Morgunblaðið - 23.06.1998, Blaðsíða 38

38 ÞRIÐJUDAGUR 23. JÚNÍ 1998
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Um ríkj-
andi kerfi
„Nú á tímum er asi á lífinu. Það skilur
siðferðið eftir í rykmekki. Tilgangsleysið
hæfir hinu póstmóderníska ástandi, bæði
orðum þess og hlutum. Eigi að síður
spyrjum við spurninga um hvernig eigi
að lifa þessu lífi og hvers vegna. Svörun-
um hefur auðvitað verið skotið á frest,
eins og alltaf. I þetta skipti virðist eittþó
öruggt: Að lífið er stefnulaust rekald. “
Jean-Frangois Lyotard, 1993
Það er allt opið í báða
enda. Við höfum
texta en við þekkjum
hvorki upphaf þeirra
né endi. Við höfum
endalausar túlkanir en enga
merkingu, enga endanlega nið-
urstöðu. Við höfðum útgangs-
punkta og við áttum svör en
(næst)síðasta frumsagan,
(næst)síðasta stóra frásögnin
(fr. grand réeit, e. grand
narrative) brást með falli jám-
tjaldsins. Við héldum jafnvel að
þetta þýddi frelsi, frelsi frá
sjálfskipuðum sannleika, frelsi
frá drottnandi hugmyndakerf-
um; við héldum
VIÐHORF
Eftir Þröst
Helgason
að við yrðum
frelsinu fegin
en við erum
fangar frelsis-
ins, fóst í miðju merkingarleys-
inu, án viðmiða, án niðurstöðu.
Frelsið leyfir ótakmarkaða
gagnrýni og ótakmarkað ímynd-
unarafl, en niðurstöðuna vantar.
Eftir stendur gríðarmikið tóm
sem við berjumst við að fylla í
með endalausum textum, enda-
lausri orðræðu, án upphafs, án
endis, án innihalds, án svara;
því okkur dreymir um að finna
staðgengil hinna miklu frum-
sagna sem við höfum svo lengi
reitt okkur á, svo sem upplýs-
inguna og marxismann, en hafa
augljóslega brugðist. Öll tilvera
okkar er mörkuð þessari flæð-
andi, yfirgengilegu orðræðu,
sjálfala, sjálfhverfri orðræðu.
Það hefur aldrei verið talað jafn
mikið í sögu mannkyns og
einmitt nú. Og sjaldan hefur
jafnfátt verið sagt. Það virðast
allir hafa eitthvað að segja.
Slagorð dagsins er: Skrifið
ellegar hverfið. Ef þú hefur ekki
komið út þá gufarðu upp, ef þú
opinberar þig ekki ertu ekki til.
Gullvæg þögnin hefur gjaldfallið
svo um munar. I öllu þessu
orðafári er grundvallarregla
samskipta þverbrotin; skilaboð-
in sjálf eru vanrækt, þau miða
ekki lengur að því að svara
spumingum heldur að þjóna
sjálfum sér; það skiptir ekki
lengur máli hvað er sagt heldur
hvernig það er sagt og hvar,
framsetningin og miðillinn em
aðalatriðið. Pólitísk umræða er í
skötulíki; aðeins er spurt spurn-
inga sem svör em til við; öllum
er sama um réttlæti og siðferði;
pólitísk orðræða þarf ekki að
svara slíkum spumingum með-
an hún fullnægir fagurfræðileg-
um þörfum okkar, hún þarf ekki
að skírskota til skynsemi okkar
og veraleika ef hún hrærir upp í
tilfinningalífinu og vekur feg-
urðarþrána. Við upplýsum ekki
og gagnrýnum, við huggum og
friðum. En okkur fer bráðum að
leiðast þetta. Við bíðum þess að
vera komið úr jafnvægi. Við bíð-
um þess að eitthvað gerist. Við
bíðum viðburðar. Við bíðum
þess að einhver hugrakkur víki
sér út af vegi hins „rétta“,
„sanna“ og „viðurkennda“, þeim
allt of beina vegi. Hin almenna
og pólitíska umræða verður að
komast upp úr farvegi fjölmiðl-
anna. Eða: Fjölmiðlamir verða
að yfirvinna sjálfa sig. Þeir
verða að komast upp úr því
djúpa fari sem þeir hafa mynd-
að hægt og hægt í gegnum tíð-
ina. Blaðamennska má ekki
ganga út á að skrifa inn í hið
leyfilega, hún verður að brjóta
upp, brjóta af sér viðjar tungu-
málsins, hið þrúgandi menning-
arlega minni þess, hún verður
að gagnrýna og skapa okkur
raunverulegt frelsi, hún verður
að lýsa því ástandi sem ríkir
undanbragðalaust. Blaða-
mennska verður að rífa niður
ríkjandi kei-fi og hún verður að
vera skapandi, hún verður að
hugsa öðravísi; hún getur ekki
talað í skjóli einhvers átoritets
og heldur ekki í þágu þess; því
átoritet er einungis spurning
um samþykki valdhafanna, það
er veitt með samningi, það
byggir ekki á náttúralegri nauð-
syn heldur túlkun, það byggir
ekki á orðum heldur verður til í
bilinu milli þeirra, það fyllir upp
í eyðumar fyrir okkur hin svo
við séum ekki graflandi út í það
sem okkur kemur ekki við. En
allt er þetta nokkram vand-
kvæðum háð. Við (að minnsta
kosti flest okkar) myndum
vissulega vilja fara að orðum
Kants og hugsa fyrir okkur
sjálf, vera sjálfráð og skynsöm,
við myndum vilja losa okkur úr
viðjum þess ósjálfræðis sem við
erum þrátt fyrir allt enn fóst í,
við myndum vilja breyta sam-
kvæmt því sem hyggjuvitið býð-
ur okkur en ekki gera okkur
ánægð með ákvarðanir annarra,
ekki sætta okkur við valdboð.
En hvemig getum við verið
hugsandi, sjálfráða einstakling-
ar ef maðurinn er ekki lengur
upphafið heldur endastöðin, ef
allt sem við hugsum og segjum
er (ritskoðað) afsprengi menn-
ingarlegrar gerjunnar í 2000 ár,
ef framleiki er ekki til heldur
aðeins endurtekning, ef sjálf
okkar er horfið og rannið ofan í
pípulagnir sögu og menningar
þar sem orðræðan flæðir án af-
láts? Þetta er sú klípa sem nú-
tímamaðurinn verður að losa sig
úr; maðurinn hugsar ekki, hann
er hugsaður, eins og skáldið
sagði. Maðurinn er ekki upp-
hafsmaður þróunarinnar, hann
er afsprengi hennar. Maðurinn
er ekki lengur aðalpersónan í
sköpunarverkinu. Óg í ljósi
þessa vaknar brennandi spurn-
ing: Hvers vegna ættum við að
hafa rétt til tjáningarfrelsis ef
við hefðum ekkert að segja
nema það sem þegar hefur verið
sagt?
Þetta viðhorf er tileinkað minn-
ingu franska heimspekingsins,
Jean-Franjois Lyotard, sem Iést
21. apríl síðastliðinn úr hvítblæði
en á undanförnum árum hef ég
átt margar góðar stundir með
bókum hans.
Hvað skelfir Davíð?
ÞAÐ HEFUR verið
fróðlegt að fylgjast
með háttalagi forsæt-
isráðherra og for-
manns Sjálfstæðis-
flokksins nú í kjölfar
sveitarstj órnarkosn-
inganna. Hann hefur
komið fram í fjölmiðl-
um oftar en einu sinni
og fárast yfir meintri
hlutdrægni fjölmiðla í
kosningabaráttunni
um Reykjavík og dag-
inn eftir að Reykjavík-
urlistinn innsiglaði
meirihlutann í borg-
inni, kom hann fram
og móðgaði borgar-
stjóra með því að segja sigur henn-
ar vera afsprengi auglýsingastofu!
Ekki nóg með það, hann taldi meg-
inástæðu sigursins vera almenna
velferð í þjóðfélaginu, alls ekki að
Reykvíkingum hugnaðist vel stjórn
borgarinnar með Ingibjörgu Sól-
rúnu við stjórnvölinn. Meiri fyrir-
litningu á dómgreind kjósenda er
vart hægt að hugsa sér. Það er
greinilega eitthvað mikið sem hrjá-
ir forsætisráðherra þessa dagana
og þegar grannt er skoðað má geta
sér til hvað það er sem skelfir Da-
víð.
Framsókn í kreppu
Það er athyglisvert að í darrað-
ardansi umræðu um Landsbanka-
málið og ámóta mála að Framsókn-
arflokkurinn virðist afar tengdur
inn í pólitísk spillingarmál af ýmsu
tagi. Þetta þarf kannski ekki að
koma á óvart og á sér skýringar í
eðli flokksins, uppbyggingu hans og
ítökum í stjómkerfinu svo áratug-
um skiptir. Flokkurinn hefur misst
traust almennings og svo virðist
sem það ætli að verða varanlegt.
Hingað til hefur Framsóknarflokk-
urinn verið fyrir marga valkostur
hins hægfara og örugga afls sem
treyst hefur mátt fyrir því að ekki
hafi farið of langt til vinstri né
hægri í pólitískri stefnumótun á
landsvísu. Því hefur flokkurinn,
þrátt fyrir afar lausbeislaða hug-
myndafræði, náð að hafa áhrif í rík-
isstjómum langt um-
fram kjörfylgi. Nú
virðist sem almenning-
ur sé að átta sig á
hvers eðlis Framsókn-
arflokkurinn er og
hvað hann stendur fyr-
ir. Hann er orðinn að
varðhundi kerfisins,
fyrirkomulags sem
gengið er sér til húðar
og fólk vill ekki að
verði við lýði þegar ný
öld gengur í garð.
Nýtt afl
í ljósi þess sem sagt
er hér að framan má
Ijóst vera að veralegra
breytinga er að vænta í hinu póli-
tísku landslagi á Islandi. Sjálfstæð-
isflokkurinn er fyrst og fremst
málsvari eignafólks og sérhags-
muna í íslensku stjórnmála- og at-
vinnulífi. Hann er ekki brjóstvörn
lýðræðis og frjálslyndis sem ein-
kenndi málflutning marga af for-
ystumönnum hans hér áður fyrr.
Landsfundur Alþýðu-
bandalagsins verður,
að mati Guðnýjar
Araddttur, mikilvæg-
ur hlekkur í samein-
ingarkeðju vinstri
----------------y-----------
manna á Islandi.
Hann er vanur því að geta stjórnað
þvi sem hann hefur viljað og jafnvel
stjórnað opinberri umræðu eins og
hentað hefur í hvert sinn. Sem bet-
ur fer er nútíma fjölmiðlaumræða á
því plani að vælið í forsætisráð-
herra um fréttaflutning RÚV af að-
draganda borgarstjói'narkosninga
hefur hitt hann sjálfan fyrst og
fremst. En mikið skelfing var mál-
flutningur forsætisráðherrans
raunalegur.
Það er margt sem bendir til að
Sjálfstæðisflokkurinn sé á tímamót-
um. Hann hefur glatað valdastöðu
sinni í höfuðvígi sínu, Reykjavík, í
tvígang og sættir sig illa við það.
Hann er leiðandi í ríkisstjórn sem
leiðist inn í hvert spillingarfyrir-
bærið á eftir öðra. Foimaður
flokksins er að fara á taugum út af
öllu þessu og á í hinum mestu erfið-
leikum með að sýna liðsmönnum
sínum með sannfærandi hætti
hvernig verja eigi setu ýmissa ráð-
herra samstarfsflokksins.
Þegar við bætist að Framsóknar-
flokkurinn er á því plani sem hann
er, fer tiltrú almennings á ríkis-
stjórninni þverrandi og kallað er á
nýtt landslag í íslenskum stjórn-
málum.
Samfylking vinstri manna
ógnar Sjálfstæðisflokknum
Það sýndi sig á kosninganóttu í
nýafstöðnum sveitarstjórnarkosn-
ingum að með samstarfi félags-
hyggjuflokkanna víðsvegar um
landið er að myndast afl sem getur
ógnað stöðu Sjálfstæðisflokksins í
stjórnmálaheiminum. Sundurlyndið
á vinstri vængnum hefur óneitan-
lega komið sér vel fyrir hægri öflin
hér á landi sem hafa þrifist vel og
sett allt of mikið mark á samfélag-
ið. Það hefur enginn flokkur getað
ógnað þessu ofurveldi Sjálfstæðis-
flokksins hartnær alla öldina, því
smáflokkastefnan á vinstri vængn-
um hefur leitt af sér klofning á
klofning ofan sem hefur ekki skilað
sér í auknu fylgi þeirra eða þeim
málstað sem þeir hafa staðið fyrir.
Það er fyrir löngu kominn tími
fyrir nýjar leiðir og aðra valkosti
fyrir félagshyggjufólk í öllum flokk-
um. Það þarf að gefa svigrúm fyrir
nýtt afl sem taka mun forystu á
vettvangi stjórnmálanna. Lands-
fundur Alþýðubandalagsins sem
haldinn verður dagana 3.-4. júní
verður mikilvægur hlekkur í sam-
einingarkeðju vinstri manna á Is-
landi. Þar mun gefast tækifæri á að
stilla strengina þannig að valda-
stéttin í landinu fer að skjálfa, rétt
eins og forsætisráðherrann virðist
gera þessa dagana fyrir hennar
hönd.
Höfundur er félagi í Alþýðubanda-
Iaginu í Kópavogi.
Guðný
Aradóttir
„Maritime Reykjavík“
ÉG HEF haft svolít-
ið gaman af því að lesa
viðbrögð forustu-
manna sjómanna við
skrifum mínum um
vandamál íslenskrar
kaupskipaútgerðar. I
þessum greinum hef
ég lagt fram nokkuð
róttækar tillögur til
úrbóta og bent á ýmis
tækifæri til sóknar í
þessari atvinnugrein.
Tillögur mínar era þó
ekki róttækari en svo
að þær eru byggðar
nánast alfarið á þeim
lausnum sem aðrar
þjóðir hafa beitt til að
stemma stigu við útflöggun.
Þeir verkalýðsforingar, sem hafa
sýnt þessu einhvern áhuga, hafa
risið uppá afturlappirnar og hrópað
svik og landráð, og verið tíðrætt um
að baráttunni væri ekki lokið fyrir
sitt fólk, og barist yrði til síðasta
farmanns ef þess þyrfti með. Þeir
hafa sagt mér að vera ekkert að
skipta mér af þessu, því ef stjórn-
völd felli niður skráningargjöldin,
verði þetta allt í himnalagi og skip-
in komi strax heim aftur. Þetta
sögðu þeir líka fyrir átta árum og
enn hefur ekkert gerst, enn er skip-
um flaggað út frá Islandi og enn
fækkar þeirra skjólstæðingum. Mig
langar að benda foringjunum á að
vel getur farið svo að þeir verði
einmitt að berjast um síðasta far-
manninn innan nokkura ára ef þeir
breyta ekki einstrengingslegri af-
stöðu sinni í þessu
mikilvæga máli. Breyt-
inga er þörf, það held
ég að allir séu sam-
mála um, fordæmin
era fyrir hendi allt í
kringum okkur, aðeins
spurningin hversu
langt menn eru sam-
mála um að ganga.
I mínum augum er
þetta ekki lengur bar-
átta um að ná
nokkram íslenskum
kaupskipum undir ís-
lenskan fána aftur. Sú
barátta tapaðist fyrir
mörgum áram vegna
afskiptaleysis stéttar-
félaga og stjórnvalda. Og sem af-
leiðing þá hefur þetta því miður
skilið eftir sig alvarlegt kynslóðabil
hjá íslenskum farmönnum, jafnt
undir- sem yfiimönnum. Og það
sem meira er, engin nýsköpun hef-
ur orðið í atvinnugreininni á íslandi
í áratugi.
Ég hef hinsvegar aldrei litið á
þetta mál sem baráttu, heldur sem
gullið viðskiptalegt sóknartækifæri
fyrir ísland sem er í stöðugri leit að
nýsköpun í atvinnulífinu. Hér er
borðliggjandi tækifæri fyrir smá-
ríki að ná sér í sneið af umsýslu- og
skráningargjöldum kaupskipaflota
heimshafanna, ef rétt er á málum
haldið. En ef þetta á að takast,
verða menn að vera opnari fyrir
nýjungum og breytingum sem fel-
ast í því að brjóta upp gamalt og
því miður handónýtt viðskiptaum-
Hér er borðleggjandi
tækifæri fyrir smá-
ríki, segir Sigurður
Sigurgeirsson, að ná
sér í sneið af um-
sýslu- og skráningar-
gjöldum kaupskipa
heimshafanna.
hverfi fyrir kaupskiparekstur.
Föstudaginn 18. september nk.
verður haldinn í Reykjavík kaup-
skipastefna sem hlotið hefur nafnið
„Maritime Reykjavik". Til þessa
fundar hefur verið boðið fulltrúum
frá nokkrum vel þekktum siglinga-
þjóðum. Erindi sem flutt verða
munu m.a. fjalla um reynslu Norð-
manna af aukaskráningunni NIS
(Norwegian International Ship
Register) á tíu ára afmæli skrán-
ingarinnar. Fulltrúi Breta mun
ræða áhrif, framlag og mikilvægi
kaupskiparekstrar til breska ríkis-
búskapsins. Auk þess munu flytja
erindi fulltrúar tveggja stærstu
siglingaþjóða heims, n.t. frá Ba-
hamaeyjum og Kýpur. Fundurinn
verður öllum opinn og er það von
mín að stjórnmálamenn, forustu-
menn farmanna, jafnt sem farmenn
sjálfir sjái sér fært að mæta og
leggja orð í belg.
Höfundur er skipamiðlari í London.
Sigurður
Sigurgeirsson