Morgunblaðið - 12.06.1998, Síða 35

MORGUNBLAÐIÐ
SKOÐUN
FÖSTUDAGUR 12. JÚNÍ 1998 35<*
RÚSSLAND Á
Þ J ÓÐHÁTÍÐ ARD AGINN
gengi hlutabréfa stærstu fyrirtækja
og banka í Rússlandi að meðaltali
um 14% en allt upp í 25% eins og
gerðist með hlutabréf Sparibank-
ans. Álitið er að fleiri en ein ástæða
liggi þarna að baki: Eftirköst fjár-
málakreppunnar í löndum Suð-
Austur-Asíu; það að hætt var við
uppboð á 75% hlutabréfa ríkisolíu-
félagsins Rússnesk olía, en salan
hefði getað fært ríkissjóði 2,5 millj-
arða bandaríkjadala. Raunar álítur
ríkisstjórnin aðalsökudólgana í
þessari kreppu erlenda og innlenda
spákaupmenn sem reyna, eins og
fulltrúi Seðlabankans Sergei
Dúbínín orðaði það, „að græða á
okkar og ykkar sparfé". En Sergei
Kíríjenko telur að ójafnvægi á milli
tekju- og útgjaldaliða fjárlaga sé«-
aðalástæðan fyrir kreppunni. I'
reynd kom til álita að fella gengi
rúblunnar um 10-15%. Til þess að
koma í veg fyrir þetta og bjarga
rúblunni greip Seðlabankinn til að-
gerða sem eiga sér enga hliðstæðu.
Vextir voru hækkaðir úr 50 í 150%.
Rfldsstjórnin vonast til að fá það
fjármagn sem nauðsynlegt er til
þess að leysa úr vandanum hjá
Alþjóðagjaldeyrissjóðnum og
Alþjóðabankanum.
Þjóðhátíðardagurinn fer að þessu
sinni í hönd á erfíðum tímum fyrir
Rússland. Að venju á þessum degi
verða opinberar móttökur og úti-
skemmtanir. I lystigörðum og á
hljómleikapöllum fara fram þjóðleg-^
ar skemmtanir og vinsælh- lista-
menn koma fram. Efnalítið fólk get-
ur farið ókeypis á kvikmyndasýn-
ingar sem sýndar verða í góðgerð-
arskyni og trúaðir geta beðið fyrir
velferð Rússlands við hátíðarg-
uðsþjónustur. Ekki stendur til að
hafa hersýningu. I Rússlandi fer
hún aðeins fram 9. maí, á sigurdeg-
inum.
Meðal almennings er hátíðisdag-
urinn 12. júní ekki orðinn eins
vinsæil og til dæmis fyrsti maí
(hátíð vors og vinnu) eða sigurdag-
urinn en þá ríkir gleði í hjörtum
milljóna borgara en einnig sorg
vegna feðra og forfeðra sem féllu í
heimsstyrjöldinni síðari.
Þær vonir um betra líf, sem vald-
hafar hafa gefið óbreyttum borgur-
um Rússlands, eru fyrir marga
brostnar. Þegar tilveran breytist,
þá munu menn að öllum líkindum
fagna, einnig þessari hátíð, með
mikilli hrifningu.
Höfundur er fréttaritari og
fréttaskýrandi hjá rússnesku
fréttastofunni RIA Novosti.
Hinn 12. júní 1991 lýsti
þjóðþing rússneska
sambandsríkisins yfír
fullveldi landsins, segir
Arkadíj Kúdrja, og þá
varð til yngsti hátíðis-
dagur Rússa.
HINN 12. júní er þjóðhátíðardag-
ur Rússlands, fullveldisdagur ríkis-
ins. Þetta er yngsti hátíðisdagur
Rússa en þennan dag árið 1990
samþykkti þjóðþing Rússneska
sambandsrfldsins yfírlýsingu um
fullveldi landsins. Árið eftir, eða
1991, var þessi viðburður gerður að
þjóðhátíð rússneskrar stjórnskipun-
ar. Ástæða þessa var einnig sú að
ársins 1991 verður minnst í sögunni
vegna þess að þá liðuðust Sovétrík-
in í sundur og að úr Sovétlýðveldun-
um fyrrverandi urðu til sjálfstæði
ríki, þeirra á meðal Rússneska sam-
bandsríkið.
Næsta skref til þess að ganga
formlega frá stjórnkerfi landsins
var stigið í desember 1993 þegar
samþykkt vora stjómskipunarlög,
stjómarskrá. I henni stendur að
Rússneska sambandsríkið, Rúss-
land, sé lýðræðislegt sambands- og
réttarrfld þar sem ráði stjórnar-
hættir lýðveldis.
Samkvæmt stjómarskrá er for-
seta landsins, sem kjörinn er til
fjögurra ára í senn, úthlutað harla
víðtækum völdum og vegna þessa
hafa sumir stjómmálafræðingar
talið að Rússland sé í raun for-
setalýðveldi. í síðasta forsetakjöri,
árið 1996, sem og í því sem á undan
er gengið fagnaði Boris Jeltsín
sigri.
Stjórnsýslulega séð skiptist
Rússland nú í 89 svæði sem era
aðilar að sambandsrfldnu og hafa
mismunandi réttarstöðu: Sam-
bandslýðveldi, fylki, héruð, sjálf-
stjómarsýslur og borgir undir sam-
bandsstjórn (Moskva og Sánkti-
Pétursborg).
Æðsta löggjafarsamkoma kjör-
inna fulltrúa í Rússlandi er þing
sambandsrfldsins. Það skiptist í
tvær deildir: Sambandsráð og
Rfldsdúmu. I Sambandsráði sitja
tveir fulltrúar frá hverjum sam-
bandsaðila, sem era alls 89, og kem-
ur annar frá framkvæmdavaldi,
hinn frá löggjafarvaldi. I Ríkis-
dúmunni sitja 450 þingmenn. Hún
er þannig samsett: 225 þingsæti
skiptast á milli lista þeirra leiðandi
stjórnmálaflokka sem ná 5% mark-
inu í kosningum til Ríkisdúmunnar,
þ.e. hljóta a.m.k. 5% atkvæða kjó-
senda. Þessi sæti deilast hlutfalls-
lega á milli sigurflokkanna eftir því
hve mörg prósent atkvæða þeir
hljóta. Sá helmingur þingsætanna
sem þá er eftir kemur í hlut þeirra
sem ná sigri í meirihlutakosningum
í einmenningskjördæmum. Þeir
stjórnmálaflokkar sem sigra í kosn-
ingum og þeir þingmenn sem ná
sigri í einmenningskjördæmum
(auðvitað tilheyra sumir þeirra
ákveðnum stjómmálaflokkum)
mynda þingflokka Dúmunnar.
Eins og forseti landsins eru þing-
menn Ríkisdúmunnar kjörnir til
fjögurra ára í senn. I síðustu kosn-
ingum, árið 1995, tókst aðeins fjór-
um stjómmálaflokkum og hreyfing-
um að ná 5% markinu. Þetta voru:
Kommúnistaflokkur Rússneska
sambandsríkisins (leiðtogi KPRF
er Gennadíj Zjúganov); samfélags-
og stjómmálahreyfmgin „Heimili
vort Rússland“ (leiðtogi NDR er
Viktor Tsjemomýrdín), Frjálslynd-
ur lýðræðisflokkur Rússlands (leið-

rt
og Sport
Reykjavíkurvegi 60 Hafnarfir»i
Sími 555 2887
„ , Reutersmynd
FRÁ HATIÐAHÖLDUNUM á Rauða torginu í Moskvu hinn 1. maí síðastliðinn, en þá marseruðu þúsundir
verkalýðssinna og kommúnista að gömium sið um borgina.
Reutersmynd
STJÓRNANDI herlúðrasveitar stjórnar
tónlistarflutningi við hátiðahöld í St. Pét-
ursborg hinn 31. maí síðastliðinn, er
haldið var upp á 295 ára afmæli borgar-
innar. í baksýn er andlit Péturs mikla
Rússakeisara, stofnanda borgarinnar, á
risastórri skreytimynd.
togi LDPR er Vladimír
Zhírínovskíj) og Samfélags-
bandalag alls Rússlands,
„Jabloko", (leiðtogi þess er
Grigoríj Javlinskíj).
I lok siðasta árs var þing-
flokkur kommúnista stærstur,
réð 138 þingsætum, „Heimili
vort Rússland" réð 65, Frjáls-
lyndi lýðræðisflokkurinn hafði
51 sæti, „Jabloko" 45.
Kommúnistar hafa ásamt öðram
hópum vinstriþingmanna, aðal-
lega fulltrúum úr einmennings-
kjördæmum sem tilheyra
þjóðveldisflokknum og bænda-
flokknum, mikinn meirihluta í
Dúmunni. Stjórnarandstaðan
sem er sameinuð í Þjóðar- og
föðurlandsbandalag Rússlands
getur því sett lög, sem vekja
mikla óánægju forsetans, eins
og lög um menningarleg
verðmæti sem flutt hafa verið
milli landa. Hún getur einnig
stöðvað lagaframvörp, sem
koma frá forsetaembættinu, eins
og til dæmis lög um frjálsa
verslun með jarðnæði. Slík and-
staða er uppspretta spennu í
rússneskum stjórnmálum, og
ekki bætir úr að meðal þing-
manna Dúmunnar er að finna
þrjá frambjóðendur til forseta-
kjörs árið 2000, Gennadíj Zjúga-
nov, Vladimír Zhírínovskíj og
Grigoríj Javlinskíj en þeir reyndu
einmitt allir krafta sína í síðustu
kosningum.
Samkvæmt stjómarskrá tilnefnir
forseti Rússneska sambandsríkisins
með samþykki Ríkisdúmunnar for-
sætisráðherra og tekur ákvarðanir
um að vísa ríldsstjórn frá völdum.
Þessi réttindi sín notfærði Boris
Jeltsín sér 23. mars síðastliðinn
þegar hann lýsti því yfir að hann
leysti ráðuneyti undir stjórn Vikt-
ors Tsjemomýrdíns, sem veitt hafði
rfldsstjórninni forystu í sex ár, frá
völdum. Þar sem þingmenn Ríkis-
dúmunnar höfnuðu frambjóðanda
þeim er Boris Jeltsín tilnefndi sem
nýjan forsætisráðherra, hinum 35
ára Sergei Kíríjenko, tók heilan
mánuð að koma kosningu hans til
þessa embættis í kring. Að endingu
þegar þingrof vofði í raun yfir, en
forseti hefur rétt til að rjúfa
Dúmuna ef hún hafnar þrisvar
frambjóðanda hans í stól forsætis-
ráðherra, kusu þingmenn Sergei
Kíríjenko og mynduð var ný stjóm.
Ríkisstjórn Kíríjenkos hlaut lítt
öfundsverðan arf frá fyrri ríkis-
stjórn. Þetta er mikil efnahag-
skreppa, sem enn einu sinni hefur
valdið vanefndum á greiðslum launa
og eftirlauna, algerlega spillt efna-
hagskerfi og skortur á aga í fjár-
málum sem kemur íram í því að fyr-
irtæki standa ekki í skilum sín á
milli og að þau vanrækja að greiða
skatta á réttum tíma. Afleiðing
þessa var sú að hin nýmyndaða
ríkisstjórn þurfti þegar í upphafi að
takast á við gremju almennings sem
í þetta skipti braust út í verkföllum
námumanna, sem lokuðu aðaljárn-
brautarleiðum til að mótmæla stór-
kostlegum vanskilum á launa-
greiðslum. Þeir settu fram efna-
hagslegar ki-öfur en einnig pólitísk-
ar. Þeir fóru fram á afsögn forseta
landsins. Tveir af þremur aðstoðar-
forsætisráðherrum ríkisstjómar-
innar, þeir Boris Nemkov og
Oleg Sysujev urðu að hætta við
ráðgerðar embættisferðir er-
lendis og fara í skyndingu til
námusvæðanna til að jafna deil-
ur við námamenn og leysa úr
fjárhagsvanda þeirra.
Hinn 20. maí stóðu nemendur
og kennarar háskóla í æðri
menntastofnunum fyrir fundum
og kröfugöngum í mörgum
borgum landsins. Þeir mót-
mæltu áætlaðri endurskipulagn-
ingu æðra menntakerfis, þar
sem gert var ráð fyrir að draga
verulega úr fjármögnum ríkisins
og leggja aukna áherslu á skóla-
gjöld.
Á þessum órólegu maídögum
vann ríkisstjórnin áætlun um
brýnar aðgerðir sem ætlað er að
koma fjármálum landsins á rétt-
an kjöl. Sergei Kíríjenko hefur
kallað hana áætlun um aðgerðir
á móti kreppunni. Markmiðið er
að draga eins og unnt er úr
ríkisútgjöldum og leita nýrra
leiða til að afla tekna í rfldssjóð.
Aðgerðir gegn skuldunautum
ríkisins verða hertar, þeirra á
meðal stóram einokunarhring-
um. Verið er að endurskoða
reglur um gjaldþrot. Hér eftir
hætta eigendur fyrirtækja við
gjaldþrot ekki einungis stofnfé
því er þeir hafa lagt í fyrirtækin
(sem oft er til málamynda) heldur
einnig persónulegum eignum.
Skattar á jarðnæði og auðlindir,
sem ekki era nýttar eins og til er
ætlast, verða hækkaðir. Einnig
hækka tollar á innfluttar matvörar.
I þessari áætlun, sem Jeltsín forseti
staðfesti í lok maí, er gert ráð fyrir
því að draga úr útgjaldaliðum á
fjárlögum um meir en 40 milljarða
rúblna. I áætluninni felst meðal
annars að ríkisstarfsmönnum verð-
ur fækkað (gert er ráð fyrir að með
þessu sparist 6,5 milljarðar rúblna);
styrkja skal rekstrargrandvöll fyr-
irtækja og flýta gjaldþrotameðferð-
um þeirra sem komin eru í þrot;
fríverslunarsvæði innanlands skulu
afnumin; stjórnardeildum sem fá fé
af fjárlögum verður fækkað vera-
lega, o.fl.
Efnahagur landsins varð fyrir
miklum áfóllum í kjölfar kreppu
þeirrar sem hófst 27. maí á
verðbréfamarkaðnum en þá féll
SPEEDO'