Morgunblaðið - 03.01.1999, Síða 12

12 SUNNUDAGUR 3. JANÚAR 1999
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
Máttur hersins
Síðan 1992 hafa allir ráðherrar í
ríkisstjórn Alsír verið skipaðir af
hemum á beinan eða óbeinan hátt
og sjá þeir fyrrnefndu sér augljósan
hag í að rugga bátnum ekki of mikið
ef þeir vilja halda stöðum sínum og
forréttindum. Það er hins vegar
fjarri því að eining ríki meðal hers-
ins heldur skiptist hann niður í
marga hópa eftir deildum og
landsvæðum, sem síðan keppast sín
á milli um að ná sem stærstum
hluta af olíugróða landsins. Allir
ráðherrar hafa einhvern ákveðinn
hóp á bak við sig og fyrir utan dag-
legan rekstur ríkisins ber þeim
skylda til að verja hagsmuni síns
hóps þegar fjármagninu er skipt
upp. Þegar taka þarf stórar ákvarð-
anir koma ráðherrarnir hins vegar
ekki við sögu, heldur er boðað til
hringborðsfundar meðal æðstu
ráðamanna öryggissveita landsins.
Fundir þessir eru ávallt haldnir í
skjóli myrkurs þar sem þeir stang-
ast á við stjómarskrá landsins, en
talið er að allar helstu ákvarðanir
ríkisstjórnarinnar megi rekja til
þessa leynihrings. Forseti landsins
verður hins vegar að samþykkja all-
ar þær ákvarðanir sem teknar eru,
en hingað til hafa þeir forsetar sem
ekki hafa spilað með verið neyddir
til að segja af sér eða látið lífið und-
ir gmnsamlegum kringumstæðum.
Heimildir herma hins vegar að
harkalegar rimmur hafi átt sér stað
á milli Zeroual forseta og háttsettra
aðila innan hersins og að rígur á
milli þeirra fari vaxandi.
Til að halda í ásýnd lýðræðis hef-
ur stjómin ekki lagt í að banna aðra
stjómarandstöðuflokka en FIS en
það er einfaldlega vegna þess að
þeim þykir engin ástæða til þess.
Með pólitísku braski hefur stjórn-
inni tekist að kljúfa stjómarand-
stöðuna það mikið að þeim stafar
engin ógn af henni. Ef stjómarand-
staðan hins vegar ógnar valdi hers
og stjórnar er umburðarlyndi
þeirra afar takmarkað, eins og ör-
lög FIS em glöggt merki um. Jafn-
vel þótt stjórnarandstaðan samein-
ist hefur það ekki reynst stjórninni
erfitt að kljúfa hana á nýjan leik.
Arið 1995 tók meginþon-i stjórn-
málaflokka í Alsír - þar með taldir
FLN og FIS - þátt í friðarviðræð-
um í Róm fyrir tilstilli nefndar á
vegum Vatíkansins. Eftir talsvert
þóf tókst að ná samkomulagi um
ýmis grundvallaratriði sem leggja
áttu gmnninn að frekari friðar-
viðræðum í framtíðinni og tókst
jafnvel að fá FIS til að láta af flest-
um róttækustu kröfum sínum. Er
samkomulagið var svo lagt fyrir
ríkisstjórnina þverneitaði Liamine
Zeroual, forseti Alsír, að fallast á
samkomulagið og bar við að full-
veldi Alsírs yrði stefnt í voða með
samkomulagi sem gert hefði verið
með aðild kristinna manna í
Vatíkaninu. Hin raunverulega
ástæða var hins vegar sú að í sam-
komulaginu var grein er hljóðaði
sem svo að herinn ætti framvegis
ekki að koma nálægt stjórnmálum í
landinu. Var Zeroual, sem er fyrr-
um hershöfðingi, að ganga erinda
velgjörðarmanna sinna innan hers-
ins, sem höfðu skipað hann forseta
árið 1995.
Með takmörkuðum lýðræðis- og
efnahagsumbótum hefur stjóm Li-
amine Zerouals forseta tekist að
draga að einhverju leyti úr and-
spymu landsmanna á stjóminni. Þá
hefur áróður stjómarinnar gegn
íslömsku frelsisfylkingunni og fang-
elsun tveggja helstu leiðtoga hennar
valdið því að FIS hefur sundrast og
er ekki lengur talin ógna valdi ríkis-
stjórnarinnar. GIA-samtökin em
hins vegar enn starfrækt og em hin
hefðbundnu ramadan-morð á
óbreyttum borgumm nú þegar haf-
in, hverjir svo sem það era sem þar
eiga hlut að máli. Það má færa rök
fyrir því að lykillinn að pólitískri
framtíð Alsírs liggi á hringborði
herráðsins, en svo lengi sem tilvem
GIA er haldið á lofti getur herinn
endalaust afsakað hlutdeild sína í
stjórnmálum landsins.
Höfundur er stjórnmálafræðingur
við nám í Kaupmannahöfn.
ALSÍRSKIR þorpsbúar halda á vopnum sem þeir segja skæruliða hafa myrt nágranna sína með.
Reuters
NÝLEGA gekk ramadan,
heilagasta hátíð múslima, í
garð, en fyrir almenning í
Alsír er ekki yfir miklu að fagna.
Það er einmitt í kringum hátíðina
sem morðalda vopnaðra stigamanna
hefur staðið sem hæst síðastliðin
sex ár, eða síðan herinn í landinu
ógilti úrslit þingkosninganna árið
1992 sem Islamska frelsishreyfing-
in, FIS, var talin ömgg um að
vinna. Fréttaflutningur á Vestur-
löndum af atburðunum í Aisír hefur
oftast skýrt svo frá að öfgasamtök
múslima beri ábyrgðina á flestu því
sem illa hefur farið í landinu. Stað-
reyndin er hins vegar sú að raun-
vemleikinn í Alsír er oftast hulinn
þokuskýjum sem erfitt getur reynst
að sjá í gegnum, og ekki bætir það
úr skák að allir fjölmiðlar landsins
lúta strangri ritskoðun stjómvalda
áður en fréttaflutningur getur átt
sér stað.
Aðdragandi óreiðunnar
Rætur vandans sem Alsírbúar
hafa átt við að etja síðastliðin ár má
rekja aftur til frelsisbaráttunnar
sem landið háði gegn frönskum ný-
lenduherram sínum, en Frakkar
höfðu haft aðsetur og yfirráð í land-
inu síðan 1830 er þeir bám sigur af
hólmi yfir herjurn ottómanska
heimsveldisins. Arið 1954 hóf alsírski
Þjóðfi-elsisherinn (ALN) vopnaða
baráttu gegn nýlenduvaldinu, en
Frakkar, sem vora orðnir stór
minnihlutahópur í landinu, hugsuðu
með skelfingu til þess að þurfa að
lúta yfirráðum Alsírbúa auk þess
sem þjóðarstolt Frakklands leyfði
þeim ekki að gefa eina af dýrmæt-
ustu nýlendum landsins í burtu. Út-
koman varð grimmdarlegt borg-
arastríð þar sem þúsundir hermanna
og óbreyttra borgara létu lífið.
Arið 1962 sáu Frakkar sér vænna
að yfírgefa Alsír sökum mikils
þrýstings heima fyrir og tók
Þjóðfrelsisflokkurinn (FLN) við
stjórn landsins eftir þjóðaratkvæði
sama ár. En þó svo að FLN hafi
tekið við stjóm landsins að nafninu
til hafði herinn mikil ítök og má
segja að hann hafi í raun stjómað
landinu í skjóli FLN. Þrátt fyrir að
Alsír sé gætt miklum náttúrulegum
auðæfum í landbúnaði og sé
fjórtánda stærsta olíuframleiðslu-
land í heiminum þá er efnahagur
landsins rústir einar.
Mikil fólksfjölgun, efnahagsleg
óstjóm og stórfelld spilling meðal
valdastéttarinnar gerðu það að
verkum að um miðjan níunda ára-
tuginn voru fjárhirslur ríkisins
orðnar tómar. Áðalástæðan var sú
Ógiiaröld í Alsír
Blóðug borgarastyrjöld hefur geisað í Alsír
undanfarin ár. Kári Þór Samúelsson rekur
bakgrunn þeirra deilna og segir margt
fióknara en það virðist við fyrstu sýn.
að ríldsstjómin hafði undanfarna
áratugi fjármagnað illa úthugsaðar
fjárfestingar með gífurlegri lántöku
erlendis og notað olíuforðann sem
tryggingu. Þegar olíuverðið svo
hrandi á heimsmörkuðum 1985-86
gat stjómin ekki lengur staðið skil á
skuldum sínum og stóð frammi fyrir
gjaldþroti. Með versnandi efna-
hagsástandi fylgdi vaxandi kurr
meðal almennings sem fannst
stjómin hafa bragðist hlutverki sínu
og æ háværari raddir fóra að draga
lögmæti ríkisstjómarinnar í efa.
Háværastar voru raddirnar
meðal meðlima Islömsku frelsis-
fylkingarinnar, FIS, sem var sam-
suða ýmissa samtaka múslima í Al-
sír. Árið 1988 brutust út allsherjar
óeirðir í landinu sem herinn barði
niður af mikilli hörku og hundruð
féllu fyrir byssukúlum öryggis-
sveita á strætum Algeirsborgar.
Eftir óeirðirnar ákvað stjórnin að
byrja lýðræðisumbætur í Iandinu.
Stofnun nýrra stjórnmálaflokka var
gefin frjáls og fjölmiðlar landsins
voru um tíma þeir frjálsustu í
Arabaheiminum. Auk þess gaf
stjórnin þjóðinni loforð um að
haldnar yrðu frjálsar kosningar. í
héraðakosningum árið 1990 vann
íslamska frelsisfylkingin hreinan
meirihluta og tók við stjómar-
taumunum í meirihluta borga og
héraða í landinu, þar á meðal Al-
geirsborg. í Ijósi þessa krafðist FIS
að haldnar yrðu þingkosningar hið
snarasta og sá ríkisstjórnin sig til-
neydda til að fallast á það.
Skoðanakannanir fyrir þingkosn-
ingamar 1991 gáfu til kynna að
Þjóðfrelsisflokkurinn, FLN, myndi
bera sigur úr býtum. Það kom hins
vegar í ljós eftir fyrstu umferð
kosninganna að FIS hafði náð til sín
stóram hluta atkvæða og virtust lík-
leg til að ná til sín 2/3 sæta á þingi
eftir aðra umferð kosninganna. Það
hefði gert þeim kleift að standa við
kosningaloforð sitt um að breyta
stjórnarskrá ríkisins í anda lögmála
og koma á fót rétttrúnaðarríki. Sú
staðreynd að gamla kerfið með öll-
um sínum forréttindum gæti verið
að líða undir lok var áfall fyrir her-
inn sem hugðist með kosningunum
gefa FLN lýðræðislegt lögmæti í
augum almennings og viðhalda
þannig óbreyttu ástandi. I örvænt-
ingu sinni aflýsti herinn seinni um-
ferð kosninganna, bannaði FIS,
lýsti yfir herlögum og neyddi for-
seta landsins, Chadli Bendjeded, til
að segja af sér. í kjölfar valdaráns-
ins hófu öfgamenn múslima hefnd-
araðgerðir gegn ýmsum aðilum
samfélagsins er þóttu hliðhollir
ríkisstjórninni, í fyrstu gegn
embættismönnum en brátt urðu
menntamenn og fjölmiðlafólk að
skotmörkum. Stjórnin svaraði að-
gerðum þeirra af hörku.
Skuggastríðið
Því er oftast haldið fram að
helstu sökudólgar fjöldamorðanna í
Alsír séu öfgasamtök er kallast
GIA. Samtökin voru stofnuð í kjölf-
ar valdaránsins af öfgamönnum
múslima, sem töldu að eina leiðin til
valda í landinu væri að heyja heilagt
stríð gegn spilltum trúleysingjum
ríkisstjórnarinnar og þeim sem
hana studdu. Samtökunum er
stjórnað af bókstafstrúarmönnum
og mönnuð að hluta af stríðsmönn-
um er börðust gegn Rauða hernum
í Afganistan á níunda áratugnum.
Meginþorri meðlima samtakanna
eru hins vegar ungir og ómenntaðir
menn sem finna sér ekki stað í
þjóðfélagi þar sem atvinnuleysi er
um og yfir 50% meðal ungs fólks, og
eru þeir auðveld bráð fyrir seiðandi
boðskap bókstafstrúarmanna sem
öll svör finna í Kóraninum.
Árið 1994 brá herinn á það ráð að
útdeila vopnum meðal útvaldra
borgara í landinu til að þeir gætu
varið sig sjálfir gegn skæraliðum
múslima, þar sem mikill hluti hers-
ins var bundinn við gæslustörf í
olíuiðnaði landsins og hafði ekki
nægilegt bolmagn til að berjast
gegn skæruliðum GIA. Útkoman
varð hins vegar sú að í stað eins
hóps, sem fór myrðandi og nauðg-
andi um landsbyggðina, vora þeir
orðnir margir. Grimmileg fjölda-
morð og hefndaraðgerðir vora
framin á báða bóga gegn fjölskyld-
um þeirra sem grunaðir voru um
aðild að einhverjum af þessum
hryðjuverkahópum og náði morð-
aldan í Alsír hámarki það árið. Þess
utan var herinn sjálfur einnig
grunaður um aðild að fjöldamorðum
og pyntingum og grunsemdir hafa
vaxið með tímanum vegna þess að
bæði herinn og stjórnin hafa þver-
tekið fyrir allar óháðar rannsóknir á
ódæðisverkunum.
Þrátt fyrir að GIA sé oftast lýst
sem hinum vopnaða armi FIS eða
tengt þeim á einhvern hátt þá er
það reginmisskilningur. GIA hefur
aldrei verið tengt neinum samtök-
um heldur heyja þeir sitt eigið
heilaga stríð gegn ríkisvaldinu
burtséð frá því hvað leiðtogar FIS
hafa um málið að segja. Hins vegar
hefur samtökunum tekist að koma
miklu óorði á FIS og í augum al-
mennings í Alsír er GIA og FIS ein-
ungis tvær hliðar á sömu mynt, en
það er að miklu leyti ritstýrðum
fjölmiðlum landsins að þakka.
Þrálátur orðrómur hefur reyndar
verið á kreiki þess efnis að GIÁ hafi
verið stofnað af alsírsku leynilög-
reglunni einmitt með það markmið í
huga að sverta orðstír FIS.
Fjölmiðlar í Alsír birta sjaldan
fréttii' af ódæðisverkunum sem eiga
sér stað í landinu og þær fáu fréttir
sem birtast eru undantekningar-
laust jákvæðar í garð stjómarhers-
ins. Margir ritstjórar og blaðamenn
hafa lent í fangelsi fyrir greinaskrif
sem þykja „óhliðholl öryggi lands-
ins og varðmönnum lagar og reglu“
og margir hafa verið myrtir af
óþekktum ódæðismönnum. Það
heftir einnig áreiðanlegan frétta-
flutning af atburðunum að ódæðis-
mennirnir era aldrei teknir lifandi
eða færðir fyrir dómstóla. Dómstól-
ar í Alsír eru reyndar hvergi sján-
legir í stjórnmálum landsins nema
sem armur ríkisvaldsins. Að lang-
mestu leyti sjá þeir um deilur milli
einstaklinga en þess utan er hlut-
verk þeirra einungis að strá sykri
yfir stefnu ríkisstjórnarinnar.