Morgunblaðið - 12.07.1998, Síða 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 12. JÚLÍ 1998 11
Teikning / Andrés Andrésson
til að fylgjast með og spoma við af-
brotum. Margar grunnhugmyndir
okkar eru ættaðar frá Breturium en
sömu hugmyndirnar hafa verið not-
aðar í Ástralíu, New York, Boston
og víðar.
Einn þátturinn er að unnið er
mun vandlegar úr þeim upplýsing-
um sem lögreglan fær, stjómun er
betur skipulögð og ábyrgð stjóm-
enda á svæðinu - þá er ég með Kent
í huga - er meiri en áður. Nýja
stefnan byggist meira á framkvæði
og því að finna leiðir til að fyrir-
byggj3 afbrot og glæpi.
Menn fara að spyrja sig hvert
stefni á þeirra svæði, hvers konar
brotamenn séu algengastir og hvað
sé hægt að gera til að stöðva þá.
Ég nefni sem dæmi um það sem
við eram að hugsa um að fíkniefna-
heimurinn hér er að breytast mjög
þessi árin. Fyrir nokkram áratug-
um þurftum við að fást við menn
sem vora í einhverri hassneyslu.
Neytendahópurinn hefur breyst og
ný efni eins og e-pillan hafa bæst
við. Jafnframt er þáttur sölumann-
anna breyttur og miklu meiri pen-
ingar eru í þessu en áður. Þetta er
alþjóðleg þróun, fíkniefnaviðskipti
era nú talin vera þriðji umfangs-
mesti atvinnuvegur í heiminum,
mælt í dolluram. Öðravísi fólk
stundar þess vegna fíkniefnasölu
núna, sérhæfing er orðin meiri.“
- Hvað viltu segja um notkun
myndbandsvéla á almannafæri til
að draga úr glæpum? Þið ætlið að
fara að koma upp slíkum vélum í
miðbænum og farið er að nota þær
til að góma fólk sem fer yfir á rauðu
ljósi. Er hætta á að þið farið að
hnýsast um of í einkalíf saklausra
borgara sem fyrir tilviijun eru á
ferli þar sem vélamar eru? Verður
hvergi skjól?
„Bretar nota mikið myndbands-
vélar og geta nú spomað við afbrot-
um sem þeir réðu ekkert orðið við
vegna tíðni þeira, ég á þá við bíl-
þjófnaði og innbrot í bíla. Lögreglan
í Reykjavík verður auðvitað að
fýlgjast með því sem er að gerast og
þama er einfaldlega um að ræða
tækni sem eykur öryggið.
Væntingar fólks til okkar era
miklar. Við getum ekki verið alls
staðar og nú fáum við tækifæri til
að fylgjast með svæðum sem okkur
skortir upplýsingar um. Sé ráðist á
mann á gangi er atburðurinn a.m.k.
til á myndbandi.
Sé ráðist á mann
á gangi er at-
burðurinn a.m.k.
til á myndbandi.
Um ábyrgðina sem við höfum og
hugsanlega misnotkun get ég sagt
að myndbandið er eingöngu notað
ef efni þess tengist broti. Upptakan
er aðeins geymd í þágu rannsóknar,
að öðra leyti er þetta ekkert annað
en öryggisventill.
Menn velta fyrir sér hve mikils
við metum annars vegar öryggi
borgaranna almennt og hins vegar
réttindi þeirra til einkalífs, til að
láta ekki fylgjast með sér. Er nægi-
leg ástæða til þess í miðborginni að
setja upp myndavélar?
Avinningurinn af vél-
unum er ótvíræður en
best væri auðvitað að
þurfa ekki að fylgjast
með neinum. Það má
kannski segja að besti
árangurinn væri að ekki yrði þörf
fyrir lögreglumenn!
Lagaramminn um notkun vél-
anna er settur af dómsmálaráðu-
neytinu og við verðum að treysta
því að hann sé nægilega traustur.“
Jákvæðar fréttir ekki söluvara
Karl er spurður hvort hann telji
að ímynd lögreglunnar sé nógu góð
meðal almennings.
„Það er ekki auðvelt að átta sig á
þessu núna, lögreglan hefur undan-
farna mánuði fengið mjög neikvæða
umfjöllun í fjölmiðlum vegna
hremminga sem dunið hafa yfir,
einkum fíkniefnamálanna. Þetta er
oft erfitt, Við veltum því fyrir okkur
hve mikið lögreglan eigi að svara
fyrir sig, hve mikið hún geti og megi
í þeim efnum.
Við eram að taka upp harðari
stefnu núna og eram staðráðin í að
fylgja henni vel eftir. Það getur ver-
ið að menn séu sem stendur ósáttir
við eitthvað sem við eram að gera.
En þegar fólk sér árangur af starf-
inu ætti hagur okkar að vænkast.
Sé t.d. farið betur eftir umferðar-
reglunum eykst öryggi íbúanna í
borginni. En þetta gerist ekki í
einni svipan og enn síður fær al-
menningur það strax á tilfinninguna
að eitthvað hafi skánað."
- Hvernig gengur yfirleitt að
koma jákvæðum fréttum af lög-
reglumálum á framfæri í fjölmiðl-
um?
„Það er miklu erfiðara en að fá þá
til að segja frá slysum og öðram
ótíðindum. Yfirleitt vilja þeir ekki
greina frá „góðu málunum“, þetta
þykir ekki vera fréttaefni, en fjöl-
miðlarnir era svolítið misjafnir að
þessu leyti. Frásögn af því að ráðist
hafi verið á mann í miðbænum er
miklu söluvænlegri.
Fjölmiðlun hefur gjörbreyst á
undanförnum áram og fréttamatið
um leið. Ég kannaði þróunina í tíðni
líkamsmeiðinga í eitt ár, 1993, og
bar saman við umfjöllun helstu fjöl-
miðla. Þeir vora með stanslausar
frásagnir af líkamsárásum í mið-
bænum eða annars staðar í Reykja-
vík. Tölulegar upplýsingar sýndu
hins vegar að miðað við
skráðan íbúafjölda var
tíðnin meiri á lands-
byggðinni en í Reykja-
vík og enn meiri varð
munurinn ef eingöngu
vora teknar fyrir alvar-
legar árásir, beinbrot og þess hátt-
ar.
Ég rakst á hinn bóginn varla á
eina einustu frétt um líkamsárásir
úti á landi og ég hef enga ástæðu til
að halda að þessi munur á umfjöllun
hafi breyst síðustu árin.
Þetta sýnir í hnotskum hvemig
athygli fjölmiðla og áherslur þeirra
stýra að veralegu leyti skoðunum
almennings á málum af þessu tagi;
allir frétta af ofbeldinu í Reykjavík
en ekki af meiðingunum á hinum
stöðunum.
Það er rétt að tíðni tilefnislausra
líkamsárása á saklaust fólk hefur
eitthvað hækkað en í langflestum
tilfellum þekkjast málsaðilar. Fyrr-
nefndu málin era aðeins örlítið brot
af heildinni."
- En fyrir skömmu áttu lög-
reglumenn fótum sínum fjör að
launa í miðbænum, æst ungmenni
snerust gegn þeim af offorsi. Var
þetta uppgjöf af hálfu lögreglunn-
ar?
„Ég held nú að það sem þarna
gerðist hafi verið töluvert oftúlkað.
Almennt vil ég segja að lögreglu-
maður sem stendur frammi fyrir
ákveðnu verkefni vegur það og met-
ur hverju sinni hvenær hann eigi að
láta til sín taka. Hann beitir skyn-
semi sinni og dómgreind, vegur og
metur afbrotið og aðstæður. Hann
veit að ákveðnir einstaklingar era
að leita að tækifæri til að lenda í
slag við lögregluna. Þeir mega ekki
stýra atburðarásinni þegar fámenn-
ur hópur lögreglumanna er að
reyna að sinna starfi sínu innan um
þúsundir manna.“
- Er það rétt að ofstopamenn
fari saman á veitingahús, velji sér
þar fómarlamb og sitji síðan fyrir
því á afviknum stað eftir að búið er
að loka, berji bláókunnugt fólk ein-
göngu til að fá útrás fyrir ofbeldis-
hneigðina?
„Það er rétt að þetta hefur gerst
en um er að ræða algerar undan-
tekningar frá reglunni. Eins og ég
sagði, þetta era nær alltaf kunn-
ingjar sem lendir saman.
Ekki má gleyma því að ofbeldi á
heimilum er stór hluti vandans og
sem betur fer hefur athygli manna
beinst meira síðustu árin að því.
Dómsmálaráðherra lét nefnd rann-
saka þetta mál og skýrsla var lögð
fram á Alþingi í fyrra um heimilisof-
beldi. Þrjár aðrar nefndir hafa síðan
skilað ráðherra áliti um heimilisof-
beldi nýlega þar sem farið er ofan í
hugsanlegar aðgerðir lögreglu,
fjallað um réttarkerfið, heilbrigðis-
stofnanir og félagslegar stofnanir
sem láta sig þetta varða.“
Best að afbrotaferill sé
kæfður I fæðingu
Karl segir að brýnt sé að liðs-
menn lögreglunnar geti bragðist
hratt og öragglega við þegar af-
brotaferill er að hefjast hjá ung-
menni eða bami. í þessu efni sé
gildi hverfastöðvanna mikilvægt,
þar sé betur hægt að fylgjast með
einstaklingum og reyna að snúa við
þróuninni.
„Hann má ekki fá að mótast í
töluverðan tíma og verða fastur í at-
burðarás sem erfitt er að stöðva.
Þetta er grundvallaratriði.
Oft er um að ræða 14 eða 15 ára
ungling sem hægt er að hafa áhrif á
með réttum aðferðum. Það er miklu
erfiðara ef hann hefur fengið að
þróa þetta fram yfir tvítugt, þá er
það ekkert annað en fangelsisvist
sem tekur við. Hann er ekld reiðu-
búinn að bæta ráð sitt, þekkir varla
annað líf en afbrotin, er orðinn sí-
brotamaður.
Við getum þannig hægt á fjölgun
brotamanna en auðvitað era til
dæmi um menn sem virðist ekki
vera hægt að fá til að bæta ráð sitt.
Ákveðið hlutfall þessa hóps er
þannig, þetta er viðurkennd stað-
reynd meðal margra í afbrotafræð-
unum.
Sumir vilja ekki heyra minnst á
svona óþægilegar staðreyndir en
við getum ekki breytt framferði
allra sem brjóta af sér.“
Utivistar-
reglur eru
grundvall-
aratriði
KARL Steinar Valsson aðstoðar-
yfirlögregluþjónn telur að regl-
ur sem takmarka útivistartíma
barna og unglinga á kvöldin og
aukin virðing fyrir þeim séu
grunnurinn að því að hægt verði
að bæta ástandið í miðbænum.
Hann er minntur á að þingmað-
ur hafi sagt að á heimili hennar
sé ekki farið eftir þessum regl-
um. Karl segist vera algerlega
ósamþykkur þessari afstöðu.
„Við fylgjum núna stíft eftir
reglunum um útivistartíma og ef
við sjáum grunsamlega unga
krakka á kvöldin eða nóttunni í
bænum látum við þá framvísa
persónuskilríkjum. Reynist þau
of ung eða ekki með skilríki er
einfaldlega farið með þau heim.
Gildi þess að fylgja fast eftir
þessum reglum hefur að mínu
mati aukist jafnframt því sem
ýmislegt varasamt börnum í
samfélaginu hefur færst í auk-
ana. Ég nefni fíkniefnaneyslu og
greiðari aðgang að efnunum.
Margir segja að þessar reglur
séu úreltar og fáir fari eftir
þeim. Ég er mjög andvígur þess-
um rökum.
Hvaða vit er í því að 13 eða 14
ára barn sé niðri í miðbæ á nótt-
unni, jafnvel dauðadrukkið?
Finnst einhverjum þetta bara
eðlilegt? Foreldrar verða að taka
sjálfir á þessum þætti, fyrst og
fremst eru það heimilin sem
verða að halda uppi þessum aga.
Lögreglan hefur ásamt sam-
tökunum ísland án eiturlyfja og
Heimili og skóli sótt um öfiugan
styrk sem nota á í haust til að út-
skýra vandlega fyrir foreldrum
hvers vegna reglurnar um úti-
yistartíma séu svona mikilvægar.
Ég held að það væri mjög þarft
verkefni, margir átta sig ekki á
þessu, skilja ekki hugsunina að
baki reglunum."