum
sú sakamálarannsókn, sem nú er hafin á svonefndu Lindarmáli.
Landsbankamálið sem slíkt mun hins vegar hafa víðtækari af-
leiðingar. I fyrsta lagi er ljóst, að kostnaður vegna veiðiferða og
risnu hefur verið kominn úr böndum innan Landsbankans. Mál
þetta mun verða til þess, að í öllum fjármálastofnunum í eigu
ríkisins og sjálfsagt einnig í einkageiranum verða teknar upp
mun strangari reglur varðandi laxveiðiferðir með viðskiptavini
og risnukostnað almennt. Áhrif þessa úti í atvinnulífinu verða
áreiðanlega þau að aðhald í einkafyrirtækjum verður strangara
og ekki ósennilegt, að spurningar eigi eftir að koma upp á aðal-
fundum fyrirtækja, sem skráð eru á Verðbréfaþingi, um þessa
kostnaðarþætti í rekstri fyrirtækjanna. Þá bendir margt til þess
að skattayfirvöld verði kröfuharðari í mati á því, hvort laxveiði-
boð teljist til skattskyldra hlunninda. Landsbankamálið mun því
að jiessu leyti hafa holl áhrif út í allt þjóðfélagið.
I annan stað má sömuleiðis búast við, að reglur um ferða-
kostnað fyrirtækja í eigu opinberra aðila, svo og hjá ráðuneyt-
um og Alþingi, verði hertar og ekki ólíklegt að alveg verði tekið
fyrir, að ferðakostnaður í einkaerindum verði hluti starfskjara
hjá hinu opinbera, ef á annað borð eru fleiri dæmi um slíkt.
Raunar má telja sennilegt, að hið sama gerist hjá einkafyrir-
tækjum, og þá ekki sízt þeim, sem skráð eru á hlutabréfamark-
aði.
í þriðja lagi má telja líklegt, að í kjölfar Landsbankamálsins
og Lindarmálsins, sem er angi af því, skapist umræður um hver
ábyrgð stjórnarmanna í fyrirtækjum almennt sé, hvort sem um
er að ræða í opinbera geiranum eða í einkageiranum, og að
raddir komi upp um nauðsyn þess, að skýrt komi fram í lögum
hver sú ábyrgð sé. Það er ekki sízt nauðsynlegt fyrir þá, sem
takast þá ábyrgð á herðar að sitja í stjórnum fyrirtækja, og
þeim fer fjölgandi, að vita hver þeirra ábyrgð er og til hvers er
ætlast af þeim.
Úr því sem komið er verður að leggja áherzlu á, eins og raun-
ar hefur komið fram hjá forsvarsmönnum bankaráðs Lands-
bankans, að draga lærdóma af því, sem úrskeiðis hefur farið,
sennilega á löngum tíma, og nýta þá reynslu til þess að koma
málum í nýjan og betri farveg..
Flaga hf. opnar útibú í París
Islensk hátækni á
Frakklandsmarkaði
✓
Islenskum hátæknifyrirtækjum fer sífellt
fjölgandi og eru sum þeirra þegar farin að
hasla sér völl erlendis. Fyrirtækið Flaga hf.
er eitt þeirra, en það hefur sérhæft sig í
smíði tækja til svefnrannsókna og hefur nú
opnað útibú í miðborg Parísar. Flaga hefur
þegar náð langt inn á Frakklandsmarkað
með afurðir sínar, eins og Ragna Sara Jóns-
dóttir komst að þegar hún skoðaði útibúið
og spjallaði við franska notendur kerfísins.
HELSTU afui’ðir fyi’irtækis-
ins Flögu hf. eru mælitækið
Embla og forritið Som-
nologica. Kerfið hefur verið
selt til um 20 landa nú þegar og fer
hópur þeirra lækna og rannsóknarað-
ila sem nota kerfið ört stækkandi.
Embla er sextán rása mælitæki
sem getur mælt hitastig, hjartalínu-
rit, öndun, súrefnismettun í blóði,
vöðvalínurit, loftþrýsting í lungum,
stellingu sem sofið er í og fleira,
ásamt heilalínuriti og stafrænni
myndbandsupptöku af sjúklingnum.
Embla kannar þannig líkamsstarf-
semi einstaklinga á meðan þeir sofa,
en eitt helsta vandamál svefnrann-
sókna hingað til hefur verið skortur á
mælitækni. Rannsóknir á líðan og lík-
amsstarfsemi einstaklinga í svefni
eru stundaðar á fjölmörgum sviðum
læknisfræðinnar. I Frakklandi er
Embla nú þegar notuð við svefnrann-
sóknir, geðrannsóknir, lungnarann-
sóknir og við grunnrannsóknir á dýr-
um.
Tók tíma að átta sig á uppbygg-
ingu franska kerfisins
Nicolas Pétur Blin er framkvæmda-
stjóri Flögu France og rekur skrif-
stofuna í gamla listahverfinu Mont-
martre. Nicolas stundaði sjálfur rann-
sóknir á árvekni og dagsvefni og not-
aði til þess svefnkerfi. Hann ætlaði
upphaflega að aðstoða Flögu lítilshátt-
ar við kynningu á kerfinu í Frakklandi
en eftirspum eftir því varð fljótlega
það mikil að fyrr en varði var hann
kominn í fulla vinnu. Útibúið var svo
Morgunblaðið/Jón Svavarsson
MÆLITÆKIÐ Embla er ekki
nema tæpt kfló að þyngd og gerir
rannsakendum kleift að senda
sjúklinga með tækið heim, þar
sem svefn þeirra er tekinn upp.
stofnað í september á síðasta ári og nú
starfa þar auk Nieolas tveir aðrir
starfsmenn.
Flaga France er fyrsta útibú Flögu
sem stofnað var erlendis, en Embla
var áður seld í gegnum umboðsmenn
sem störfuðu í hverju landi fyrir sig.
Nú hefur einnig verið opnað útibú í
Flórída sem ætlað er að sjá um sölu á
Bandaríkjamarkaði. Nicolas segir að
hlutverk sitt frá upphafi hafi verið
mjög fjölbreytt. „Það er ansi þungt í
vöfum að stofna fyrirtæki í franska
kerfinu og stofnunin tók því töluverð-
an tíma. Eg hef verið mikið að kynna
kerfið, farið á ráðstefnur lækna og
eins hitt einstaka lækna, sýnt þeim
hvernig kerfið virkai’ og hvaða mögu-
leika það býður upp á. Undanfarið hef
Morgunblaðið/Ragna Sara
FRAMKVÆMDASTJÓRI Flögu France, Nicolas Pétur Blin, fyrir utan
húsnæði fyrirtækisins í Montmartre hverfi Parísar. Efst í götunni
stendur gömul mylla sem notuð var til dansleikjahalds áður fyrr og vís-
ar nafnið „Au tic tac du moulin" til hennar.
ég svo verið að aðstoða þá sem keypt
hafa kerfið, kennt þeim á það og að-
stoðað við uppsetningu,“ segir hann.
Nicolas segir það hafa tekið
nokkurn tíma að átta sig á því hvernig
samfélag franskra lækna var uppbygt
og þá ekki síst lækna í svefnrannsókn-
um. Nú hafi hann komist að því hverj-
ir séu mikilvægustu og mest metnu
sérfræðingarnir á þessu sviði í Frakk-
landi og það auðveldi honum mikið
kynningu á kerfinu. „Það tók smátíma
að átta sig á því hverjir væru ráðandi í
bransanum, þ.e. þeir sem eru með fyr-
irlestra víða, sitja í mörgum nefndum
og tengjast mörgum á sviðinu. Nú má
segja að við höfum náð öllum þeim
takmörkum sem við settum okkur í
þeim efnum. Við höfum selt kerfi til
svefnrannsóknarstofu í Montpellier
sem er ein sú stærsta í Evrópu auk
stærstu rannsóknardeildar Frakk-
lands í dýrarannsóknum sem er í
Lyon. Formaður svefnrannsóknafé-
Iags Frakklands notar kerfið okkai- en
fjögur til fimm hundruð manns eru í
því félagi og svo get ég áfram talið.
Við höfum þegar selt 16 kerfi hér í
Frakklandi og margir hafa sýnt
Emblunni áhuga þannig að salan á ör-
ugglega eftir að aukast héðan í frá.“
Ekki einir á markaðnum
Nýtt tímabil fer nú í hönd hjá Flögu
France. Fyrirtækið er tilbúið til að
auka söluna og kynningu á fyrírtæk-
inu sjálfu. „Við munum einbeita okkm-
að því að kynna okkur sem franskt-ís-
lenskt fyrirtæki sem er að stækka hér
í Frakklandi. Það er töluvert mikil-
vægt að viðskiptavinir okkar átti sig á
því að þeh’ eru að kaupa vöru frá fyrir-
tæki sem er með aðsetur í Frakklandi.
Þeir verða mun öruggari þegar þeir
vita af aðila í Frakklandi sem getur
aðstoðað þá ef eitthvað bjátar á, enda
hef ég mikil samskipti við viðskipta-
vinina og hitti hvern þeirra þrisvar til
fjórum sinnum áður en hann ákveður
sig varðandi kaup á kerfinu, og sam-
skiptin aukast síðan til muna eftir
kaupin," segir Nicolas og bætir við að
það hræði Frakkana töluvert að hugsa
til þess að þurfa að hringja til íslands
þar sem þeir þurfa jafnvel að tala
ensku við símastúlku.
Embla er ekki eina tækið á frönsk-
um markaði sem mælir líkamsástand
fólks í svefni. Til eru nokkur önnur
tæki sem þó eru misjöfn að því leyti að
þau eru misjafnlega notendavæn og
ólík að stærð og gerð. Nicolas segh’ að
þeir eigi fjölmarga keppinauta í
Frakklandi og séu 'ekki stærstir á
markaðinum. Þeir hafi hins vegar
þann kost að vera nokkrum árum á
undan keppinautunum í þróun tækja
og forrita, enda sé unnið ötullega að
endurbótum og þróun á kerfinu heima
á Islandi. Helsti kostur Emblunnar sé
hvað hún sé fjölhæf, lítil, notendavæn
og að henni fylgi mjög fullkomið forrit
sem vinnui’ úr upplýsingum hennar.
Frábærar viðtökur í Frakklandi
„Embla og Somnologica hafa fengið
alveg frábærai’ viðtökur. Við erum
langt á undan í nýrri hátækni og sem
dæmi get ég bent á að stór hluti
franskra fyrirtækja er ekki enn með
aðgang að alnetinu eins og flestöll ís-
lensk fyrh-tæki hafa. Ég er í miklum
samskiptum við þá sem kaupa tækin og
læknana sem nota þau, en það er mikið
spurt um ýmiss konar sérlausnir enda
er kerfið okkar byggt upp þannig að
við getum boðið ýmiss konai’ sérlausn-
ir, og við veitum mikla þjónustu vegna
tækjanna og forritsins. Hægt er að fá
viðbætur við Somnologica sem gefur
ýmsa viðbótarmöguleika og læknarnir
eru mjög ánægðh- með það.
Annar helsti kostur Emblunnar er
hvað hún tekur inn hreint stafrænt
merki, þannig að allar upplýsingarnar
eru algerlega stafrænar. Af þessum
sökum eru engin takmörk fyrh’ því
hvaða merki hún getur tekið inn. Það
er hægt að mæla allt frá hjartslætti til
jarðskjálfta," segir Nicolas.
Undirbúningur að stofnun Flögu
France hefur staðið í um eitt og hálft
ár. Það er til húsa í listamannahverf-
inu Montmartre í Norður-Pains. „Það
sem er svo frábært við þetta er að í
þessu húsnæði var demantasala í þrjá-
tíu til fjörutíu ár eftir stríð og þetta er
því húsnæði með mikla sál. Það er
gaman að vera í svona notalegu um-
hverfi en ekki í glerhúsi í úthverfi
Parísar, eins og flest fyrirtæki eru,“
segir Nicolas, sem eyddi miklum tíma
í að gera upp húsnæðið. Hann þurfti
því næst að þjóta þar sem hann var að
undirbúa málþing fyrir notendur kerf-
isins í Frakklandi.
Emblan nýtist á ólíkum
rannsóknarsviðum
NOTENDUR Emblu í Frakklandi
eru að fást við margvíslegar rann-
sóknir. Allt frá alkóhólisma til sárs-
aukamælinga og áhrifa þeirra á
geðheilsu og svefn. Um helgina var
haldið málþing á vegum Flögu
France þar sem notendur Emblu
komu saman, kynntu rannsóknir
sínar og kynntu sér nýja möguleika
kerfisins.
Næstum laus við pappírinn
I Lille stundar geðlæknirinn
Danel T. rannsóknir á svefnmynstri
fólks og tengslum þess við fíkni-
efnavanda og notar til þess íslenska
kerfíð frá Flögu. Joelle Adrien er
taugalífeðlisfræðingur og stundar
rannsóknarstörf í París auk þess
sem hún er formaður Svefnrann-
sóknafélags Frakklands. Hún notar
Emblu og Somnologicu við grunn-
rannsóknir sínar um tengsl geð-
lyfja, svefnmynsturs og þunglyndis.
Áthuganirnar gerir hún á músum
og rottum og með notkun einnar
Emblu getur hún mælt fimm til
átta mýs í einu. Með gömlu mæli-
tækninni, sem hún notast enn við í
bland, getur hún einungis mælt
tvær til þjár mýs í einu. Gamla
tæknin er tæki sem prentar út
mælingarnar á pappír, og er papp-
írinn eftir mælingu einnar músar
yfir nótt milli þrjú og íjögur hund-
ruð metrar að lengd.
Adrien segir að mikið hagræði
hljótist af notkun Emblunnar og
það spari sér mikinn tíma að þurfa
ekki að skrá upplýsingarnar úr
gömlu tækjunum. Hún hefur notað
kerfið í nokkra mánuði og vinnur
nú að því að safna fé fyrir fleiri
kerfum.
Hópmeðferð við svefnleysi
Eric Lainey er geðlæknir og
kannar tengsl svefns við geðheilsu
einstaklinga, og þá helst þeirra sem
þjást af þunglyndi. Hann býður upp
á hópmeðferð fyrir einstaklinga
sem þjást af svefnleysi í stað þess að
gefa þeim lyf. Meðferðin felst í að
breyta svefnvenjum fólks og notar
hann til þess sömu tækni og stund-
um er notuð við að breyta matar-
venjum þeirra sem þjást af offítn.
Lainey mælir ástand sjúklinga
sinna í svefni við upphaf meðferðar
og í lok hennar og hefur til þess not-
að Emblu í um sex mánuði. Hann
segir að Emblan hafi ótvíræða kosti
fyrir sig og rannsóknir sínar.
„Emblan gefur mér kost á að senda
sjúklinga heim til sín þar sem þeir
tengja sig sjálfir við Embluna og
sofa heima hjá sér. Daginn eftir
koma þeir svo með upptökuna og ég
skoða hana í Somnologicu. Þessi
nýjung er alger bylting fyrir mig.
Aður þurfti ég að senda alla skjól-
stæðinga mína á rannsóknarstofu
með sérstökum tækjabúnaði til
svefnmælinga þar sem þeir eyddu
nóttinni. Því fylgja hins vegar nokk-
ur vandamál því slíkar rannsóknar-
stofur eru fáar og að jafnaði erfitt
að fá þar tinia, biðin getur verið allt
+
Morgunblaðið/Ragna Sara
ÞÁTTTAKENDUR í málþingi Flögu France sem haldið var um
helgina. Þar komu saman læknar og rannsóknarfólk víðs vegar
að úr Frakklandi til að læra meira um notkun Emblu og Som-
nologicu og einnig til að kynna rannsóknir sínar. Lengst til
vinstri er Nicolas Pétur Blin framkvæmdastjóri Flögu France og
lengst til hægri eru Joelle Adrien og Eric Lainey.
að nokkrum mánuðum. Þar að
auki eru mælingarnar nokkuð
skakkar vegna þess að þeir sem
þjást af svefnóreglu sofa mun
verr á rannsóknarstofu úti í bæ
en heima hjá sér. Nú get ég hins
vegar mælt mun náttúrulegri
svefn,“ segir Lainey, og bætir
við „því miður getum við enn
ekki sent alla heim með Emblu
og þurfum því að notast við báð-
ar aðferðirnar enn um sinn.“
Hann lirósar kerfínu í hástert
og segir það hafa breytt miklu
fyrir sig sem rannsakanda. „Ég
hef prófað mörg kerfi og þekki
vel til á þessu sviði, en þetta er
það besta sinnar tegundar sem
ég hef prófað. Það sem er ein-
stakt við það er að það tekur
inn algerlega stafrænar upp-
lýsingar, sem ekki var hægt
áður. Auk þess er það mjög
auðvelt í notkun og býður upp
á marga ólíka möguleika, sem
ég held ég þekki enn ekki alla
þó ég hafi notað kerfið í sex
mánuði."
Sagnfræðinemar undirbúa þing um Norðurlöndin og kalda stríðið
Y akning' í íslenskum
sagnfræðirannsóknum
Morgunblaðið/Golli
SAGNFRÆÐINEMARNIR Rósa Magnúsdóttir, Jóhannes Þ. Skúlason
og Haraldur Þór Egilsson ætla allir að fást við sögu kalda stríðsins í
lokaritgerðum sínum.
EIR eru ekki átrúnaðargoð á
borð við poppstjörnur, erlendu
sagnfræðingarnir sem koma á
kaldastríðsráðstefnuna, en sagnfræði-
nemamir Haraldur Þór Egilsson, Jó-
hannes Þ. Skúlason og Rósa Magnús-
dóttir kannast við nöfn þeirra af fræði-
ritum sem þau hafa lesið í náminu og
hlakka til að hafa kynni af þeim og
þankagangi þeirra. Þau þrjú auk Þór-
mundar Jónatanssonar, sagnfræði-
nema og fjölmiðlafulltrúa hafa stai’fað
með Val Ingimundarsyni sagnft’æðingi
að undh’búningi ráðstefnu, sem haldin
verður 24. til 27. júní um Norðurlöndin
og kalda stríðið. Hingað til hafa þau
sinnt bréfaskriftum, heimasíðugerð
fyi’h’ ráðstefnuna og annani skipulagn-
ingu og kynningu. Þau segja reynsluna
af þessu starfi mjög dýrmæta. Þór-
mundur taldi þó að það væri galli, að
sagnfræðiskor neitaði að meta slíkt
starf til eininga í námi fyrr en komið er
á meistarastig. En öllum fannst það
mjög spennandi að fá að kynnast því
besta á alþjóðasviði í fræðigreininni.
Þau lögðu þó áherslu á að þetta væri
ekki aðeins kærkomið tækifæri fyrir
sagnfræðinga og stjómmálafræðinga,
heldm’ allt áhugafólk um þjóðfélags-
mál. Enda væri ráðstefnan öllum opin
og stæði skráning nú yfir.
Mikil gi’óska er í íslenskum sagn-
fræðirannsóknum og -námi um þessar
mundir. Fjölmargir íyrirlestrar era
haldnir á vegum Sögufélagsins, Félags
sagnfræðinga, sagnfræðiskorar Háskól-
ans, Félags sagnfræðinema og stórar
ráðstefnur hafa verið haldnai’ og eru í
vændum um söguleg efni. Mikil endur-
skoðun hefur farið fram á söguskoðun
fyrri tíma. Jóhannes nefnir til dæmis að
mat sagnfræðinga á hlutverki Dana í
Islandssögunni hafi mjög breyst.
Ferskir straumar frá
Bandaríkjunum
„Vakningin í sagnfræðinni í Háskól-
anum er kannski ekki síst vegna þess
að komnir eru nokkrir ungir menn og
konur sem komið hafa frá framhalds-
námi á síðustu árum og borið með sér
ferska strauma," segir Rósa. „Ekki síst
eru það menn sem hafa verið í námi í
Bandaríkjunum og hafa þar kynnst
nýrri aðferðafræði og viðfangsefnum."
Þremenningai’nir segja að áhugi
sagnfræðinema beinist í auknum mæli
að tuttugustu öldinni. „Kannsld er það
af því að það er komin viss fjarlægð á
viðfangsefnið, og líka vegna þess að sí-
fellt meiri upplýsingai’ koma fram, til
dæmis frá þeim skjalasöfnum sem
hafa verið að opnast í Austur-Evrópu
og Rússlandi,“ segir Hai’aldur.
Þau nefna líka að annað einkenni á ís-
lensku sagnfi’æðinni nú á dögum sé það
að meira sé í’eynt að miðla til almenn-
ings en áður. „Við viljum skrifa texta
sem er læsilegur. Kannski er það mark-
aðshyggjan sem hafið hefur innreið sína
í sagnfræðina,“ segir Rósa. „Síðustu ár-
in hafa verið að koma út sagnfræðirit
sem hafa selst vel.“
Haraldur bendir á sem dæmi að Is- ’
lensku bókmenntaverðlaunin fyrir
fræðibækur hafa tvö síðustu árin verið
veitt fyrh’ sagnfræðirit.
Þau þrjú eru öll að vinna að lokarit-
gerðum sínum í BA-náminu í sagn-
fræði og öll hafa valið sér efni sem
tengist kalda stríðinu. Rósa ætlar að
skrifa um menningarleg samskipti Is-
lands, Bandaríkjanna og Rússlands á
þessum tíma, til dæmis baráttu Máls
og menningar, bókaforlags vinstri
manna, við Almenna bókafélagið, sem
kennt var við hægri menn og um MIR,
Menningarsamband Islands og ráð-
stjórnamkjanna ásamt fleiri slíkum
félögum. Efnið hefur þó ekki verið af-
markað að fullu ennþá.
Jóhannes ætlai- að skrifa um þjóð-
ernishyggju í Sósíalistaflokknum 1940-
1951, sem hann telur að líkist helst
rómantískri þjóðemishyggju 19. aldar í
Þýskalandi. Hai’aldur ætlar að skrifa
um afstöðu Islendinga til vamarliðsins
á tímum vinstri stjóma, 1951-61 og
1967-77. Á báðum tímabilum var mótuð
sú stefna að segja upp vamarsamn-
ingnum, en ekkert vai’ð úr.
Minni hiti í sljórnmálununi
Þau Rósa, Jóhannes og Haraldur eru
sammála um að nú sé að mörgu leyti
orðið auðveldara að skrifa sagnfræði-
lega um kalda stríðið en áður. Með
þessari breytingu telja þeir að auðveld-
ara sé að gæta hlutleysis í skrifum, þó
að þeir trúi ekki á fullkomið hlutleysi í
sagnfræðinni.
„Norrænt öryggisjafnvægiu og hlutleysi Svíþjóðar og Finnlands
Voru Norðurlöndin „ónæm“
fyrir átökum kalda stríðsins?
JUSSI Hanhimáki, lektor í al-
þjóðasögu við London School of
Economics and Political Science
(LSE), á sæti í undirbúningsnefnd
ráðstefnunnar. Hann mun flytja fyrir-
lestur um áhrif Bandaríkjanna á
Norðurlöndum og stýra pallborðsum-
ræðum undir yfirskriftinni „Norrænt
jafnvægi" og hlutleysisstefna Finn-
lands og Svíþjóðar.
I samtali við
Morgunblaðið sagði
Hanhimáki að til-
raun yrði gerð til að
kryfja þrjár rnegin-
spurningar. í fyrsta
lagi hvaða skilning-
ur væri lagður í
hugmyndina um ör-
yggisjafnvægi á
Norðurlöndum, þá
hvernig samband
Finnlands við Sovétríkin hefði verið í
raun og hvort aukinn sovézkm- þrýst-
ingur á Finnland kynni að hafa spillt
hinu norræna öryggisjafnvægi og
jafnvel hrakið hina hlutlausu Svía tO
að sækja um aðild að NATO. Loks
verði velt vöngum yfir því hvort nán-
ara hernaðarsamstarf Danmerkur og
Noregs við Bandaríkin en talið var að
hefði átt sér stað í raun hefði líka get-
að spillt þessu norræna jafnvægi.
„Hugmyndin um hið norræna ör-
yggisjafnvægi er upprunnin á sjöunda
áratugnum, en upphafsmenn að henni
voru norskir stjórnmálafræðingar,“
sagði Hanhimaki. „Samkvæmt kenn-
ingunni var hægt að deila Norðurlönd-
um í tvennt. í vestri voru NATO-ríkin
Noregur og Danmörk - ísland vai’ lát-
ið liggja milli hluta í þessu samhengi -
í miðjunni var Svíþjóð sem hlutlaust
ríki í sígildum skilningi, og austast var
Finnland, sem var hlutlaust en bundið
Sovétríkjunum með sérstökum örygg-
ismálasamningi frá 1948.“
Sú ályktun sem dregin var sam-
kvæmt þessari kenningu er sú, að
þetta fyrfrkomulag fæli í sér jafnvægi
sem kom í veg fyrir að Norðurlönd
blönduðust inn í nokkra alvarlega
deilu risaveldanna í kalda stríðinu.
í samræmi við þetta ályktuðu menn
ennfremur, segir Hanhimáki, að ef
Sovétmenn ykju afskiptasemi sína af
Finnlandi myndi slíkur þrýstingur
spilla þessu jafnvægi og jafnvel etja
Svíþjóð út í að ganga í NATO; eða á
hinn bóginn ef Danmörk og Noregur
yrðu vh'kari þátttakendur í hernaðar-
áætlunum NÁTO - með því til dæmis
að fallast opinberlega á að kjai’norku-
vopn yi’ðu geymd á þeii’ra yfirráða-
svæði - þá myndi slíkt leiða til aukins
þrýstings Sovétmanna á Finna, og svo
framvegis.
Hugmyndin var sem sagt sú, að
Norðurlöndin hefðu á grundvelli þessa
samspils mismunandi öryggiskerfa
verið nærri ónæm fyrir alvarlegum
millfríkjadeilum í kalda stríðinu.
Meira en athyglisverður hug-
myndaleikur?
Hanhimáki sagðist ennfremur búast
við að ein meginspurningin sem tekizt
verður á við í þessum kafla ráðstefn-
unnar snúist um það hvort þessi kenn-
ing hafi verið annað og meira en at-
hyglisverður hugmyndaleikur, eða að
hún hafi samsvarað raunveruleikan-
um. Þannig verður hægt að velta því
fyrir sér hvort Finnland hafi í raun og
veru verið ónæmt fyrir auknum þrýst-
ingi frá Sovétríkjunum, þökk sé hinu
norræna öryggisjafnvægi.
Annað meginmálið sem Hanhimáki
segir að leitazt verði við að skýra á
þessum hluta ráðstefnunnar er sam-
band Finnlands við Sovétríkin, og
hvort hugsanlegt hefði verið að Sví-
þjóð gengi í NATO ef Sovétmenn
gerðust aðgangsharðir gagnvart Finn-
um. „Þetta telja margh’ að hafi haldið
aftur af Sovétmönnum að beita Finna
miklum þrýstingi á sjöunda, áttunda
og níunda áratugnum," sagði Han-
himáki.
Önnur athyglisverð spuming sem
tekin verður fyrir er hversu langt
hernaðarsamvinna Dana og Norð-
manna við Bandaríkjamenn innan
NATO náði á dögum kalda stríðsins.
„Ríkjandi skilningur er nefnilega sá,
að Danfr og Norðmenn hafi haldið sig
í hæfilegri fjarlægð frá „Pentagon“,
þrátt fyrir að vera meðlimir í NATO.
Ég tel hins vegar að nýjustu upplýs-
ingar sýni að samvinna Dana og Norð-
manna við Bandaríkjamenn var í raun
mjög náin, þótt reynt hafi verið að
halda mikilli leynd yfir sumum þáttum
þessa samstarfs, svo sem að danska
stjórnin hafi heimilað Bandaríkja-
mönnum að geyma kjarnorkuvopn á
Grænlandi,“ sagði Hanhimáki.