Morgunblaðið - 03.01.1999, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 3. JANÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
HÉR sjást veiðistaðirnir Fagridalur, nær, og Tunguvað, íja;r, en í baksýn eru Árgilsstaðir. Þessir veiðistaðir hafa gefið mörg hundruð iaxa síðustu
tvö sumur og eru með gjöfulustu laxahyljum landsins ef ekki þeir gjöfulustu.
Rangárþingí hefur verið áberandi síðustu
sumur. Þar hefur markviss ræktun verið í
gangi, við báðar Rangárnar og síðar einnig
við Þverá. Lengst af hafa árnar verið
Einar Lúðvíksson
Uppgangur í laxveiði á stöng 1
að
breyta
nefndar í einni andrá, en tilhneigingin hef-
ur verið að aðskilja þær í umræðunni og í
sumar sem leið var Eystri-Rangá ein og
sér með mestu laxveiði á landsvísu, eða
milli 2.600 og 2.700 laxa. En saga ræktunar
á þessum slóðum hófst ekki í gær. Einar
Lúðvíksson, sem er sleppimeistari við
Eystri-Rangá, fæddist árið 1963, eða árið
sem faðir hans, Lúðvík Gizurarson, byrjaði
að fíkta við seiðasleppingar. Guðmundur
Guðjónsson hitti Einar á dögunum og
fræddist af honum um leyndardóma
velgengni í seiðasleppingum.
ISKRÆKTARFÉ LAGIÐ
Rangá var stofnað árið 1930.
Félagið freistaði þess að rækta
sjóbirting og var einnig með
laxaseiði úr Soginu. Rangárnar
voru báðar annálaðar sjóbirtingsár
og kom lítið út úr laxeldinu annað
en stöku stórlax með greinilegu
Sogslagi. Rangámar báðar eru frá
náttúrunnar hendi lítt fallnar til
laxaframleiðslu og sjóbirtingur var
jafnan mikill. Röð áfalla hjálpaði þó
til að knésetja sterka sjóbirtings-
stofna þessara áa. Það má segja að
það hafi byrjað upp úr 1920 er
hlaðið var fyrir Þverá og Markar-
fljóti stuggað austur á bóginn.
Þverá, sem áður hafði verið mikið
jökulvatn breyttist á skömmum
tíma í meinleysislega bergvatnsá.
Einar segir að við að vatnið hafi
minnkað svo mjög í farvegi Þverár
og Hólsár hafi afrán sílamáfs auk-
ist stórkostlega, en sílamáfurinn
nam land hér á landi snemma á
öldinni og er nú mjög liðmargur.
Áður var þama allt á kafi í vatni og
jökulleir og athyglisvert er að
skoða þessa kenningu Einars í ljósi
þess að flestar helstu sjóbirtings-
veiðiár í Skaftafellssýslum renna
ekki beint til sjávar, heldur út í
jökulfljót.
,jUgeng stærð á sjóbirtingi í
Rangánum á þessum ámm var 8 til
14 pund, sem sagt gamall fiskur
sem bendir til lítils veiðiálags.
Þetta var líka áður en minkurinn
óð um allt. Reikna má með að veiði-
álagið hafi verið vel innan við 10
prósent.
Þegar vatn minnkaði stórlega
þornuðu tjarnir og lækir sem smá-
birtingurinn notaði mikið í upp-
vextinum. Annað sem skipti miklu
máli var, að upp úr seinni heims-
styrjöld fóra menn í auknum mæli
að nota nælonnet við veiðiskapinn.
Segja má síðan, að Heklugosið
1947 hafi toppað þetta ferli áfalla,
en þá fylltust ámar af vikri. Botn-
dýi'alíf allt varð fyrir miklu áfalli
og þetta hafði fyrir vikið hi'oðaleg-
ar afleiðingar fyrir seiðafram-
leiðslu Rangánna. Það tók ámar
nokkur ár að hreinsa mesta vikur-
inn, en það era eftir sem áður mikl-
ir vikurskaflar á upptakasvæðum
beggja ánna. I vorleysingum og
vatnavöxtum heldur vikur áfram
að berast í ámar. Vatnsborð þeirra
hækkaði, en hefur lækkað aftur og
munar þar rúmum metra. Áhrif
gossins 1947 hafa því minnkað, en
ég gæti tráað því að það tæki allt
upp í öld fyrir ámar,“ segir Einai'.
Farið að huga að laxi
Heklugos hafa iðulega spúð eldi
og eimyrju yfir nærsveitir sínar. I
gegn um aldirnar hefur hvert stór-
gosið rekið annað. Sjóbirtingurinn
er óstöðugur fiskm- og þegar hin
uppsöfnuðu áföll höfðu sveigt
stofna Rangánna niður í lágmark
fóra heimamenn að huga að lax-
rækt þó svo að þær séu ekki heppi-
legar fyrir lax frá náttúrunnar
hendi. Þegar fyrstu tilraunimar
fjöraðu út, tilraunir á vegum Fisk-
ræktarfélagsins Rangár og síðar
Fiskræktarfélags Rangæinga, fóra
aðrir að hugsa sér til hreyfings.
Þarna runnu þessar fallegu vatns-
miklu ár, en því miður lítill fiskur
saman við allt þetta vatn.
Ættaróðalið
Einar Lúðvíksson tengist þess-
um fiskræktarþreifingum á þann
hátt að faðir hans, Lúðvík Gizurar-
son, byrjaði að þreifa sig áfram á
efsta svæði Eystri-Rangár,
svokölluðu „svæði 9“ árið 1963, eða
árið sem Einar fæddist. Árgilsstað-
ir hafa verið í eign fjölskyldunnar í
250 ár og Lúðvík var þar í sveit.
Þekkti þar hvem stein og hól og
fékk fljótt brennandi áhuga á veiði-
skap og fiskrækt. Einar fékk áhug-
ann sem sagt í vöggugjöf og hann
var byrjaður að vasast í þessu með
föður sínum þegar hann man fyrst
eftir sér.
Aðstæður á þessum efsta hluta
Eystri-Rangár vora alveg þokka-
legar, Fiská rennur í ána og er
nokkuð góð uppeldisstöð. Einar
segir hana hliðstæða Stóra-Laxá
og Kálfá. Lítill sem enginn lax var
á svæði 9 og sjóbirtingur kom bæði
seint og í litlu magni. Það var því
ekki verið að troða öðrum stofnum
um tær með laxræktinni.
„Sumum fannst það hálfgert grín
hvernig pabbi fór að þessu og því
var líkt við það sem á ensku hefur
verið kallað „saturated bombing",
sem gæti útlagst handahófskennt
sprengjuregn. Enda var ekki alltaf
gæðunum íyrir að fara á þeim seið-
um sem í boði vora, en pabbi tók
þann pól í hæðina að það hlyti alltaf
eitthvað að skila sér og allt væri
betra en ekkert,“ segir Einar.
Lúðvík var með efsta svæðið á
leigu frá Veiðifélagi Eystri-Rangár
um allnokkurra ára skeið og var þá
ásamt Einari með margs konar til-
raunir í seiðasleppingum. Á þeim
áram mótaðist Einar sem fiskrækt-
annaður og útkoman er sú að gam-
alþekkt orðatiltæki þess efnis að
enginn skóli sé betri en skóli reynsl-
unnar á enn við rök að styðjast.
En fyrir þremur áram ákvað
veiðifélagið að framlengja ekki
leigusamninginn og færa efsta
svæðið inn í heildarpakkann. Þar
með vora þeir feðgar dottnir út úr
hringiðunni. En það var aðeins
tímabundið hvað Einar áhrærði,
því umsjónarmaður sleppitjarna
við Eystri-Rangá forfallaðist á ög-
urstundu og sá sem leysti hann af
slasaðist á hestbaki. Það var því
þrautalending veiðifélagsins að
leita eftir aðstoð Einars þótt það
þætti e.t.v. miður til fundið eftir
samskipti félagsins og þeiraa
feðga.
En Eystri-Rangá var löngu farin
að renna um æðar Einars og hann
fann strax að hann gat ekki farið
undan kallinu í flæmingi. Hann
hefur nú séð um sleppingamar síð-
ustu þi-jú sumur og veiði fer vax-