Morgunblaðið - 06.09.1998, Síða 34

34 SUNNUDAGUR 6. SEPTEMBER 1998
SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ
F JALLAMENN SKA
Á ÍSLANDI
FJALLAMENNSKA á íslandi
stendur í miklum blóma um þessar
mundir. Skemmst er að minnast
stórra afreka á Everest-fjalli og
suðurpólnum. Þótt þessar ferðir
hafi skiljanlega hlotið hvað mesta
' athygli almennings þá hafa íslensk-
ir fjallamenn einnig farið fjöldann
allan af öðrum athygliverðum ferð-
um undanfarin misseri, bæði hér-
lendis sem erlendis. Mjög vinsælt
hefur verið að fara í Alpana en
einnig mætti nefna viðfangsefni í
Bandaríkjunum, Suður-Ameríku,
Alaska, Himalaya og síðast en ekki
síst Grænlandi. Hér er þó ekki ætl-
unin að tíunda einstök afrek heldur
skyggnast aðeins dýpra og skoða
stöðu fjallamennskunnar á Islandi.
Fjallamennska eða útivist
Aður en lengra er haldið er rétt
að velta aðeins fyrir sér muninum á
^ fjallamennsku og hefðbundinni úti-
vist. Bilið er oft óljóst og stundum
er aðeins áherslumunur á milli.
Kannski er það sú kunnátta sem
fjallamenn leggja sig eftir, sem
helst einkennir muninn. Þar ber að
nefna kunnáttu við meðferð ísaxa
og mannbrodda, notkun á öryggis-
línu, uppsetningu á berg- og ís-
tryggingum, mat á snjóflóðahættu
og að sjálfsögðu kunnáttu við val á
fatnaði og búnaði fyrir allar að-
stæður. Listinn er mun lengri, en
þetta gefur dæmi um það sem hæf-
ur fjallamaður leggur sig eftir að
kunna. Það sem máli skiptir er að
þessi kunnátta gefur fjalíamannin-
um tækifæri til að láta reyna á
sjálfan sig við þær aðstæður og erf-
iðleika sem hann sjálfur kýs - að
reyna við erfiðar eða auðveldar
leiðir, langar eða stuttar, tæknileg-
ar eða einfaldar - í stuttu máli að
stunda fjallamennsku á eigin for-
sendum.
Fjallamennskan um þessar
mundir
Islenski Alpaklúbburinn
(ISALP) og hjálparsveitirnar eiga
heiðurinn að styrkri stöðu fjalla-
mennskunnar á Islandi (hjálpar-
3 sveit er hér notað sem samnefnari
yfir sveitir Landsbjargar og Slysa-
varnafélagsins). Islenski AJpa-
klúbburinn hefur í þau tuttugu ár
sem hann hefur verið starfræktur
gegnt veigamiklu hlutverki við
miðlun þekkingar á öllum sviðum
fjallamennskunnar. Flestir fremstu
fjallamenn landsins hafa í gegnum
tíðina verið virkir félagar klúbbs-
ins. Þótt klúbburinn hafi aldrei ver-
ið fjölmennur er enginn vafi á að
áhrifa hans hefur gætt langt út fyr-
ir raðir meðlima hans. Þar hefur út-
gáfustarfsemi hans skipt sköpum.
Klúbburinn gefur út veglegt ársrit
og hefur gefið út leiðai-vísa yfir
mörg helstu klifursvæði landsins.
Einnig eru reglulega haldin nám-
skeið í hinum ýmsu þáttum fjalla-
mennskunnar.
Þegar Alpaklúbburinn var stofn-
aður var starf innan hjálparsveit-
anna, sem á beinan hátt kom að
fjallamennsku, mjög takmarkað.
Með auknu samstarfi hjálparsveita
og með tilkomu Björgunarskóla
Landsbjargar og Slysavarnafélags
Islands hefur orðið veruleg breyt-
ing hér á. Námskeið í meginþáttum
fjallamennskunnar eru nú einn af
grunnþáttum nýliðastarfsins.
- Þannig öðlast félagar sveitanna nú
undirstöðuþekkingu í fjalla-
mennsku strax í upphafi sjálfboða-
starfsins. Seinna í starfinu býðst fé-
lögum síðan að sækja ýmis fram-
haldsnámskeið í fjallamennsku.
Þetta íyrirkomulag á verulegan
þátt í uppgangi fjallamennskunnar
á Islandi.
3 Stærsti hluti þeirra sem virkir
Fjallamennska stendur
með talsverðum blóma
á Islandi um þessar
mundir. Gerður er
greinarmunur á fjalla-
mennsku og hefðbund-
inni útivist. Bilið er oft
óljóst og stundum er
aðeins áherslumunur á
milli, en Helgi Borg Jó-
hannsson segir að þessi
munur sé kannski helst
fólginn í þeirri kunn-
áttu sem fjallamenn
leggja sig eftir.
Ljósmynd/Helgi Borg
AÐ KLIFRA Ianga klettaleið í
góðu veðri er frábær upplifun.
Ljósmynd/Helgi Borg
I ERFIÐU blönduðu klifri. Hér
þarf ísklifrarinn að klifra íslitla
kletta til að komast út á frí-
hangandi ískertið.
eru í fjallamennsku er búsettur á
höfuðborgarsvæðinu og starfa þeir
í einhverri hjálparsveit, stór hluti
þeirra er einnig félagar í íslenska
Alpaklúbbnum. Þótt að Alpaklúbb-
urinn og hjálparsveitirnar séu aðal
áhrifavaldar í íslenskri fjalla-
mennsku þá er fjölbreytnin sem
betur fer hægt og rólega að aukast.
Mikilvægt skref í þessa átt var stig-
ið þegar nokkrir félagar innan Is-
lenska Alpaklúbbsins stofnuðu
Sportklifurfélag Reykjavíkur íyrir
tveimur árum. Sömu félagar stofn-
uðu einnig Klettaklifurmiðstöðina
Vektor í Reykjavík þar sem þeir
hafa reist innanhússklifurvegg.
Vektor er öllum opið og er kær-
komin nýjung þar sem veðráttan
setur stórt strik í reikninginn varð-
andi iðkun klettaklifurs hérlendis.
Einna mesta gróskan í fjalla-
mennskunni er einmitt í klettaklifri
sem er að þakka þeirri vinnu sem
stofnendur Vektors hafa lagt af
mörkum.
Þótt fjallamenn á höfuðborgar-
svæðinu séu hvað virkastir í fjalla-
mennskunni, þá skjóta annað slagið
upp kollinum öflugir einstaklingar í
hjálparsveitum á landsbyggðinni.
Oft á tíðum sýna þeir mikinn dugn-
að við uppbyggingu á fjalla-
mennsku innan sinnar heimabyggð-
ar.
Því er ekki að leyna að konur
eru í minnihluta innan fjalla-
mennskugeirans. Þær konur sem
eru virkar í sportinu hafa þó sýnt
það og sannað að kvenfólk á engu
síðra erindi í fjallamennsku en
karlmenn. Nýjasta dæmið um
röggsemi kvenna er skíðagangan
yfir Grænlandsjökul. Fjalla-
mennska er einstaklingsíþrótt þar
sem hver einstaklingur tekst á við
sjálfan sig. Þótt styrkur geti skipt
máli þá hefur reynsla, þekking og
skynsemi mun meira að segja -
konur eru því jafningar karla hér
sem annars staðar. I klifri hefur
styrkur miðað við þyngd mikið að
segja. Grannar og nettar stelpur
geta verið fullkomnir jafnokar
þrekvaxinna stráka.
Frá upphafsárum Islenska
Alpaklúbbsins hefur orðið veruleg
aukning á fjölda þeirra sem stunda
fjallamennsku. Þá mátti telja fjöld-
ann í örfáum tugum en nú er hann
talinn í hundruðum. A upphafsár-
unum þótti tilhlýðilegt að leggja
jafnt stund á klettaklifur, ísklifur
og skíðamennsku. Núorðið er sér-
hæfingin orðin meiri. Þótt flestir
kynnist á ferli sínum þessum
þremur aðalgreinum fjallamennsk-
unnar sérhæfa margir sig í einni
grein og ná fyrir vikið betri ár-
angri en ella. Til að gefa sem rétt-
ustu myndina af því sem einstak-
lingar í fjallamennskugeiranum
eru að fást við er nauðsynlegt að
fjalla sérstaklega um hverja grein
fyrir sig.
Isklifur
Tímabil ísklifursins hér á landi er-
frá miðjum október til aprílloka.
Sökum veðurfarsins eru ísaðstæður
ótryggar, langir þíðukaflar á miðju
tímabili orsaka oft ísleysi til fjalla.
Aldrei er hægt að bóka góðar að-
stæður á ákveðnum stað á ákveðn-
um tíma. Vegna breyttra áherslna í
ísklifri og auðveldari ferða milli
landshluta er þetta þó minna
vandamál en fyrir fáeinum árum.
Einnig er víða hægt að æfa ísklifur
í skriðjöklum allan ársins hring.
Það eru ekki margir sem stunda
ísklifur hér á landi. A að giska 10-
20 manns fara 10 ferðir eða fleiri á
hverjum vetri og 20-40 manns til
viðbótar fara færri ferðir. Ahuginn
hefur hægt og rólega verið að
aukast á síðustu árum og nú virðist
vera komið að ákveðnum vendi-
punkti í sportinu.
Langmest hefur verið klifrað
hérna í nágrenni Reykjavíkur. Vin-
sælir staðir eru suðurhlíðar Esj-
unnar, Eilifsdalur í norðurhlíðum
Esjunnar, Múlafjall við Hvalfjörð,
Glymsgil í Botnsdal og norðurhlíð-
ar Skarðsheiðar. Það verður þó sí-
fellt algengara að ferðast lengra til
að klifra á áður lítt könnuðum stöð-
um. Tilkoma Hvalfjarðaganganna
mun vafalaust valda stóraukningu í
klifri á Snæfellsnesi og nágrenni á
næsta vetri. Leiðirnar sem eru
klifraðar eru af öllum stærðum og
gerðum. Þeir sem skemmra eru
komnir í sportinu klifra gjarnan
auðveldar einnar spanna leiðir, þ.e.
GREINARHÖFUNDUR á góðum degi.
leiðir sem eru styttri en ein línu-
lengd (línulengd er 40-60 metrar).
Þeir sem lengra eru komnir klifra
jafnt stuttar, erfiðar leiðir sem og
lengri fjölspanna leiðir. Lengsta ís-
leiðin sem klifruð hefur verið hér-
lendis er um eða yfir 700 m. Fram
að þessu hefur einungis verið
klifrað þar sem nægur ís er til stað-
ar. Nú er svokallað „blandað klifur“
(einnig nefnt „mixað klifur") að
ryðja sér til rúms meðal þeirra sem
lengra eru komnir. Þá eru klettar
með litlum ís klifraðir með öxum og
broddum. Þetta er mun meira
krefjandi en hefðbundið ísklifur í
nægum ís. Fyrir þá sem stunda
blandað klifur er ísleysi í fjöllum
ekki eins mikið vandamál og fyrir
aðra.
Undanfarið hefur ísklifur á Is-
landi fengið mikla athygli erlendis
frá. Tímaritið Rock & Ice, sem er
eitt hið stærsta sinnar tegundar,
sendi menn út af örkinni í fyrravet-
ur til að kanna aðstæður hér. I jan-
úarhefti blaðsins á þessu ári birtist
síðan vegleg grein um ísklifur á Is-
landi þar sem farið var fögrum orð-
um um möguleikana hér. í febrúar
bauð Islenski Alpaklúbburinn Jeff
Lowe til landsins. Jeff Lowe er
mjög virtur fjallamaður og hefur
átt ríkan þátt í þróun nútímaklif-
urs, sérílagi nútímaísklifurs. Hann
var afar hrifinn af ísklifuraðstæð-
um hérlendis. I mars kom Will
Gadd til landsins, hann er af mörg-
um talinn einn besti ísklifrari heims
um þessar mundir. Gadd var líkt og
aðrir mjög hrifinn af möguleikun-
um hér. Aðspurður gekk hann svo
langt að segja að Island gæti orðið
ísklifri jafn mikilvægt og Suður-
Frakkland klettaklifri.
Þessi mikla athygli sem íslandi
er veitt mun án efa verða mikil
hvatning fyrir íslenska ísklifrara á
næstu misserum.
Klettaklifur
Klettaklifurtímabilið er stutt á
íslandi. Það nær frá fyrri hluta
maímánaðar fram í miðjan septem-
ber. Það er ekkert launungarmál að
veðurfarið á klakanum er ekki hið
ákjósanlegasta til klettaklifurs. Oft-
ar en ekki má þó finna heppilegt
veður til klifurs einhvers staðar á
landinu, svo fremi að menn séu
reiðubúnir að leggja á sig svolítinn
bíltúr.
Það er algengt viðkvæði hjá fólki
að klettar á íslandi séu óhæfir til
klifurs sökum þess hversu lausir
þeir eru í sér. Að hluta til er þetta
rétt, mjög víða á landinu er stór-
varasamt að stunda klifur sökum
grjóthruns. Sem betur fer er þó á
allnokkrum stöðum að finna berg
sem er gott til klifurs. Dæmi um
heppilega staði eru Stardalshnjúk-
ar í Mosfellssveit, Valshamrar í
Kjós, Gerðuberg á Snæfellsnesi,
Skinnhúfuklettar í Vatnsdal,
Munkaþverárgil í Eyjafirði og
Hnappavallahamrar í Oræfasveit.
Vinsælast er að stunda svokallað
„sportklettaklifur". Þá eru stuttar
en mjög erfiðar leiðir klifnar. Leið-
irnai- eru oft einnar spanna, gjarn-
an 20-30 metra háar. I þessum leið-
um er tilgangurinn ekki einungis að
ná toppnum heldur einnig að ná
valdi á þeim erfiðu hreyfingum sem
þær krefjast. Leiðirnar liggja oft
þétt í klettunum, gjarnan eru ekki
nema örfáir metrar á milli mismun-
andi leiða. Hefðbundnar lengri leið-
ir eru einnig klifnar en í minna
mæli. Astæðan er líklega sú að lítið
er um góðar fjölspanna klettaleiðir
héma á íslandi.
Sum klifursvæðin eru inni á
einkalandi. Bændur og aðrir land-
eigendur sýna flestir hverjir fjalla-
mennskunni ríkan skilning með því
að leyfa umgengni klifrara um
landið sitt. Fyrir þetta eru fjalla-
menn mjög þakklátir.
Hérlendis eru klettaklifrarar án
vafa sá hópur fjallamanna sem
stundar sportið sitt af hve mestri
ákveðni. Um 10 manns æfa kletta-
klifur reglulega allt árið, bæði inn-
an húss og utan eftir því sem að-
stæður leyfa. Þessi hópur vílir ekki
fyrir sér að keyra helgi eftir helgi
austur í Öræfasveit eða norður í
Eyjafjörð til þess að klifra. Fleiri,
kannski 20-40 manns, æfa stöku
sinnum yfir veturinn en klifra
reglulega á sumrin. Mun fleiri,
segjum 100-200 manns, klifra ein-
staka sinnum hvert sumar sér til
skemmtunar. Langflestir þeirra
sem stunda ísklifur á veturna,
stunda einnig klettaklifur á sumrin,
en einungis hluti þeirra sem stunda
klettaklifur er einnig í ísklifri.
Skiðamennska
Skíðamennsku sem hluta af
fjallamennskunni er skipt upp í ut-
anslóða skíðaferðir í brattlendi og
lengri gönguskíðaferðir á hálendi