Morgunblaðið - 12.06.1998, Blaðsíða 34

^ 34 FÖSTUDAGUR 12. JÚNÍ 1998
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
..»
•vt

*
Eiturlyfín
eru heil-
brigðisvandi
r„Forfallnir eiturlyfjaneytendur eru
sjúklingar en ekki glœpamenn. “
EIMUR án vanda-
mála þarnæsta
fimmtudag". Lík-
ast til gætu flestir
tekið undir að
þetta markmið teldist háleitt og
trúlega yrðu margir tilbúnir til
að leggja þessu „átaki“ lið. En
raunhæft gæti það seint talist.
Ekki fremur en það yfírlýsta
markmið leiðtogafundar Sam-
einuðu þjóðanna að vinna bug á
eiturlyfjavandanum í heiminum -
í þetta skipti miðast „átakið“ við
árið 2008. Á fundi þessum sem
stóð í þrjá daga og lauk á mið-
vikudag kom
VIÐHORF berlega í ljós
—----- hversu skammt
Eftir Ásgeir hefðbundnar
Sverrisson aðferðir hafa
dugað í þessu
skyni enda sýnt að áherslurnar
ei'u ekki réttar.
Eiturlyfjaneysla er heilbrigð-
isvandi og allar þær „lausnir"
sem menn draga fram í dagsljós-
ið munu reynast gagnslausar
þar til sú staðreynd hefur verið
viðurkennd. Forfallnir eitur-
lyfjaneytendur eru sjúklingar en
ekki glæpamenn. Það vaknar
enginn einn góðan veðurdag og
ákveður að gerast eiturlyfja-
neytandi. I þessu tilfelli eru
sjúklingarnir hins vegar ofur-
seldir glæpamönnum, eiturlyfja-
sölum og verða oft að grípa til
afbrota til að fjármagna neyslu
sína. Þannig lendir margt ungt
fólk í afbrotum, ungir menn ger-
ast sekir um ofbeldisglæpi og
ungar stúlkur neyðast margar til
að leggja fyrir sig vændi, líkt og
dæmin sanna.
Samfélagið vill hins vegar
ekki viðurkenna eðli vandans og
bregðast við honum á róttækan
en rökréttan hátt. Þá skipan
mála nýta eiturlyfjahringir sér
og til verður risavaxið svart hag-
kerfi sem teygir anga sína um
heim allan.
Hvergi hefur þetta komið bet-
ur fram á síðustu árum en í
Bandaríkjunum. Þar í landi hafa
stjómvöld neitað að horfast í
augu við að innanlandseftir-
spurnin eftir eiturlyfjum er rót
vandans en ekki kókaín- eða
kannabisrækt í löndum Róm-
önsku-Ameríku. Bandaríkja-
menn hafa beitt skriðþunga sín-
um í þessum heimshluta til að
freista þess að uppræta vand-
ann, oft í krafti hervalds, án
nokkurs tillits til hagsmuna íbú-
anna á þessum slóðum en millj-
ónir manna í Suður-Ameríku
geta einungis dregið fram lífíð
með ræktun fíkniefna. Eitur-
lyfjavandinn í Bandaríkjunum
verður aldrei leystur með því að
brenna akra bláfátækra smá-
bænda í Perú eða Bólivíu.
Nú hefur verið afráðið á vett-
vangi Sameinuðu þjóðanna að
taka upp baráttuaðferðir Banda-
ríkjamanna í nafni „hnattrænnar
lausnar" á eiturlyfjavandanum.
Þannig er kveðið á um það í
lokasamþykkt ráðstefnunnar að
dregið verði „verulega" úr ópí-
um- ,kókaín- og kannabisrækt
íyrir árið 2008. Hin „hnattræna
lausn" sem boðuð er tekur því
ekki til tveggja grundvallarat-
riða: sjálfs eðlis vandans og
hróplegrar fátæktar í flestum
þeirra ríkja sem stunda fíkni-
efnarækt.
Þrátt fyiir allar yfirlýsingar
alþjóðasamfélagsins, „stríð gegn
eiturlyfjum“ og „átök“ af öllu
mögulegum og ómögulegum
gerðum hefur eftirspurn eftir
eiturlyfjum farið vaxandi um all-
an heim á síðustu árum. I máli
Kofí Annans, framkvæmdastjóra
Sameinuðu þjóðanna, á ráðstefn-
unni kom fram að um 51 milljón
manna um heim allan teldist háð
eiturlyfjum, um 20 milljónir
hefðu orðið kókaíni og heróíni að
bráð en 30 milljónir manna væru
háðar amfetamíni og skyldum
örvandi lyfjum.
Menn hafa frá örófi alda verið
vímusæknir og leitað leiða til að
skynja heiminn með nýjum
hætti. Svo verður um ókomna tíð
og alltaf verða einhverjir sem af
margvíslegum ástæðum fá ekki
höndlað vímugjafa. Mannleg
vanlíðan og flótti frá veruleikan-
um eru fyrirbrigði sem ekki
verða upprætt með samþykktum
á alþjóðavettvangi. Markaðurinn
verður þvi alltaf til staðar.
Framsýnir menn hafa löngum
bent á að leita beri nýrra leiða í
glímunni við eiturlyfjavandann.
Aðstoð við forfallna eituriyfja-
neytendur þykir víða hafa gefíst
vel og mörgum þykir sýnt að
fært sé að draga verulega úr
umfangi vandans með því að fá
þeim sem orðið hafa fyrir þess-
ari ógæfu í lífinu eitrið ókeypis
undir ströngu eftirliti. Glæpum
fækkar og þar með er einnig
t.a.m. unnt að tryggja að
sprautufíklar noti jafnan hreinar
nálar sem minnkar hættuna á
útbreiðslu sjúkdóma á borð við
alnæmi.
Þannig hefur það sjónarmið
víða verið að ryðja sér til rúms
að hjálpa beri eiturlyfjaneytend-
um í stað þess að hrekja þetta í
fólk í hendurnar á glæpamönn-
um þar sem það sætir afarkost-
um eða leita hina sjúku uppi til
að geta refsað þeim. Með því að
gefa eiturlyfjasjúklingum ókeyp-
is skammta undir eftirliti myndi
reynast unnt að kippa fótunum
undan svarta markaðinum og
stórskaða um leið starfsemi
fíkniefnahringja. Hugsunin er að
sönnu róttæk en felur ekki í sér
uppgjöf. Miklu fremur er verið
að benda á að sú leið sem farin
hefur verið til þessa er aðeins
fallin til að þröngva neytendum
ofan í undirheimana þar sem
þeir verða fómarlömb glæpa-
manna. Vandséð er hverjir aðrir
en eiturlyfjasalar hagnast á því
kerfí refsigleði og takmarkana
sem nú er við lýði.
Þessi umræða á einnig erindi
við íslendinga. Hér á landi mun
vera í gildi áætlun sem stjórn-
völd og Reykjavíkurborgsam-
einuðust um og nefnist „Island
án eiturlyfja 2002“. Enginn efast
um góðan tilgang en því miður
virðist líklegt að Islendingar ætli
áfram að treysta á lögin og refsi-
gleðina til að lina þjáningar
hinna sjúku.
Klappaði íslenska
ríkisstjórnin í Genf?
í útvarpsfréttum á
dögunum mátti heyra
frétt frá opnun þings
Alþjóðavinnumálastofn-
unarinnar (ILO) í Genf.
Nú er atburður eins og
þessi ekki mikið frétta-
efni þótt þessi þing séu
haldin árlega og skipti
miklu máli fyrir þróun
vinnumarkaðsmála í
heiminum.
Það sem varð til þess
að fréttamaður Ríkisút-
varpsins bjó til frétt um
málið var að við opnun
þingsins lauk alþjóð-
legi'i baráttugöngu
gegn barnavinnu og
barnaþrælkun. Þessi
ganga hefur farið fram víðs vegar í
heiminum og helsti tilgangurinn með
henni var að vekja athygli á þeim
smánarbletti sem barnavinna og
barnaþrælkun er á samfélögum nú-
tímans.
Alþjóðleg barátta
Á undanförnum árum hefur verið
háð mikii alþjóðleg barátta gegn
barnaþrælkun sem hefur aukist mik-
ið í seinni tíð. Svo virðist sem gróða-
fíkn sumra fyrirtækja og stjórnmála-
manna sé svo takmarkalaus að þau
svífíst einskis til þess að ná í sem
ódýrast vinnuafl. Mörg þekkt fyrir-
tæki hafa lent í vandræðum á Vest-
urlöndum vegna þess að komist hef-
ur upp um að vörur sem þau selja
hafa verið framleiddar af börnum við
ömurlegar aðstæður. Þessi börn eru
oft hreinir þrælar ósvífínna atvinnu-
rekenda og fjölskyldur þeirra eru oft
í gíslingu vegna skulda við sömu at-
vinnurekendur. Lausnin er oft sú að
þræla börnunum út þrátt fyrir að
foreldrarnir séu atvinnulausir. Börn
eru jú ódýrara vinnuafl og þau
kvarta síður en þeir fullorðnu. Gegn
þessu hefur orðið til al-
þjóðleg barátta þar
sem alþjóðleg verka-
lýðshreyfing og ýmis
mannúðarsámtök eru í
forystu.
Staðfestum
alþjóðasamþykktir
Ein helsta baráttu-
aðferðin gegn barna-
þrælkun hefur verið að
fá sem flestar ríkis-
stjórnir til þess að
staðfesta alþjóðasam-
þykktir sem banna
barnaþrælkun. Þar er
fyrst og fremst um að
ræða samþykkt ILO
nr. 138, en á undan-
förnum árum hefur farið fram mikið
starf innan ILO til þess að fá sem
flestar ríkisstjórnir til þess að stað-
Við erum einfaldlega
ekki með, segir Ari
Skúlason, í baráttunni
fyrir auknum mann-
réttindum.
festa þessa samþykkt. Þessi sam-
þykkt er ein af sjö grundvallarsam-
þykktum ILO í mannréttinda- og
vinnumarkaðsmálum. Það skiptir
miklu máli fyrir þá sem berjast gegn
barnaþrælkun að geta bent á að sem
flestar ríkisstjórnir hafí staðfest
þessa samþykkt. Island hefur sér-
stöðu meðal Norðurlandanna í þessu
máli. Island er eina ríkið meðal
Norðurlandanna sem hefur ekki
staðfest þessa samþykkt. Islenska
ríkisstjórnin hefur þar með valið að
taka ekki þátt í alþjóðlegri baráttu
gegn barnaþrælkun.
Klappaði fslenska
ríkisstjórnin í Genf?
Island hefur þá miklu sérstöðu
meðal Norðurlandanna að hafa að-
eins staðfest 18 af samþykktum
ILO. Hin Norðurlöndin hafa stað-
fest á bilinu 70-100. Við erum ein-
faldlega ekki með í baráttunni fyrir
auknum mannréttindum. Alþýðu-
samband íslands hefur í mörg ár
krafist þess af íslenskum stjórnvöld-
um að þau standi sig betur hvað
þetta varðar. Islensk stjórnvöld
heyra illa og kjósa að vera ekki með.
Á síðustu árum hefur ASI ítrekað
krafist þess sérstaklega af ríkis-
stjórninni að hún staðfesti samþykkt
ILO nr. 138 gegn barnaþrælkun.
Það hefur ekki gerst þrátt fyrir að
tillögur í málinu séu að sögn löngu
tilbúnar. Á dögunum skrifaði utan-
ríkisráðherrann hjartnæma grein í
Dag um mál af þessu tagi. Þar var
einungis um orð að ræða en engar
athafnir hafa fylgt á eftir. Hvað
dvelur orminn langa? Allir vita að
staðfesting þessarar samþykktar
skiptir engu máli fyrir aðstæður hér
á landi, staðfestingin er fyrst og
fremst tákn um að við viljum taka
þátt í alþjóðlegri baráttu gegn
barnaþrælkun. Er íslenska ríkis-
stjórnin á móti því?
Samkvæmt fréttum Ríkisútvarps-
ins af opnun þings ILO á dögunum
stóð þingheimur upp og klappaði
fyrir mótmælagöngunni gegn barna-
þrælkun. Eg er sannfærður um að
fulltrúar ASI á staðnum hafa staðið
upp og klappað af öllu sínu hjarta.
Ég hef hins vegar velt því mikið fyr-
ir mér hvort fulltrúar íslensku ríkis-
stjórnarinnar hafí klappað líka eða
horft niðurlútir á gólfið. Orð og at-
hafnir þurfa nefnilega að fara sam-
an.
Höfundur er framkvæmdastjóri
ASÍ.
Ari
Skúlason
VINNÍS
Starfsánægja
SIÐUSTU daga
hafa birst greinar í
Morgunblaðinu undir
merki Vinnuvist-
fræðifélags Islands.
Sá þáttur vinnuvist-
fræðinnar sem hér
verður tekinn til um-
fjöllunar snertir sál-
félagslega álagsþætti
vinnuumhverfisins.
Þessir álagsþættir
eru ört vaxandi
vandamál á vinnu-
markaði, enda hefur
líkamlega erfiðum
störfum fækkað á
síðustu áratugum á
sama tíma og störf-
um fer fjölgandi sem
fela í sér aukið andlegt álag. Þótt
sálfélagslegir vinnuverndarþættir
hafí ekki verið fyrirferðanniklir í
vinnuverndarumræðu hér á landi að
undanförnu, þá sýna gögn frá ná-
grannalöndunum að um mikilvægt
málefni sé að ræða.
Könnun sem var nýlega gerð á
vegum Evrópusambandsins sýnir að
stærstu álagsþættir fólks í norður
Evrópu eru af sálfélagslegum toga.
Orsakir þess eru að stórum hluta
raktar til vinnuumhverfisins. Nýleg
sænsk könnun leiddi í ljós að for-
stjórar 100 stærstu fyrirtækjanna í
Svíþjóð töldu streitu starfsmanna
þann þátt vinnuverndar sem hvað
brýnast væri að leysa. I gögnum
danska Vinnueftirlitsins má sjá að
þriðjungur starfsmanna hefur
álagseinkenni sem rekja má til sálfé-
lagslegra vinnuumhverfísþátta.
Hvað eru sálfélagslegir
vinnuverndarþættir?
Þegar rætt er um sálfélagslega
þætti er annars vegar átt við sam-
Hákon
Sigursteinsson
skipti. Hins vegar þætti sem or-
sakast af eðli vinnunnar svo sem
vegna andlegrar eða líkamlegrar
einhæfni, félagslegrar einangrunar,
vinnuhraða og -magns eða skorts á
möguleikum til að hafa áhrif á fram-
kvæmd vinnunnar. Streita, síþreyta,
depurð, starfsþrot, líkamleg vanlíð-
an og misnotkun vímuefna eru dæmi
um einkenni sem fram geta komið
meðal starfsmanna sem vinna undir
of miklu andlegu álagi.
Starfshópurinn
Ekki er alltaf auðvelt að breyta
vinnufyrirkomulaginu þannig að
störf verði fjölbreytt og gefandi. Því
er mikilvægt að aðrir þættir séu
jafnframt hafðir í huga sem dregið
geta úr neikvæðum álagsþáttum
vinnunnar. Samskipti starfsmanna
er veigamikill þáttur hvað varðar
líðan starfsmanna. Miðlun upplýs-
inga skiptir því sköpum í samskipt-
um starfsmanna og stjórnenda.
Réttar upplýsingar, veittar á réttan
hátt og á réttum tíma eru taldar
Guðbjörg Linda
Rafnsdóttir
geta leiðrétt allt að 80% alls ágrein-
ings og vandamála er upp koma á
vinnustað. Umbun og rétt meðferð á
henni er gott dæmi um mikilvægt
stjórnunartæki ef auka á vellíðan
starfsmanna, því umbun er ákveðin
upplýsing fyrir starfsmanninn.
Þættir sem geta aukið streitu og
minnkað hæfni starfsmanna til sam-
skipta eru t.d. hávaði á vinnustað,
Miðlun upplýsinga,
segja Guðbjörg Linda
Rafnsdóttir og Hákon
Sigursteinsson,
skiptir sköpum í sam-
skiptum starfsmanna
og stjórnenda.
vinnumagn, vinnuhraði, vinnutími
og síðast en ekki sist andlegt og lík-
amlegt áreiti.
Hugum að vinnuskipulaginu
Við sjáum viss teikn um að skipu-
lag vinnunnar, samfara aukinni hag-
ræðingu og nýrri tækni, auki oft á
andlegt álag starfsmanna. Þar er
ekki við hagræðinguna eða tæknina
sem slíka að sakast, heldur það
vinnuskipulag sem komið er á sam-
fara þessu. Því er ástæða til að nýta
þá vitneskju sem við höfum um sál-
félagslega og líkamlega álagsþætti
þegar vinnan er skipulögð. Með því
getum við aukið bæði starfsþrek og
ánægju starfsmanna og þar með
stuðlað að betri rekstri fyrirtækja.
Guðbjörg Lindn er félagsfneðingur.
Hákon er sálfræðingur.