Morgunblaðið - 13.08.1998, Page 31

f
MORGUNB LAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 13. ÁGÚST 1998 31
BANKAR gegna mikilvægu hlut-
verki í nútímahagkerfí við að
stjórna fjárfestingu. Víðtækur
skilningur hefur að undanfórnu
verið að skapast á því að mikilvægt
sé fyi'ir áframhaldandi vöxt ís-
lenska hagkerfisins að ríkið dragi
sig út úr rekstri bankanna og snúi
sér þess í stað að því að skapa þeim
hagkvæmar en jafnframt sann-
gjarnar leikreglur til þess að tryggt
sé að arðsemissjónarmið fái að ráða
ferðinni í rekstri bankanna.
Ymsar spurningar vakna samt
sem áður þegar talsmenn stærstu
hagsmunahópa í landinu lýsa hver
af öðrum með afdráttarlausum
hætti skoðunum sínum á hag-
kvæmni ýmissa leiða í þessum efn-
um. Formaður Framsóknarflokks-
ins vill sameina Búnaðarbankann
og Fjárfestingarbankann og for-
maður LÍÚ vill sameina íslands-
banka og Fjárfestingarbankann
svo einhver dæmi séu nefnd. Er í
uppsiglingu pólitísk valdabarátta
um þessar mikilvægu og verðmætu
eignir ríkisins? Er ekki tími til
kominn að tekið verði fyrir slíkt í
eitt skipti fyrir öll og mörkuð
stefna í öllum slíkum málum sem
tryggir að framkvæmdavaldið há-
marki arð ríkissjóðs af sölu ríkis-
eigna í stað þess að hagsmunir
valdamikilla aðila fái að ráða ferð-
inni á kostnað almennings?
Sem betur fer er sala eigna eitt
af þeim vandamálum sem hagfræð-
ingum hefur tekist að finna góða
lausn á. Ef hámarka á arð af eign-
um á einfaldlega að bjóða þær út án
skilyrða. Ef þessi leið yrði farinn
með ríkisbankana myndi hún best
tryggja að þeir kæmust á sann-
gjarnan hátt í hendur þeirra sem
best gætu rekið þá.
Eins og fyrr segir hafa forystu-
menn stórra hagsmunaaðila á síð-
ustu dögum keppst við að reifa
hugmyndir um hvernig best væri
að endurskipuleggja ríkisbankana
áður en þeir verða seldir. Þar ber
hæst að utanríkisráðherra lét þau
orð falla fyrir stuttu að honum
fyndist vel koma til greina að sam-
eina Fjárfestingarbanka atvinnu-
lífsins og Búnaðarbankann. Hann
rökstuddi sameininguna þannig að
hún myndi auka verðmæti bank-
anna áður en þeir yrðu seldir. Þótt
sú fullyrðing geti vel verið rétt fel-
ast ekki í henni nein rök íyrir því að
bankarnir eigi að vera sameinaðir
áður en þeir eru seldir.
Ef framtíð Búnaðarbankans og
Fjárfestingarbankans er best borg-
ið saman mun niðurstaða uppboðs
endurspegla það og ríkið njóta góðs
af því í formi hærri boða af hálfu
þeirra aðila sem ætla sér að sam-
eina þessa banka. Ef hins vegar
einhver annar aðili áttar sig á leið
sem engum innan framkvæmda-
valdsins hefur dottið í hug að er
hagkvæmari mun sú leið verða of-
aná þar sem sá aðili getur þá boðið
enn betur. Útboð á bönkunum
myndi þannig endurspegla alla þá
þekkingu sem til er um aukna hag-
kvæmni í rekstri bankanna en ekki
aðeins þá þekkingu sem til er innan
ríldsstjórnarinnar og hjá þeim aðil-
um sem eru nógu valdamiklir til að
geta haft áhrif á hana.
En af hverju er mikilvægt að rík-
isbankarnir verði seldir? Að undan-
fömu hefur athygli manna aðallega
beinst að sparnaði sem hlotist gæti
af lækkun rekstrarkostnaðar í kjöl-
far sameiningar og endurskipu-
lagningar á útibúaneti bankanna. I
þessu sambandi hafa verið nefndar
tölur í ki-ingum 2 milljarða sem er
auðvitað töluverður peningur fyrir
ekki stærra hagkerfi en okkar. En
það vill oft gleymast að sala ríkis-
bankanna og sú endurskipulagning
sem nýir eigendur munu væntan-
lega ráðast í mun einnig hafa áhrif
á tekjuhlið bankanna. Þar er ekki
um minni fjárhæðir að tefla. Eitt
mikilvægasta hlutverk bankanna er
að stýra fjármagni frá þeim sem
eiga það (sparifjáreigendum) til
þeirra sem geta nýtt sér það (fjár-
festa). Hversu vel þeir standa sig í
þessu hlutverki er undirstaðan að
afkomu bankanna. Hér á landi hafa
í gegnum tíðina pólitísk tengsl oft
vegið þyngra en álitleg arðsemisá-
ætlun. Þetta hefur gert það að
verkum að hátt hlutfall af útlánum
Sala ríkisbankanna
Sem betur fer er sala eigna eitt af þeim vandamálum sem hag-
fræðingum hefur tekist að fínna góða lausn á. Ef hámarka á arð
af eignum á einfaldlega að bjóða þær út án skilyrða. Ef þessi leið
yrði farin með ríkisbankana myndi hún best tryggja að þeir
kæmust á sanngjarnan hátt í hendur þeirra sem best gætu rekið
þá. Jón Steinsson skrifar um hagfræðileg málefni.
hefur tapast sem hefur aftur staðið
hagkerfinu verulega fyrir þrifum. í
einkareknum bönkum eru það arð-
semissjónarmið sem ráða ferðinni
og leiðir það til þess að þeir aðilar
fá fé að láni sem best geta nýtt sér
það til að skapa ný verðmæti.
Það hefur einnig komið upp í um-
ræðunni hvort eðlilegt sé að erlend-
ir aðilar kaupi meirihluta í íslensk-
um bönkum. Sumir segja að með
því flytjist hagnaðurinn af bönkun-
um til útlanda en verði ekki eftir
hér á landi. En það er einmitt fyrir
hagnaðinn sem útlendingarnir eru
að borga. Seljendumir fá fullt af
peningum í dag en í staðinn fá
kaupendurnh' hagnaðinn í framtíð-
inni. Ef hagnaðurinn er meira virði
að mati seljendanna myndu þeir
ekki selja. Það má ekki gleymast að
hér er um frjáls við-
skipti að ræða þar sem
báðir aðilar telja sig
vera að hagnast.
En hvernig getur
það staðist að seljend-
unum finnst hagnaður-
inn minna virði en
kaupendunum finnst
hann vera meira virði?
Er ekki óumflýjanlegt
að annar aðilinn hafi
rangt fyrir sér? Ekki
endilega. Kaupandinn
getur til dæmis staðið
öðravísi að rekstrinum
þannig að hagnaðurinn
í hans höndum verði
meiri en ef bankinn væri í eigu selj-
endanna.
Onnur rök sem oft heyrast gegn
því að bankarnir verði
seldir erlendum aðilum
er að þá myndu nýir
eigendur ekki hafa ís-
lenska hagsmuni í
huga í eins ríkum mæli.
Þetta stenst ekki held-
ur. Stór hluti af verð-
mætunum sem felast í
íslensku bönkunum er
fólginn í þeirri sér-
þekkingu sem bank-
amir hafa á íslensku
atvinnulífi. Það er þessi
þekking sem tryggir
hagsmuni íslensks at-
vinnulífs. Ef bankarnir
legðu ekki nógu mikla
áherslu á að afla sér þekkingar á ís-
lensku atvinnulífi eftir að þeir væru
seldir erlendum aðilum myndi það
Jón Steinsson
koma niður á rekstri þeirra og verð
á hlutabréfum þeirra myndu lækka
þannig að íslenskir aðilar gætu
bara keypt þá aftur og hagnast af.
Á þessari öld hefur íslensku
þjóðinni tekist að rísa úr ömurlegri
fátækt í það að vera meðal þeirra
þjóða sem búa við hvað mest lífs-
gæði og gerir hvað mestar kröfur
til lífsins. Þetta hefur okkur tekist
þrátt fyrir að mestan hluta aldar-
innar hafi hér verið búið við hafta-
búskap og bankakerfi sem var ger-
spilt af pólitískum hagsmunum.
Hér býr vel menntuð þjóð sem er
laus við mörg vandamál sem skap-
ast í stærri löndum. Ef rétt er
haldið á spilunum ættum við að
geta leikið okkur að því að verða
langríkasta þjóð í heimi. Eitt af því
sem skiptir hvað mestu máli í
þessu sambandi er að ríkið tryggi
þjóðfélaginu sanngjarnar leikregl-
ur sem hámarka arð þjóðarinnar af
því sem hún tekur sér fyinr hend-
ur. Varðandi sölu ríkisbankanna er
hagur þjóðarinnar best tryggður
með því að standa þannig að mál-
um að allir aðilar njóti þar fyllsta
jafnræðis. Það er best gert með því
að bankarnir verði boðnir út og
þannig að allir áhugasamir aðilar
geti keppst um það hver getur
fundið hagkvæmustu leiðina til að
haga rekstri bankanna í framtíð-
inni.
Höfundur er hagfræðinemi við
Princeton-háskóla í Bandaríkjunum.
F