Morgunblaðið - 23.06.1998, Blaðsíða 32

32 ÞRIÐJUDAGUR 23. JÚNÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Mikill munur á
tekjum og eign-
um aldraðra
ÞEGAR talað er um
mál eldri borgara er
orðum oftast hagað
þannig að ætla mætti
að þeir sem þessum
þjóðfélagshóp tilheyra,
búi við svipuð kjör. I
skýrslu um aðstæður
aldraðra á Islandi
kemur hinsvegar í ljós
að geysimikill munur
er á tekjum hjá eldri
borgurum, og tekju-
dreifíng er ójafnari í
hópi lífeyrisþega en
hjá þeim sem yngri
eru. Þetta eru stað-
reyndir sem að mestu
hefur verið horft fram-
hjá í íslenskri stjórnmálaumræðu,
en hljóta að setja enn meira mark
sitt á málflutning jafnaðarmanna á
næstunni en verið hefur. Jafnaðar-
stefnan á jafnt erindi við aldraða
og við þá sem yngri eru.
Lakari staða
á mörgum sviðum
Skömmu fyrir þinglok var dreift
á Alþingi skýrslu forsætisráðheira
um stöðu eldri borgara, og eru að-
stæður þeirra bomar saman við
hag aldraðra í 22 öðrum löndum
innan Efnahags- og framfarastofn-
unar Evrópu (OECD), þar á meðal
í öllum grannlöndum okkar. Skýrsl-
an, sem er viðamesta úttekt af
þessu tagi sem hefur verið gerð hér
á landi, var tekin saman að tilhlut-
an Þingflokks jafnaðarmanna og
var greinarhöfundur íyrsti flutn-
ingsmaður tillögunnar. I skýrslunni
kemur fram að gífurlegur munur er
á tekjum eldri borgara hérlendis.
Þannig er munurinn fjórfaldur á
milli tekjuhæsta hóps eldri borgara
og hins tekjulægsta. Hluti akh'aðra
hefur mjög háar atvinnutekjur, há-
ar fjármagnstekjur og á miklar
eignir. Það gildir hins vegar ein-
ungis um lítinn hluta þeirra. Tekju-
dreifing er ójafnari í
hópi lífeyrisþega en
hjá þeim sem yngri
eru. Enda þótt mönn-
um hafi ekki orðið tíð-
rætt um þennan kjara-
mun þarf það í sjálfu
sér ekki að koma á
óvart að afkomumögu-
leikar aldraðra skuh
vera ærið misjafnir.
Skýrt kemur fram í
skýrslunni _að staða
aldraðra á Islandi er
lakari á mörgum svið-
um miðað við önnur
lönd. Staða fullorðinna
kvenna er mikið
áhyggjuefni. Þær
vinna miklu meira hér og lengur en
í nágrannalöndum og víst er að
þær bera fæstar mikið úr býtum á
íslenskum vinnumarkaði. Þessu
verður að breyta.
Stjórnvöld hafa brugðist
Ef skoðuð er atvinnuþátttaka hjá
fólki eldra en 65 ára vinna 44%
karla á þessum aldri hérlendis en
vegið meðaltal 22 annarra landa er
14%. Munurinn er enn meiri hjá
konum 65 ára og eldri. Hér vinna
30% þeirra úti en í 22 samanburð-
arlöndum er hlutfallið 6%. Þannig
er augljóst að eldra fólk vinnur hér
mun meira og lengur en í grann-
ríkjum.
Skattbyrði og skuldir ellilífeyris-
þega hafa aukist síðustu fimm árin.
Hér þarf að skoða betur á hverjum
þessi þróun bitnar helst og hvort
brögð séu að því að verið sé að
gera tekjulágt en sjálfbjarga fólk
að bónbjargarfólki í miklum mæli?
Það vekur sérstaka athygli í
skýrslunni hve biðlistar eftir stofn-
anavist eru langir. Tæplega 700
manns bíða nú eftir plássi og þar af
eru 400 manns í brýnni þörf. Það
er augljóst að hér hafa stjórnvöld
brugðist.
ÁgÚSt
Einarsson
Fnimkvæði jafnaðarmanna
Undanfarin misseri hefur um-
ræða um stöðu aldraðra langoftast
verið að frumkvæði jafnaðar-
manna, t.d. með gerð umræddrar
skýrslu, tillögum í skattamálum
aldraðra, tillöguflutningi um úr-
bætur í heilbrigðismálum þeirra og
um beina aðild aldraðra að stjórn
Tryggingastofnunar ríkisins. Það
er skylda stjórnvalda að búa
öldruðum þann sess í samfélaginu
að þeir haldi fullri sjálfsvirðingu og
þurfi ekki að hafa afkomuáhyggjur.
Stefna ríkisstjómar Davíðs Odds-
sonar hefur verið óhagstæð öldr-
uðu fólki og þeim sem eru að kom-
ast á eftirlaunaaldur.
Við skulum huga vel að því að
elli- og örorkulífeyrir sem hlutfall af
landsframleiðslu er lægri hérlendis
en í flestum löndum OECD. Opin-
ber útgjöld til elli- og örorkulífeyr-
isþega eru miklu lægri hér á landi
en annars staðar á Norðurlöndum.
Fullorðnar íslenskar
konur vinna miklu
lengur en fullorðnar
konur í nágrannalönd-
unum, Fæstar bera
þær mikið úr býtum og
telur Agúst Einarsson
það áhyggjuefni.
Eldri borgarar á íslandi eru
engar afætur á þjóðfélaginu og
hafa skilað drjúgu æviverki sem
við öll búum að. En það ber að var-
ast í stjómmálaumræðu að tala um
eldri borgara sem einn samstæðan
hóp. Staða þeirra er mjög misjöfn.
Sumir eldri borgarar hafa það
mjög gott efnalega en stór hluti
þeirra dregur fram lífið á lægri
tekjum og nýtur lakari velferðar-
þjónustu heldur en jafnaldrar
þeirra í öðmm löndum.
Hægt er að meta þjóðfélag eftir
því hvemig það býr að öldmðum.
Mælt á þann mælikvarða er mörgu
ábótavant í okkar samfélagi, Sam-
anburðurinn við 22 aðrar þjóðir
sýnir að hér er verk að vinna í anda
j afnaðar stefnunnar.
Höfundur er alþingismaður íÞing-
flnkki jafnaðarmanna.
Sjúkt heil-
brig'ðiskerfi
Heilbrigðisstofnanir
og starfsfólk þeirra, þar
á meðal hjúkranarfræð-
ingar (98% konur) hafa
um árabil sætt kúgun
og valdníðslu af hendi
stjórnvalda í formi nið-
urskurðar í heilbrigðis-
kerfinu og lágra launa
og það þrátt fyrir að
hagtölur hafi sýnt góð-
æri og aukin umsvif í
þjóðfélaginu sbr. ræðu
forsætisráðherra 17.
júní sl. Afleiðing ríkj-
andi ástands er að
hjúkranarfræðingar
forða sér til annarra
starfa hérlendis eða er-
lendis. Álagið eykst á þá sem eftir
verða. Friðhelgi heimila hjúkran-
arfræðinga er rofin með eilífu
kvabbi um aukavaktir sem ekki
tekst að manna. Það er dýrt fyrir
skattgreiðendur að missa fag-
menntað fólk úr landi.
Er þjóðin almennt orðin svo sið-
blind að það skipti engu máli hvert
peningar skattgreiðenda renna?
Menn verða að fara að átta sig á
því að það er komin fram á sjónar-
sviðið ný kynslóð kvenna, kvenna
með ný viðhorf og meiri kröfur í
takt við nýja tíma. Þetta er ungt
fólk með mikla menntun og kröfur
um viðhaldsmenntun vegna hinnar
öra þróunar í hjúkranar- og lækna-
vísindum. Stjórnvöld verða að
skilja að þessum konum verður
ekki boðið uppá þau kjör, sem mín
kynslóð hefir sætt sig við. Kynslóð-
ir hinna nægjusömu og lítillátu er á
undanhaldi. Danir hafa áttað sig á
þessu samkvæmt frétt sem birtist í
Morgunblaðinu hinn 20. apríl síð-
astliðinn. Þar segir að danska blað-
ið Jyllandsposten hafi gert könnun
er sýni að fyrirsjáanlegur skortur á
hjúkranarfræðingum og kennurum
verði á næstu 5 áram. Danir hafa
bragðist við og ákveðið að hækka
laun þessara starfstétta og hafa
ákveðið að bjóða hjúki’unarfræð-
ingum og kennurum
hærri laun, farið í
eins konar launastríð
við fyrirtækþí einka-
geiranum. Á sama
tíma erum við að
flæma þetta fagfólk í
önnur störf eða jafn-
vel úr landi. Áður en
kom til uppsagna
hjúkranarfræðinga 1.
apríl sl. voru um það
bil 4CM5 stöðugildi
hjúkranarfræðinga
ósetin af leyfðum
stöðugildum á geð-
deildum Landspítal-
ans, sem sagt neyðar-
ástand. Leyfð stöðu-
gildi era samtals 128. Nú hafa 25
hjúkranarfræðingar sagt upp
starfi og hætta 1. júlí. Hver maður
/
Eg vil gott heilbrigðis-
kerfí, segír Hrönn
Jónsdóttir, sem stend-
ur undir nafni.
með heilbrigða hugsun getur spáð í
hvert framhaldið verður.
Aukið streituálag á skjólstæð-
inga og starfsfólk. Aukið ofbeldi.
Veit hinn almenni borgari að sam-
kvæmt rannsókn sem gerð var af
FIH og Sókn á síðasta ári er meira
ofbeldi gagnvart starfsfólki á
sjúkrahúsum en gegn lögreglu.
Þrátt fyrir mikla baráttu nýtur
þetta starfsfólk engra trygginga
eða áhættuþóknunar sem er lyg-
inni líkast. Starfsfólk og heilbrigð-
isstéttir má berja og bíta á þeirra
eigin kostnað. Eins hafa rannsókn-
ir sýnt, að heilsufar meðal hjúkrun-
arfræðinga er lakara en meðal
kvenna almennt. Vaktavinna og
stöðugur þrýstingur um aukavakt-
ir er heilsuspillandi og veldur rösk-
un á einka- og fjölskyldulífi. Þess
vegna era þeir peningar er fyrir
slíka vinnu fást sannkallaðir blóð-
Hrönn
Jónsdóttir
Flestir vilja sameig-
inlegt framboð
ÞESSA dagana fer fram mikil
umræða innan Alþýðubandalagsins
(ABL) um réttmæti þess að ganga
til sameinlegs framboðs með öðram
félagshyggjuöflum í næstu þing-
kosningum. Skoðanir innan flokks-
ins virðast vera mjög skiptar um
málið, að minnsta kosti ef tekið er
mið af magni umræðunnar. Á mið-
stjórnarfundi flokksins nú á dögun-
um komu fram nokkur skrifleg álit
um málið. Ég stóð ásamt fimmtíu og
tveimur öðram flokksmönnum að
áliti sem hvatti til og rökstuddi sam-
eiginlegt framboð. Úr þessum hópi
voru fímm fulltrúar úr fram-
kvæmdastjórn flokksins og um
þrjátíu miðstjórnarmenn auk fjölda
flokksmanna úr verkalýðshreyfing-
unni. Auk þess kom fram samhljóða
ályktun frá stjórn Verðandi, sam-
taka ungs Alþýðubandalagsfólks og
óháðra, sem studdi sameiginlegt
framboð. Úr hinni áttinni vora lögð
fram persónuleg bréf frá Ögmundi
Jónassyni og Steingrími Sigfússyni
þar sem þeir lýsa miklum efasemd-
um gagnvart sameiginlegu fram-
boði. Einnig var lagt fram sérálit
Hjörleifs Guttormssonar úr einum
málefnahópnum. Ennfremur voru
lagðar fram hugleiðingar frá sex
„ungliðum“ úr flokknum sem ég vil
hvorki túlka með né á móti.
Hvað segir
þetta okkur?
Sé tekið mið af fjölda
orða eða síðna á mið-
stjórnarfundinum gætu
menn ályktað sem svo
að veruleg andstaða sé
gegn sameiginlegu
framboði. Séu þeir tald-
ir sem standa að þess-
um ályktunum er niður-
staðan auðvitað þveröf-
ug. Einstaklingamir 52
hafa auðvitað mun víð-
ari og almennari
skírskotun til flokks-
manna en persónuleg
sérálit, jafnvel þótt ein-
hvejir fleiri standi að þeim.
Hver er styrkur þessara
hópa innan flokksins?
Það hafa aldrei farið fram at-
kvæðagreiðslur um sameiginlegt
framboð innan ABL, frekar en svo
mörg önnur mál. Á landsfundi
flokksins sl. vetur var fjallað um til-
lögur um sameiginlegt framboð.
Stór hópur ungs fólks, forystu-
manna úr verkalýðshreyfingunni og
fleiri, lagði þar fram tillögu sem
hvatti eindregið til sameiginlegs
framboðs. Ég er sannfærður um að
fýrir þessari tillögu var
mikill meirihluti á fund-
inum, en um hana var
ekki kosið. Við alþýðu-
bandalagsmenn stönd-
um jú saman. Tillög-
unni var breytt til þess
að ná samkomulagi og
nú er hún túlkuð á mis-
munandi hátt eftir því
sem mönnum hentar.
Styrkleikahlutföllin
fengu ekki að koma í
ljós á landsfundinum og
málið var sett í farveg
og ákvörðun frestað til
aukalandsfundar. Eftir
á að hyggja var þetta
auðvitað ekki svo slæmt
vegna þess að nú hefur málið verið
rætt í þaula innan flokksins og ein-
ungis á eftir að taka ákvörðun.
Er mikill meirihluti innan ABL
fyrir samfylkingu?
Ég er sannfærður um að það er
mikill meirhluti innan flokksins fyr-
ir sameiginlegu framboði vinstri-
manna. Þeir sem eru á þessari skoð-
un hafa hins vegar ekki eins hátt og
dreifa ekki eins miklum pappír og
andstæðingarnir. Rökin fyrir sam-
eiginlegu framboði eru skýr og ljós
og ágreiningur milli þessara flokka
Ari
Skúlason
er ekki eins mikill og af er látið. St-
arfið í málefnahópum flokkanna
gekk vel, en auðvitað varð það fyrir
miklum töfum vegna sveitarstjóm-
arkosninga og seinkunar á þinglok-
um. Ég hlakka mikið til þess að fá
einu sinni skýrar línur innan flokks-
ins um spurningu eins og þessa.
Málamiðlanir sem allir túlka út og
suður ganga ekki til lengdar. Þær
geta orðið til þess að minnihluti sem
hefur hátt getur gíslað stóran meiri-
hluta. Hvort það er þannig um þetta
mál á eftir að koma í ljós.
Þau öfl innan flokksins
sem segjast vera rót-
tækust, segir Ari
Skúlason, styðja í raun
þá gífurlegu eignatil-
færslu sem orðið hefur
hér á landi í gegnum
kvótakerfið.
Starfíð í málefnahópunum
Fyrir miðstjórnarfundi ABL lágu
niðurstöður þriggja málefnahópa.
Fyrir flokkinn störfuðu í þessum
hópum níu fulltrúar. Átta þeirra
stóðu að sameiginlegum álitum. Að-
eins einn, Hjörleifur Guttormsson,
skilaði séráliti. Ég sat reyndar í
sama hópi og Hjörleifur og á erfitt
með að sjá í hverju ágreiningur hans
við okkur hin felst. Hjörleifur hefur
það mikla sérstöðu í íslenskri pólitík
að hann lýsti nokkrum sinnum yfir
andstöðu við afstöðu sem full sátt
hafði orðið um á landsfundi ABL í
vetur. Hjörleifur er því oft jafn mik-
ið á móti því sem ÁBL vill og það
sem sameiginlegt framboð kann að
vilja. Það að átta af níu fulltrúum
flokksins í þessu starfi skuli hafa
getað náð sátt um málefnagrundvöll
ætti að sýna hvert leiðin liggur.
Sérstaða Alþýðubandalagsins
I sumum greinargerðanna sem
lagðar vora íyrir miðstjórnarfund
flokksins á dögunum var gert mikið
úr sérstöðu ABL. ABL er jú róttæk-
ur vinstriflokkur með róttæka
vinstristefnu. I þessu ljósi er einkar
athyglisvert að enginn þessara aðila
minnist á sjávarútvegsmál, ekki held-
ur Steingn'mur Sigfússon, formaður
Sjávarútvegsnefndar Alþingis.
Þetta er athyglisvert, en kemur
reyndar ekki á óvart. Margir flokks-
menn hafa þannig spurt sig hvað
áherslur þessara manna í sjávarút-
vegsmálum hafí með róttæka
vinstristefnu að gera. Raunveruleg-
ur vilji flokksmanna í þessu máli
hefur að mínu áliti aldrei fengið að
koma fram. Þau öfl innan flokksins
sem gjarnan segjast vera róttækust
styðja í raun þá gífurlegu eignatil-
færslu sem orðið hefur hér á landi í
gegnum kvótakerfíð. Þegar beðið er
um skýrar línur í pólitík þarf líka að
fá skýrari línur í þessum málaflokki.
Það tel ég að verði mun auðveldara í
stórum jafnaðarmannaflokki en í
litlum flokki eins og Alþýðubanda-
laginu þar sem stefna meirihlutans
hefur því miður ekki alltaf náð að
koma fram.
Höfundur situr í framkvæmdastjórn
Alþýðubandalagsins.