Morgunblaðið - 06.09.1998, Síða 27

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 6. SEPTEMBER 1998 27
lagt grundvöll lífræns jafnvægis af
margvíslegum toga. Þetta kemur að
hluta til fram í mun tíðari náttúruham-
fórum sem tengjast veðri sem og meng-
un, bæði vegna eiturefna og óvæginnar
stjórnunar umhverfísins. Islendingar
ein í þeirri einstöku aðstöðu að standa
frammi fyrir valkostum sem hafa munu
afdifarík áhrif á sjálfsvitund ykkar sem
þjóðar. Þetta er val sem verður að end-
urspegla þekkingu ykkar á menningu
annarra og því hvernig aðrir hafa eyði-
lagt umhverfí sitt, til að byrja með vegna
vanþekkingar en síðar vegna kæruleysis.
Stór meirihluti fólks í Bandaríkjunum
stendur frammi íyrir þeirri hörmulegu
staðreynd að heilsa þeirra er ekki lengur
undir þeim sjálfum komin. Hún er smán-
uð af eiturefnum sem þrátt fyrir að vera
ósýnileg eru svo gegnsýrandi að það er
ekki hægt að koma í veg fyrir að þau
komist inn í líkama manns. Þetta eru
valkostir sem verða að taka tillit til raun-
verulegs gildis framþróunar ekki bara í
hlutlægum og mælanlegum skilningi,
heldur einnig í andlegum og sálfræðileg-
um skilningi. Mörg iðnaðarsamfélög -
og/eða lönd þar sem fólksfjölgun er mikil
hafa mengað vötn sín, land sitt og and-
rúmsloft sitt. A sumum stöðum allt að
því marki sem gerir þá óbyggilega. Um
er að ræða mengun sem er eitruð og í
flestum tilfellum óafturkallanleg. Meng-
un sem hefur gert alvarlega atlögu að
gæðum lífsins. Þetta er jafnframt meng-
un sem vegur að mannkyninu jafnvel á
meðan mannkynið berst fyrir frelsi til að
menga.
Taumlaus uppbygging og ofnýt-
ing náttúrulegra auðæva er val-
kostur. Hún er ekki grundvöll-
uð á nauðsyn. Uppbygging sem
verður til þess að innleiða mengun í ís-
lensku umhverfi getur ekki talist ákjós-
anlegur kostur vegna þess að hún mun
að lokum spilla því, þótt það gerist ekki
strax. Nú á dögum hafið þið, með því að
líta yfír hafið sem þið eruð svo heppin
að umlykur ykkur, aflað þekkingar sem
aðrir menningarheimar hafa kannski
ekki búið yfir fyrr á tímum og kærðu sig
ekki um að virða seinna. Þið eigið þess
kost að koma endumýtanlegum auðlind-
um í notkun til að viðhalda efnahags-
kerfinu. Þið eigið þess kost að nota að-
ferðir við framleiðslu sem eru ekki eins
óvægnar, og þið eigið þess kost að fram-
leiða hluti sem leiða ekki til óafturkall-
anlegs skaða á umhverfí ykkar.
að er fyrst og fremst ótti minn
um eyðileggingu hálendisins
sem er kveikjan að þessari
grein. En á meðan ég skrifa
verður mér ljóst að sá ótti á við um vist-
fræði eyjunnar allrar. Áhyggjur mínar
af þessum efnum aukast með hverri ferð
til íslands. í gær, þegar ég var að keyi-a
út úr Reykjavík, var mér brugðið við að
standa sjálfa mig að því að bera útsýnið
út um gluggann saman við New Jersey
snemma á sjöunda áratugnum. Island
hefur haft djúpstæð áhrif á mig sem
listamann og á það hvemig vinna mín
hefur þróast sem er jafnframt mjög per-
sónulegt þegar listamaður á í hlut. Eftir
því sem árin líða finn ég þörfina til að
snúa hingað aftur færast meira í aukana.
Og það leiðir mig að kjarna málsins -
möguleikanum á því að glata hálendinu.
Það mun ekki gerast strax - fyrst bygg-
ið þið stíflu í einhverjum afskekktum
kima. (I þeirri trú að þið getið beislað
orku fyrir iðnað á borð við X, Y og Z, í
þeirri trú að þið getið eflt efnahagslíf
ykkar og auð. Þið munið ekki hafa
áhyggjur af þeirri staðreynd að þessi
iðnaður mun að öllum líkindum menga
vatnið og andrúmsloftið. Þið munið ekki
ræða þá staðreynd að þessi stífla er í
rauninni aðeins sú fyrst af mörgum.)
Svo sökkvið þið einum dal. (Burtséð frá
því að þessi dalur á sér engan líkan í
heiminum. Kannski munið þið sannfæra
sjálf ykkur um að uppistöðulónið sem
kom í staðinn búi yfir sinni eigin fegurð,
kannski munið þið jafnvel sætta ykkur
við það sem viðbót við náttúruna - jafn-
vel þótt þið vitið að það hefur í rauninni
orðið til af manna völdum.) Samhliða
stíflunni koma vegir og ýmis önnur op-
inber mannvirki. (Og þið munið aka eftir
þessum vegum og ímynda ykkur að þið
séuð á stað sem er virkilega ósnertur -
kannski jafnvel á stað sem enginn hefur
barið augum áður - en í rauninni munu
þessir vegir breyta öllu hálendinu í
skrumskælingu af sjálfu sér. Nú er það
ekkert annað en enn meira numið land.)
Samhliða þessum vegum verður aðgengi
allra auðveldara. Og samhliða þessu
auðvelda aðgengi og þessu notagildi
verður hið villta og óþekkta fljótt tamið
og yfirbugað.
Þó oft sé vísað til hálendisins, sem
víðáttumikils auðs svæðis, þá er það
hvorki víðáttumikið né autt. Bandaríska
ljóðskáldið Wallace Stevens nefnir ná-
kvæmlega það sem hálendið er svo óum-
ræðanlega þrungið af. I ljóðinu „The
Snowman" segir hann:
For the listener who listens in the
snow and nothing himself,
Beholds the nothing that is not there
And the nothing that is.
(Fyrir hlustandann, sem hlustar
í snjónum,
og, ekkert sjálfur, skynjar
ekkert sem er ekki þar og þetta
ekkert sem er.)
Samkvæmt minni reynslu er hálendið
ein skilgi'eining á the nothing that is,
eða því sem kalla mætti þetta ekkert
sem er. Og þetta ekkert sem er, er
sömu merkingar og raunveruleikinn.
Það er ekki hægt að draga úr hinu raun-
verulega án þess að eyðileggja það.
álendið er ekki fyrir alla. Með
því að auðvelda aðgengi að
því er verið að afneita eðli
þess. Einstaklingur sem ósk-
ar að ferðast um hálendið verður sjálfur
að vera hæfur til þess, bæði andlega og
líkamlega. Það getur ekki verið á hinn
veginn. Hálendið er auðn, það mun taka
sinn toll. Það er ekki hægt að sníða það
að þörfum hins venjulega ferðamanns.
Þó hálendi ykkar sé lofað sem stærsta
óspjallaða landspilda í Evrópu, þá er
það hlutfallslega séð lítið. (Ekki einu
sinni eins stórt og Irland.) Þegar búið er
að vega að því, mun það ekki taka nema
eina eða í mesta lagi tvær kynslóðir að
breyta sjálfsvitund ykkar sem þjóðar.
Island verður staður sem mannkindin er
búin að leggja undir sig. Það mun halla
á jafnvægið í sjálfsvitundinni - halla á
mikilúðlega einsemd hins innra - halla á
þann stað sem er að mestu leyti ónum-
inn, óbyggður og óbreyttur - halla á
möguleikann á stað sem er tærari og
hreinni og flekklausari en ekki - halla á
þann stað sem geislar af víðáttu og tak-
markaleysi, og öllu því sem er okkur
æðra - halla á þann stað sem er undur-
samlega tignai'legur einfaldlega með því
að vera það sem hann er - halla á alla
þá mörgu hluti sem ég kom til þessarar
eyju til að upplifa. Þetta eru þeir hlutir
sem Islendingar hafa verið nærðir á,
kannski að þeim óvitandi, og ljá þessari
menningu þennan eftirtektarverða mun
og þessa algjörlega einstöku skynjun á
tilverunni.
Samfara þessari breytingu mun Is-
land einfaldlega verða líkara restinni af
þessum sorglega heimi - sem er undir-
okaður af mannkyni sem kann einungis
að meta náttúruna sem eitthvað sem
hægt er að arðræna.
Island hefur valkosti. Eyðilegging há-
lendisins er ekki nauðsyn með tilliti til
menningarlegrar og efnahagslegrar
þróunar. Þið þurfið ekki á auðæfum
þess að halda til að búa við þægindi.
Með því að seilast inn á viðkvæmt vist-
svæði þess, jafnvel í því sem er ranglega
kallað í litlu mæli, munið þið eyðileggja
það. í því felst ekki endilega augljós
breyting, en hún mun vera róttæk og
óafturkallanleg. Hún mun veikja sjálfs-
vitund ykkar sem þjóðar með því að
taka frá komandi kynslóðum hið
óbreytta og ónumda land sem til er í
dag í þeim mæli sem felur í sér og við-
heldur krafti og viðurvist hins
ómennska.
• Pýðing: Fiíða Björk Ingvarsdóttir
Niœtrttemrmj%úyf
hendmrnmr tuúoM vatmm*
Við stöndum meðþér
Nicorette® innsogslyf samanstendur af munnstykki sem (er sett rör sem
inniheldur nikótín. Nicorette® innsogslyf er ætlað til að auðvelda fólki að |
hætta að reykja. Algengur skammtur er a.m.k. 6 rör á dag en þó ekki
fleiri en 12 á dag í a.m.k. 3 mánuði og venjulega ekki lengur en 6 mánuöi.
Nicorette® innsogslyf getur valdið aukaverkunum eins og hósta, ertingu í
munni og hálsi. Höfuðverkur, brjóstsviði, ógleði, hiksti, uppköst, óþægindi |
í hálsi, nefstífla og blöörur í munni geta einnig komið fram. Viö samtímis
inntöku á gestagenöstrógen lyfjum getur, eins og við reykingar, veriö
aukin hætta á blóðtappa. Nikótín getur valdiö bráðum eitrunum hjá |
börnum og er efnið því alls ekki ætlað börnum yngri en 15 ára nema í
samráöi við lækni. Gæta skal varúöar hjá þeim sem hafa hjarta- og I
æðasjúkdóma. Þungaðar konur og konur með barn á bgósti ættu ekki aðl
nota lyfið nema (samráði við lækni.
Lesið vandlega ieiðbeiningar sem fylgja hverri pakkningu lyfsins.
Markaðsleyfishafi: Pharmacia & Upjohn AS, Danmörk.
Innflytjandi: Pharmaco hf., Hörgatúni 2, Garðabær.
VsB bjóðum upp í
<&>
DAXSSKOI.I
Jóns Péturs og Köru
Systkinaafsláttur / fjölskylduafsláttur
Stutt námskeið fyrir sérhópa.
Hefjum kennslu í Grafarvogi,
Akranesi og Hveragerði.
Innritun og upplýsingar í símum
553 6645 og 568 5045 alla daga kl. 12-19.
Opið hús sunnudaginn 6. september
1,1 -i a -ic