Morgunblaðið - 25.10.1998, Qupperneq 12

12 SUNNUDAGUR 25. OKTÓBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
Ný ríkisstjórn mynduð á ítalíu
Kommúnistar í
stjórn en hvað svo?
Morgunblaðið/Reuters.
RÁÐHERRAR í nýrri ríkisstjórn Ítalíu óska forsætisráðherranum nýja, Massimo D’Alema, til hamingju,
eftir að hann flutti íyrstu ræðu sína í ítalska þinginu sem forsætisráðherra.
Söguleg skil urðu á
---7------------------
Italíu í vikunni er
kommúnistar settust
þar í stjórn í fyrsta
skipti frá 1947. En þótt
kommúnistar séu ekki
þeir sömu og áður segir
Sigrún Davíðsdóttir,
sem fylgdist með þróun
mála á Italíu, að margir
velti fyrir sér hvort í
stj ómarmynduninni
felist afturhvarf til
fortíðar.
AÐ gæti verið verra,“ segir
Rómverji nokkur þegar
hann hugleiddi stjómar-
skiptin í vikunni. „Fráfar-
andi stjóm sat þó altént í tvö og
hálft ár og sú sem tekur nú við situr
að öllum líkindum út kjörtímabilið.“
Þetta er ekki lítill áfangi í stjómar-
sögu þjóðar, þar sem meðalvalda-
tími stjóma frá því eftir stríð er inn-
an við ár. En árangur stjóma
mælist ekki aðeins í dögum og mán-
uðum, heldur í aðgerðum. Stjóm
hagfræðiprófessorsins Romano
Prodi tók við völdum 18. maí 1996
og tókst að tryggja Italíu þátttöku í
Efnahags- og myntbandalagi Evr-
ópu, EMU. Prodi tókst hins vegar
ekki að móta traustvekjandi efna-
hags- og atvinnustefnu, blása lífi í
vinstri hugsjónir og bæta ástandið á
Suður-Ítalíu.
Fáar þjóðir em jafn pólitískt
þenkjandi og Italir og þeir spyrja
ekki hvað gerist, heldur af hverju.
Nú velta þeir því fyrir sér af hverju
Prodi hafi mistekist, hvers vegna
kommúnistaleiðtoginn Fausto
Bertinotti hafi fellt mið-vinstrist-
jóm Prodis og hvaða þýðingu það
hafi að Francesco Cossiga og
flokkur hans sé nú sestur í stjóm,
þessi fyrrum forseti og innsti kopp-
ur í búri kristilegra demókrata,
sem stjómuðu landinu ásamt sósí-
alistum eftir stríð og um leið
fiokkaveldinu sem olli spillingu
landsins. Vakir kannski einungis
fyrir Cossiga að tryggja að fjöl-
miðlakóngurinn Silvio Berlusconi
losni við spillingardóma og geti
horfið af stjómmálasviðinu, þannig
að Cossiga geti náð til hægriflokk-
anna og jafnvel orðið forsætisráð-
herra mið-hægristjómar? Er hið
pólitíska landslag að breytast eða
er nýja stjómin sönnun þess að
gamla flokksveldið er að hreiðra
um sig aftur, eins og Antonio Di Pi-
etro, dómarinn úr spillingamála-
ferlunum í upphafí áratugsins og
síðar stjómmálamaður, heldur
fram. Spumingamar era margar
og ekki skortir hugmyndaflugið
þessa hlýju haustdaga í Róm.
Maðurinn með yfírvaraskeggið
Massimo D’Alema forsætisráð-
herra er enginn nýr gestur á
ítölskum sjónvarpsskjám. Það
nægir að teikna yfirvaraskeggið
hans og allir vita að átt er við hinn
lágvaxna, granna og fíniega stjóm-
málaleiðtoga. D’Alema er fæddur
inn í ítalska kommúnistaflokkinn í
Genóva. Sjálfur tók hann þátt í að
móta flokkinn í takt við nýja tíma í
lok kalda stríðsins. Ur þeim hrær-
ingum myndaðist Endurreisti
kommúnistaflokkurinn undir
stjóm Bertinottis, sem vildi halda
sig við bókstafinn og síðan
vinstridemókratar, jafnaðar-
mannaflokkur D’Alema, sem álítur
flokka Tony Blairs, Lionel Jospins
og Gerhard Schröders systur-
flokka sína. Þegar flokksformaður-
inn Acchille Occhetto, annar yfir-
varaskeggjaður stjómmálamaður,
hafði ekki lengur traust og stuðn-
ing eftir slæma kosningaútreið
1994 náði D’Alema formannssæt-
inu árið eftir.
D’Alema er stjómmálamaður,
sem kjósendur eru annaðhvort
hrifnir af eða þola ekki. I augum
stuðningsmanna er hann raunsær
stjómmálamaður, sem ekki missir
sjónar af vinstramarkinu, þó hann
fari í svigi um lendur stjómmái-
anna. I augum andstæðinga hefur
hann ásýnd pókerspilara, sem hef-
ur sitt fram án þess að vera bund-
inn öðram hugsjónum en valdahug-
sjónum. í viðtali nýlega sagðist
hann hafa gaman af leikjum, þar
sem maður glataði ekki yfirsýninni,
heldur næði undir sig leikvangin-
um og hinum leikendunum.
En enginn frýr honum vits og
hann er svo skýr og rökfastur að
unun er á að hlýða. Andstætt mörg-
um ítölskum stjómmálamönnum er
hann nánast undantekningalaust
alitaf yfirvegaður og róiegur og það
ljáir honum næstum ofurmannlegt
yfirbi-agð í hópi landa hans, sem
annars eru fljótir upp á háa c-ið.
Hann kaus að vera utan
Prodistjómarinnar, sem reyndist
klókt, því hann var gagnrýninn
stuðningsmaður, sem fékk ómælt
rúm í fjölmiðlum til að fjalla um
stjómina og það styrkti mjög stöðu
hans, jafnframt því að flokkur hans
sat í stjóm og tryggði áhrif á þann
hátt.
Þegar vinstrivængurinn tók að
ieitast við að endurskipuleggja sig
eftir kosningamar 1994 er leiddu
til hægristjómar Silvio Berluscon-
is, vora ýmsar þreifingar í gangi.
D’Aiema tókst ekki að sameina
aðra flokka undir sig, en úr varð
Ólífuhreyfingin, sem Prodi veitti
forystu. Þar fóra saman í kosn-
ingabandalagi vinstridemókratar,
Græningjar, ítaiski endurnýjunar-
flokkur Lamberto Dinis fyrram
forsætisráðherra og Þjóðarflokk-
urinn. Hægri hönd Prodis var
Walter Veltroni ritstjóri L’Unitá.
Veltroni, sem er rúmlega fertug-
ur, keppti við D’Alema um flokks-
forystuna, en varð undir. Hann
varð einn aðalhvatamaður Ólífu-
hreyfingarinnar og var þá gjarnan
sagt að hann væri þar með að
skapa sér þá valdastöðu, sem
D’Alema hreppti. í stjóm Prodis
var hann menningar- og varafor-
sætisráðherra og mjög áberandi.
Við stjórnarmyndunina nú kaus
Veltroni að taka boði D’Alema og
gerast flokksformaður. Þetta ku
Prodi hafa þótt mjög miður, því um
leið era vaxandi líkur á að Ólífu-
hreyfingin verði aldrei annað en
hreyfing og ekki flokkur í framtíð-
inni eins og Prodi og fleiri vonuð-
ust eftir. Um leið era auknar líkur
á að vinstridemókrötum takist að
verða þungamiðjan á vinstri-
vængnum í staðinn.
Kommúnistar inn úr kuldanum
Itölsk stjómmál einkennast af
mörgum litlum flokkum, sem oft
hafa áhrif langt umfram stærð sök-
um þess að þeir ná að vera lóðið á
vogarskálinni. Þannig var um hinn
Endurreista kommúnistaflokk
Bertinottis. í glímunni um stuðn-
ing við Prodistjórnina klauf hópur
sig út og myndaði Kommúnista-
flokk Ítalíu undir stjóm Armando
Cossutta. Sá flokkur á nú tvo ráð-
herra í 26 manna stjórn D’Alema,
þar á meðal dómsmálaráðherrann.
Kommúnistar líta þetta með vel-
þóknun, því þeir hafa ekki átt ráð-
herra í ítalskri stjóm síðan 1947 að
Palmiro Togliatti, hinn dáði leið-
togi þeirra, sat í sama embætti.
ítalska kommagrýlan var alveg
sérlega stór og stælt á áram áður
og gengur enn ljósum logum á
hægrivængnum, þar sem menn
hafa haft uppi hróp og köll um að
nú væra kommúnistar komnir í
stjóm. En Frakkland hefur ekki
farist þrátt fyrir vinstristjóm og
Þýskaland gerir það vart heldur þó
Græningjar séu komnir í stjóm.
Hinn aldni Gianni Agnelli, fyrrum
forstjóri Fiat og öldungadeildar-
þingmaður fyrir lífstíð, sagði í við-
tali við La Stampa að hann liti á
nýju stjórnina með efablöndnu
trausti, en ítölsk borgarastétt
þyrfti að venjast tilhugsuninni um
að hafa kommúnista eftir-sovétár-
anna í stjórn, þótt umskiptin væra
viðkvæm.
Það stuðlar þó að trausti stjórn-
arinnar að tveir lykilmenn frá fyrri
stjórn halda sætum sínum, þeir
Carlo Azeglio Ciampi fjármálaráð-
herra og Lamberto Dini utanríkis-
ráðherra. Ein helsta skrautfjöður
stjórnarinnar er hinn yfirburða
vinsæli og heillandi Antonio
Bassolino borgarstjóri Napóh', sem
heldur borgarstjórnarsætinu en
gerist einnig atvinnuráðherra og
hefur auk þess Suður-Italíu sem
sérsvið. Bassolino hefur gert
kraftaverk í Napóh', breytt ímynd
borgarinnar úr niðumíddri glæpa-
borg í glæsilega menningarborg,
auk þess sem hann er vinsæll í við-
skiptahfinu, þó hann tilheyri flokki
D’Alema. Töluverð eftirvænting
ríkti hvort Emma Bonino hin skel-
eggi ítalski fulltrúi í framkvæmda-
stjórn ESB tæki sæti í stjóminni,
en hún lét ekki til leiðast.
Gamalt afl í nýjum klæðum
„Dansað við úlfa“ var forsíðufyr-
irsögn II Maniíesto, gamla komm-
únistablaðsins, daginn eftir að
stjórnarskipunin lá fyrir og vísaði
til þriggja ráðherra Endurreista
kristdemókrataflokksins, Udr, sem
er ein nokkurra birtingarmynda
hins gamla og forðum alvolduga
flokks. Leiðtogi hinna endurreistu,
Francesco Cossiga, situr ekki í
stjórn, en það gera þrír flokks-
menn hans.
Cossiga er sannarlega maður
með fortíð. Hann var innanríkis-
ráðherra 1978 þegar Aldo Moro
forsætisráðherra var rænt og hann
síðan myrtur. Þó nokkrir rauðhðar
hafi verið dæmdir fyrir morðið
dettur engum Itala í hug að öll kurl
séu komin til grafar og fjölskylda
Moros álítur að samflokksmenn
Moros í hópi kristilegra demókrata
beri ábyrgðina á morðinu. Cossiga
neyddist til að segja af sér þá, en
hann var kosinn forseti 1985 og
ræddi á þeim árum svo mikið við
fjölmiðla að landsmenn hans
spurðu sig oft hvort hann væri al-
veg með öllum mjalla.
Stjómarþátttaka flokksins þykir
tímanna tákn, því það var löngum
yfirlýst stefna og hornsteinn áhrifa
gömlu kristilegu demókratanna að
halda kommúnistum frá völdum á
ítahu. Það er þessi þátttaka arf-
taka gamla flokksveldisins, sem
veldur ugg ýmissa, sem vonast til
að Itölum takist á sannfærandi
hátt að hrista af sér spillta fortíð
stjómmálaaflanna. Sumir þykjast
sjá að markmið Cossiga sé að
tryggja Berlusconi saklausan, svo
hann þurfi ekki lengur að standa í
stjórnmálaskaki til að komast und-
an spilhngarkæram. Þar með
myndast glufa á hægri vængnum,
sem Cossiga gæti ætlað sér að
fylla, því sem stendur er hægri-
vængurinn höfuðlaus her því
Berlusconi fyllir sæti, en hefur lítið
vægi.
Kuflar og klækir
En það er ekki hægt að fjalla um
hið pólitíska andrúmsloft á Ítalíu
án þess að gjóta augum í páfagarð.
Jóhannes Páll páfi II gengur öllu
jöfnu undir sínu pólska nafni í
ítölskum fjölmiðlum, Karol
Wotjyla. í vikunni fór hann í þriðja
skipti á tuttugu ára páfaferli sínum
í heimsókn í forsetahöllina, þar
sem Oscar Luigi Scalfaro tók á
móti honum. Þar tók hann í hönd
guðleysingjans D’Alema, hálf-guð-
leysingjans Veltroni og kaþólikk-
anna Prodi og Cossiga. I augum
Norðurlandabúa eru trúmál
kannski einkamál, en í ítölskum
stjórnmálum er trúarskoðun leið-
toganna jafn yfirlýst og stjórn-
málaskoðun þeirra. Það var sér-
staklega tekið eftir að Wotjyla
óskaði D’Alema alls góðs í áfram-
haldandi starfi sínu og það var út-
lagt sem varfærin velþóknun á
þessum fyrrum kommúnista.
En það var ekki síður tekið eftir
orðum hins trúaða Scalfaros, sem
ekki hikaði við að undirstrika að
ríkið væri leikt, ekki lært og taka
fram að stjómmálin tilheyrðu rík-
inu og stjómmálamönnunum. Páf-
inn lét sér nægja að svara að hann
væri með hugann hjá Itölum, sem
nú lifðu erfiða tíma. Að mati ítalska
blaðsins La Repubblica varði hinn
kaþólski forseti með orðum sínum
þá ákvörðun að fela fyrram komm-
únista völdin og varði um leið ríkið
gegn innrás kaþólskra afla, sem
leynt og ljóst hafa gagnrýnt valda-
töku D’Alema.
Slíkar árásir hefur til dæmis
mátt lesa daglega í L’Osservatore
romano, blaði páfagarðs. „Páfinn
er mesti meinfugl í ítölskum
stjómmálum," segir Rómverji
nokkur, þegar áhrif páfans berast í
tal og undir það taka margir ítalir,
sem ekki er gefið um stöðugar til-
raunir páfagarðs til að ráða ráðum
ítala. Orð Scalfaros hafa glumið
alla vikuna og verið efni í fjölmarg-
ar útleggingar. Auðvitað gleymdist
ekki að nefna að forsetahöllin,
Quirinale, er fyrram páfahöll eins
og flestar glæsibyggingar Rómar.
Væntingar og vonir
um stöðugleika
Nú í upphafi nýrrar stjómar era
góðar vonir bundnar við stöðug-
leika hennar. Er D’Alema kynnti
þinginu stefnu sína í hreinskilinni
ræðu með mun einfaldara orðalagi
en tíðkast í orðskrýfðri ítaiskri
stjómmálaumræðu lagði hann
áherslu á áframhaldandi einkavæð-
ingu og ýjaði að uppskurði félags-
kerfisins, sem er Itölum þungur
baggi. í lokin lofaði hinn raunsæi
D’Alema að breitt litróf stjómar
sinnar ti-yggði áframhaldandi nálg-
un vinstriaflanna og hins kaþólska
heims.
D’Alema lofar stjómarskrár-
breytingum, sem miða eiga að því
að kjósa valdamikinn forseta
beinni kosningu, en slíkar áætlanir
vann hann meðal annars með
Berlusconi, sem stökk frá öllu.
Margir álíta að engar grandvallar-
breytingar verði fyrr en með nýrri
og róttækri stjóraarskrá. En eins
og alltaf í ítölskum stjórnmálum er
spumingin hvort nýjungamar
verða nýjar, eða hvort breyting-
arnar verða gerðar til að tryggja
að ekkert breytist.