Morgunblaðið - 13.08.1998, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 13. ÁGÚST 1998 25
LISTIR
Lífsbókin
tilbúin
STEINGRÍMUR St. Th. Sigurðs-
son hefur nú lokið ritun ævisögu
sinnar og er
stefnt að því að
hún komi út hjá
Fjölva í haust.
Að sögn Stein-
gríms losar bók-
in 500 blaðsíður
og spannar lífs-
svið hans og lífs-
feril. „Petta er
mín lífsbók og
skal heita
Lausnarsteinn," sagði Steingrímur.
Seinasti dagur
nýrrar Göthe-
stofnunar
SEINASTI opni dagur nýrrar Göt-
he-stofnunar í húsakynnum
Nýlistasafnsins verður sunnudag-
inn 16. ágúst.
Á lokadeginum verður sýnd
heimildarmyndin „Hagamús" eftir
Þorfinn Guðnason. Myndin verður
sýnd í þýskri útgáfu.
Myndbandið verður sýnt á stóru
tjaldi í Svarta sal Nýlistasafnsins kl.
18 og 18.30. Aðgangur er ókeypis.
Sýning framlengd
Norræna húsið
ÁKVEÐIÐ hefur verið að fram-
lengja Sumarsýningu Norræna
hússins Þeirra mál ei talar tunga -
Islandsdætur í myndlist um eina
viku og mun henni því ljúka sunnu-
daginn 23. ágúst. Sýningin er opin
kl. 13-18 alla daga nema mánudaga.
Húmanismi í
lok 20. aldar
BÆKUR
B r é f
BRÉF TIL VINA MINNA
eftir Silo í þýðingu Kjartans Jónsson-
ar. Hverfisfélag húmanista í vestur-
bæ. 1998 - 106 bls.
HUGMYNDIR manna um sjálfa
sig og heiminn taka ávallt mið af
þeim aðstæðum sem þær fæðast í.
Húmanisminn á sína sögu og sín
blómaskeið. Helsta einkenni hans
hefur ávallt verið að leiða manninn
til öndvegis og skoða heiminn út frá
hagsmunum einstaklinga. Klassísk
menning tók stundum mið af þessu,
sama gildir um þau viðhorf gagn-
vart náttúrunni sem einkennt hafa
ýmsa hugsuði að líta á hana sem
umhverfi mannsins og ef til vill var
endurreisnarhreyfingin húmanísk
stefna og að nokkru leyti upplýsing-
arstefnan þótt líta megi hana einnig
öðrum augum.
Húmanismi 20. aldar á sennilega
ýmislegt að sækja í forðabúr tilvist-
arstefnunnar. A.m.k. mætti álykta
sem svo út frá riti eftir einn helsta
hugmyndasmið húmanista nú á dög-
um, Silo, að nafni sem hann birtir í
ritinu Bréf til vina minna. Það er
t.a.m. ekki langur vegur frá hugleið-
ingum Sartres um angistina sem
hreyfiafl í mannlegri tilveru til hug-
leiðinga Silos: „Af hverju ætti
manneskjan að þurfa að umbreyta
heiminum og sjálfri sér? Vegna
þeirra skilyrðinga og takmarkana
sem henni eru settar í tíma og rúmi
og sem hún skynjar sem líkamlegan
sársauka og andlega þjáningu.
Þannig er þessi hvöt til þess að yfir-
stíga sársaukann ekki bara dýrsleg
hvöt heldur frekar ný samsetning
tímans í vitundinni þar sem framtíð-
in er sett í öndvegi og verður
grundvallarhvati í lífinu Þannig
umbreytir maðurinn sér og tilver-
unni og þannig breytist hin félags-
lega tilvera sem andsvar við sárs-
aukanum.
Líkt og sumir tilvistarhugsuðir
sækir Silo rökfræði sína og siðfræði
að nokkru til hinna miklu kerfis-
smiða, Hegels og Kants. Díalektísk
hugsun er honum ekki fjam og
sumum fyndist eftirfarandi klausa
jafnvel bergmál frá Karli Marx:
„Nú, eins og áður í sögunni, mun
ríkjandi fyrirkomulagi einfaldlega
verða varpað fyrir róða þegar það
mun reynast nauðsynlegt og í stað-
inn kemur annað sem á að „bæta
úr“ annmörkum hins fyrrnefnda.
En þangað til mun auðurinn stöðugt
vaxa í höndum æ valdameiri minni-
hluta.“
Hér er vissulega boðuð þjóðfé-
lagsbylting en bylting húmanista á
að vera hljóðlaus og ofbeldislaus og
innan frá án sérstakrar valdatöku.
Silo hafnar að vísu mekaníski-i skoð-
un á byltingarferlinu en raunar
verður ekki mikið ráðið af viðhorf-
um hans til þessa ferlis hvernig slík
bylting yrði leidd og til hvaða lykta.
011 sýn Silos á þessa þjóðfélagslegu
breytingu, sem hann telur að sé í
gangi, er í raun í gnmdvallaratrið-
um andstæð marxisma hvað þetta
varðar. Þannig hafnar hann stéttar-
greiningu en leggur áherslu á upp-
lausn og óreiðu nútímasamfélags-
ins.
Það er einnig bjartsýn trú Silos á
sögulega framvindu sem gerir hon-
um kleift að álykta í anda hegelskr-
ar hughyggju: „Frá upphafi sögu
sinnar hefur mannkynið þróast til
þess að öðlast betra líf.“ Og: „Frá
upphafi sögunnar hefur þjóðfélagið
þróast í átt til alheimshugsunar."
Þessum þróunarhúmanisma beitir
Silo fyrst og fremst gegn frjáls-
hyggju og peningahyggju sem að
hans mati sundrar og sundurlimar,
einangrar fólk og leysir upp tilfinn-
ingabönd.
Meginsiðferðishugsjón Silos end-
urómar kennisetningar Kants í
þeim efnum og raunar kristna siða-
boðun: „Að beina hugsun, tilfinning-
um og gjörðum í sömu átt, að koma
fram við aðra eins og við viljum að
aðrir komi fram við okkur -“.
Áherslan á þessa samkvæmni er
eitt meginatriðið í boðskapi Silos og
kjarninn í stjórnmálastefnu hans.
Þar sem bók Silos er í eðli sínu
stjórnmálaleg yfirlýsing skiptir
þjóðfélagssýn hans miklu máli. Það
vekur þó athygli mína hversu gi'ein-
ing hans á samfélaginu er almenn
og óhlutbundin. Hann bendir á
ákveðnar þróunartilhneigingar í
samfélaginu, hvernig þjóðríkið er að
leysast upp, ýmist vegna innri átaka
eða vegna efnahagsbandalaga sem
veikja þjóðiíkið. Hann fjallar um
veikleika lýðræðisins og bendir á að
lýðræðislega kjörnir fulltrúar hafi í
raun lítil og minnkandi völd auk
þess sem þeir verði fljótlega hluti af
stofnunum samfélagsins og þjóni
umbjóðendum sínum ekki sem
skyldi.
Ekki er að sjá í fljótu bragði að
pólitísk stjórnlist Silos -sé líkleg til
árangurs. I meginatriðum er hann
hallur undir valddreifingu sem er út
af fyrir sig ágæt stefna. Hann bend-
ir hins vegar á að „upplausnin í hinu
félagslega skipulagi gerir stöðugt
erfiðara að hreyfa umtalsverða
hópa fólks“. Hann hefur litla trú á
stjórnmálasamtökum og sá grunur
læðist að lesanda að hann sé í raun
anarkisti í hjarta sér. Þó vill hann
að menn beini athygli sinni að
hverfissamtökum sem hann telur að
eigi að hafa sem mest völd. Þar í
grasrótinni muni menn koma á
mannlegum tengslum og með því að
gera nánasta umhverfi innihaldsrík-
ara aukist áhrif húmanista. Hið
smáa verði stórt með tímanum.
Vissulega er það rétt hjá Silo að
allar hreyfingar byrja smátt. En
megingalli kenninga hans er að
erfitt er að festa hendur á vilja hans
og stefnu. Kannski er hún of al-
menn og gefur of mikil færi á ein-
staklingsbundinni túlkun til að
hægt sé að líta á hana sem pólitísk-
an valkost. Hún er nefnilega ekki
síður afurð samfélags upplausnar,
óreiðu, sundrungar og sundurbút-
unar en aðrar stefnur nútímans og
ber því glöggt vitni.
Þýðing Kjartans Jónssonar er
ekki alveg laus við þýðingarbrag.
Ærið oft gægist ensk og latnesk
setningaskipan undan faldi íslensk-
unnar. Á köflum verður textinn
jafnvel tyrfinn: „Frá upphafi sög-
unnar hefur þjóðfélagið þróast í átt
til alheimshugsunar. Á þeirri leið
mun koma hámarksstig samþjapp-
aðs einræðisvalds með einkenni al-
heimsveldis sem getur ekki vaxið
lengur. Fall þessa kerfis mun verða
samkvæmt lögmálum aflvirkni allra
lokaðra kerfa þar sem óreiða hefur
tilhneigingu til þess að aukast."
Fyrir utan það hvað hugsunin er
óljós í þessum texta og hvað það er
hættulegt að líkja saman efnaferl-
um í lokuðu kerfi og mannlegu sam-
félagi er allt of mörgum eignarfalls-
einkunnum hi-úgað saman og því
miður er slíkt víða að sjá. Gerir
þetta og ýmislegt annað bókina tor-
lesna á köflum.
Skafti Þ. Halldórsson

HANN ER ST0R!
r HANN ER STERKUR!
HANN ER ENGINN VENJUIEGUR
V HLUTABRÉFASJÓ9UR
Kaupþing hf.
Ármúla 13A Reykjavík
sími 515 1500
fax 515 1509
www.kaupthing.is
KAUPÞING HF
Auðlindarbréf fást hjá Kaupþingi, Kaupþingi Norðurlands og í sparisjóðunum