Morgunblaðið - 20.01.1999, Blaðsíða 28

28 MIÐVIKUDAGUR 20. JANÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
+
MORGUNBLAÐIÐ

STOFNAÐ 1913
UTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
LANDNAM
íSKÓLUM
KENNSLUAÐFERÐIR hafa tekið nokkrum breyting-
um í tímans rás þó að trúin á gömlu ítroðsluaðferð-
ina, þar sem treyst er á utanbókarlærdóm, sé lífsseig.
Nokkuð hefur verið talað um svokallað uppgötvunarnám,
þar sem nemendum eru ekki færð svör á silfurfati, sem
þeir eiga svo að læra utan að, heldur þeim gefnar ákveðn-
ar forsendur til að vinna úr. Aukinn skilningur hefur ver-
ið markmið þessarar aðferðar, en ítroðsluaðferðin hefur
ekki þótt leggja nægilega mikið upp úr því að börn öðlist
skilning á því sem þau eru að læra. Jafnframt hafa á und-
anförnum árum þær raddir orðið háværari að leggja beri
meiri áherslu á að virkja sköpunarkraftinn og hæfileikana
sem búa í hverjum nemanda. Hefur í því samhengi meðal
annars verið talað um að efla beri listnám í skólakerfinu.
Að einhverju leyti hafa þessar hugmyndir haft áhrif á
kennslu í skólum landsins og sjá má merki þeirra í nýrri
skólastefnu sem kynnt var á síðasta ári.
Herdís Egilsdóttir, kennari, hefur þróað nýja kennslu-
aðferð, eins og fram kom í viðtali við hana hér í blaðinu í
gær, en hana hefur hún notað um áratugaskeið í Skóla
Isaks Jónssonar. Aðferðin er að vissu leyti skyld fyrr-
nefndri uppgötvunaraðferð, en Herdís hefur látið nem-
endur sína, sex til átta ára gamla, nema ný lönd og skapa
þar heil þjóðfélög með öllu sem því fylgir, allt frá gerð
þjóðfána til myndunar skóla- og heilbrigðiskerfis. Börnin
hafa m.ö.o. þurft að takast á við allar þær spurningar sem
vakna þegar numið er nýtt land og stofna á nýtt þjóðfé-
lag. Ásamt þessu mikla verkefni fara börnin yfír hefð-
bundið efni. Markmiðið með þessari aðferð segir Herdís
að sé að víkka sjóndeildarhring barnsins en ennfremur
telur hún að aðferðin henti sérlega vel til að efla hina
ólíku hæfileika sem búa með nemendum, rækta það sem
þeir gera best. Að auki samþætti hún námsgreinar grunn-
skólans.
Landnámsaðferð Herdísar er allrar athygli verð. Hún
er vafalaust ein af leiðunum sem hægt er að fara að því að
uppfylla það háleita markmið sem talað er um í kennslu-
skrám, að starf með börnum skuli vera skapandi og að
einstaklingar fái að njóta sín.
FJÖLDAMORÐ
MILOSEVICS
ÞAÐ varð snemma ljóst í Bosníudeilunni að loforð
Slobodans Milosevics Serbíuforseta eru ekki mikils
virði. í þeim efnum hefur ekkert breyst. í október á síð-
asta ári féllst Milosevic á að láta af ofbeldi gagnvart
óbreyttum íbúum Kosovo og að óvopnaðir eftirlitsmenn á
vegum ÖSE fengju að koma til Kosovo. Það samkomulag
náðist þó ekki fyrr en loftárásum hafði verið hótað og þá
þegar höfðu þúsundir íbúa Kosovo fallið og hundruð þús-
unda til viðbótar misst heimili sín.
Fjöldamorðin í þorpinu Racak í síðustu viku, þar sem
45 óbreyttir borgarar voru teknir af lífi, skotnir í höfuðið
af stuttu færi, sýna glögglega að Milosevic er enn við
sama heygarðshornið. Hann hefur ekki áhuga á friðsam-
legri lausn í Kosovo. Með því að vísa yfirmanni eftirlits-
sveitanna úr landi er hann að auki að gefa umheiminum
langt nef.
Wesley Clark, yfirmaður herafla NATO, ítrekaði í gær
að Serbar gætu átt von á fyrirvaralausum loftárásum,
létu þeir ekki af ofbeldi í Kosovo. Atlantshafsbandalagið
stendur hins vegar frammi fyrir enn flóknara vandamáli
en í Bosníu. Bosnía var þegar viðurkennd sem sjálfstætt
ríki. Kosovo er hérað í Serbíu og enn sem komið er virðist
ekki vera vilji til að styðja við sjálfstæðiskröfur íbúanna.
Eftir því sem dregur úr lögmæti stjórnar Serba í Kosovo
hljóta menn þó óhjákvæmilega að spyrja hvort hjá því
verði komist til lengdar.
Serbíuher er mun harðskeyttari andstæðingur en sveit-
ir Bosníu-Serba voru á sínum tíma. Hernaðaraðgerðir eru
þó líklega eina tungumálið sem Milosevic skilur. Verði
gripið til loftárása verða markmiðin hins vegar að vera
skýr sem og viljinn til að leiða mál til lykta með öllum til-
tækum ráðum.
Evran: stórt skref, sem ekki
skilst að fullu fyrr en síðar
ATHYGLI hagfræðinga og
annarra áhugamanna um
hagfræði beinist þessai- vik-
umar að evranni og afdrif-
um hennai- á fjármálamörkuðum
heimsins. Jónas H. Haralz fyrrverandi
bankastjóri Landsbanka íslands hefur
á ferli sínum haft gott tækifæri til að
fylgjast með framvindu efnahagsmála
heimsins, því hann hefur ekki aðeins
starfað heima fyrir, heldur var hann
hagfræðingur hjá Alþjóðabankanum í
Washington 1950-1957 og aðalfulltrúi
Norðurlanda í stjóm bankans 1988-
1991. Síðan hefur hann stai-fað að
ýmsum verkefnum á sviði alþjóðamála
og er nú að leggja lokahönd á ágrip af
sögu Norræna þróunarsjóðsins, sem
heldur upp á tíu ára afmæli í byrjun
febrúar.
A tímamótum í gj aldeyrismálum Evrópu
Evran: Nauðsyn eða ekki?
og heimsins ræddi Sigrdn Davíðsdóttir við
Jónas H. Haralz fyrrverandi bankastjóra
um evruna og markaðinn.
Evran og nýjar horfur í kjölfar
hennar hafa verið ákaft ræddar bæði
í Evrópu og Bandaríkjunum. Gjaraan
er spurt hvort þörf sé á evrunni og
því liggur beint við að spyrja Jónas
þess.
„Út af fyrir sig er ekki þörf á
henni, en þetta er nýtt skref og það
framfaraskref. Það hefur verið komið
á sameinuðum markaði, sem vinnur
vel, en með evrunni ætti hann að geta
orðið enn betri. Evran eyðir gengisá-
hættu, auðveldar verðsamanbui’ð,
glæðir samkeppni og örvar ferða-
mennsku. Evran er mikið skref, og
hvert það skref leiðir mun ekki skilj-
ast að fullu fyrr en síðar meir. Úr því
þetta var gert, má tilraunin til með að
takast. Annað væri reiðarslag fyrir
ESB. Önnur tilraun yrði ekki gerð í
langan tíma, auk þess sem fyrri ár-
angur gæti glatast."
Hið komandi Evruland er oft borið
saman við Bandaríkin, en þar er þó
reginmunur á. Hver er helsti munur-
inn í þínum huga?
„I Bandaríkjunum komst á sameig-
inlegur markaður, þegar Bandaríkin
vora stofnuð, en peningamálin vora
deilumál alla síðustu öld og seðla-
bankinn bandaríski, Federal Reserve,
var ekki stofnaður fyrr en 1913. Við-
skipti innan Bandaríkjanna væru
augljóslega mun torveldari ef Kali-
fornía hefði aðra mynt en Nýja Eng-
land. Sem eitt myntsvæði hafa
Bandaríldn þó mikla kosti fram yfir
Evrópu. í Bandaríkjunum er töluð ein
og sama tungan og hreyfanleiki fjár-
magns og vinnuafls er mikill. Banda-
ríkjamenn hika ekki við að festa fé í
öðra ríki en heimaríkinu eða flytja sig
landshorna á milli séu góðir atvinnu-
kostir í boði. Sérhvert ríki innan
Bandaríkjanna hefur allmikið forræði
í eigin málum, svo sem í menntamál-
um. En jafnframt ráðstafar sam-
bandsstjómin í Washington miklum
fjármunum til vamarmála, almanna-
trygginga og heilbrigðismála. Verði
einhver landshluti fyrir áfalli getur
sambandsríkið komið til aðstoðar.
Beiting fjármála til hagstjómar er því
miklu áhrifameiri en hún getur verið í
Evrópusambandinu.
í Evrópu er öðravísi umhorfs. Þar
er hreyfanleiki vinnuafls lítill og fjár-
magnsflutningar torveldari, enda
þótt evran muni greiða fyrir þeim.
Verði einstök lönd fyrir áföllum, geta
þau ekki lengur gripið til gengisins
sem aðlögunartækis. Þegar svo
hreyfing vinnuafls er treg og fjár-
magnið stirt í vöfum verður sjálf-
krafa aðlögun seinvirk. Sameiginlega
myntin kemur ekki að fullum notum
nema meiri hreyfanleiki komi til sög-
unnar. Sjóðir Evrópusambandsins
eru of litlir til þess að koma að gagni
við slíkar aðstæður og ströng skilyrði
sem sett vora fyrir aðild að myntsam-
bandinu geta beinlínis komið í veg
fyrir að einstök ríki geti beitt eigin
fjárlögum til aðlögunar."
Morgunblaðið/Kristinn
JÓNAS H. Haralz fyrrverandi bankasljóri.
Spennandi tímar
Sumir sögðu einmitt að fyrst ætti
að samræma vinnumarkað ESB og
aðrar aðstæður, en nú er sagt að evr-
an muni knýja fram slíkar breyting-
ar. Hver er skoðun þín á þessu?
„I því efni eru vandamál á ferðinni,
sem einkum snerta hið pólitíska and-
rúmsloft í ESB. I öllum þessum lönd-
um, nema á Irlandi og Spáni, era
vinstri- eða miðvinstristjómir við
völd. Jafnaðarmenn á meginlandinu
hafa hinsvegar ekki breytt fyrri við-
horfum sínum í þeim mæli sem gerst
hefur í Bandaríkjunum og Bretlandi
undir forystu þeirra Clintons og Bla-
irs. A meginlandinu streitast menn
enn við að halda í þær hömlur sem
með lögum, reglugerðum og samning-
um hafa gert vinnumarkaðinn óþjálan
og hafa beinlínis orðið valdir að því
mikla atvinnuleysi, sem þar er ríkj-
andi. Því má raunar skjóta inn, að ís-
lenska verkalýðshreyfingin á þakkir
skilið fyrir frjálslyndi sitt í vinnu-
markaðsmálum, sem mjög hefur
stuðlað að góðu atvinnustigi hér á
landi.
Það er því hætta á, að tilkoma evr-
unnar verði ekki á næstu árum notuð
til að betrambæta markaðsskilyrði.
Þvert á móti má búast við að reynt
verði að beita pólitískum þrýstingi til
þess að knýja fram undanlátsamari
stefnu í peningamálum en góðu hófi
gegnir og komast þar með hjá erfið-
um umbótum. En ég hefi enga trú á
að hugmyndir um að efla gamla vel-
ferðarkerfið án róttækra umbóta geti
gengið upp. Þær geta staðist um
stund í góðæri en duga ekki til lengd-
ar.“
í Frakklandi og víðar hefur glíman
við að ná tilsettum efnahagsforsend-
um evrannar leitt til spennu. Er ekki
hætta á að sú spenna fari enn vax-
andi?
„Svo gæti vel farið. Menn álitu að
evran kæmi á réttum tíma. Megin-
landið liggur 2-3 áram á eftir Bret-
landi og Bandaríkjunum í uppsveiflu
og hún virtist vera að koma á megin-
landinu, en nú hefur Asíukreppan
slegið á væntingar um hagvöxt. Tím-
inn er því ekki eins heppilegur og
virtist um hríð. Það er þó ósennilegt
að við séum á leið inn í kreppu, því
staðan í Bandaríkjunum er góð og það
skiptir meginmáli. Þar eru vextir til-
tölulega háir, unnt að lækka þá til að
hindra krappa sveiflu niður á við og
þar er fjárlagaafgangur, sem hægt er
að nota. Það þyrfti sérstaka vanstjórn
í Bandaríkjunum til að samdráttur
þar yrði stórfelldur.
í Evrópu er einnig svigrúm til
vaxtalækkana þegar með þarf. Nú er
Evrópski seðlabankinn að taka við
stjórninni og miklu skiptir að hann
rati rétta meðalveginn. Það eru ýmsar
hættur framundan, en bætt hagstjórn
og nánari alþjóðleg samvinna ættu að
geta komið í veg fyrir óheillaþróun á
borð við þá sem varð upp úr 1930. Ég
er því bjartsýnn, þrátt fyrir allt, en
þetta verða spennandi tímar.“
Sjálfstæðir seðlabankar -
en þó með pólitískan stuðning
Þó mikið sé talað um sjálfstæði
seðlabanka og mikilvægi þess þá
gleymist oft að seðlabankar þurfa
engu að síður að hafa styrka pólitíska
stoð. Það gildir einnig um banka eins
og hinn þýska Bundesbank og Feder-
al Reserve, Fed, í Bandaríkjunum, en
slíka stoð hefur Evrópski seðlabank-
inn ekki. Hvaða áhrif heldur þú að það
hafi?
„Þetta er mikilvægt atriði. Fed hef-
ur stoð í sjö svæðisbönkum í Banda-
ríkjunum. Fulltrúar þeirra eiga sæti í
stjóm Fed í Washington, auk þess
sem ríkisstjórnin skipar hluta stjórn-
arinnar og þá einnig formanninn, sem
nú er Alan Greenspan. Fed hefur
næstum eins sjálfstæða stöðu og
Bundesbank, en er samt undir áhrif-
um frá ríkisvaldinu, og þarf jafnframt
á stuðningi þess að halda. Stefna
Clintons Bandaríkjaforseta hefur ver-
ið að grípa sem minnst fram fyrir
hendur Greenspans, en veita honum
jafnframt stuðning. Það, ásamt tökum
á fjárlögunum, er ekki síst skýringin á
góðu gengi í Bandaríkjunum og er
Clinton til hróss.
1 Evrópska seðlabankanum er þessi
pólitíski stuðningur ekki til staðar,
heldur eru það mismunandi öfl sem
togast á. Ef Bretland gerist aðili að
EMU mun það enn auka á spennuna
sem þegar er á milli Frakka og Þjóð-
verja. Þrátt fyrir skoðanir Lafontaine,
fjármálaráðherra Þýskalands, svífur
andi Bundesbank enn yfir vötnunum
og sjónarmið eru önnur í Þýskalandi
en í Frakklandi. Það sem vakti fyrst
og fremst fyrir Helmut Kohl, fyrrver-
andi kanslara, var sameining Évrópu.
Frá sjónai-miði Frakka réð Bundes-
bank of miklu og hugmyndin var því
að fá evrópskan seðlabanka, þar sem
Frakkar ættu sæti við borðið. Frakk-
ar hafa önnur sjónarmið en Þjóðverj-
ar - og varasamari segja sumir hag-
fræðingar, þvi Frakkar eru hallari
undir pólitísk afskipti um stjóm pen-
ingamála. í ljósi þessa verður að líta á
kröfu Frakka um að fá sinn mann
sem aðal-seðlabankastjóra Evrópska
seðlabankans, sem tekur við efth'
fjögur ár ef að líkum lætur. Þessi tog-
streita á vísast eftir að koma betur í
ljós með tímanum.“
Lýðræði er lykilatriði
Býst þú við að evran muni ýta und-
ir pólitískan samrana Evrópu?
„Það athyglisverða er, að evran að
réttu lagi ætti að ýta undir fjárhags-
lega sjálfstjórn einstakra ríkja til að
greiða fyrir aðlögun að sameiginlegri
mynt, ekki þvert á móti. Eins og ég
áður drap á er þó hætt við, að reynt
verði að knýja fram samræmda
stefnu í fjármálum og skattamálum til
þess meðal annars að halda skattstigi
háu og standa undir óumbreyttu og
ólagfærðu velferðarkerfi. Þetta væri
ekki heillavænleg þróun.“
Robert Reich, fyrrverandi atvinnu-
málaráðherra Bandaríkjanna, hefur
sagt að á endanum verði hvorki hægt
að tala um framleiðsluvörur einnar
þjóðar, mai'kað einnar þjóðar né hag-
kerfi einnar þjóðar. Er hagkerfi
grundvallað á þjóðríkinu að hverfa?
„í rauninni er hér um að ræða þró-
un í tvær mismunandi áttir. Annars
vegar færast verkefni eins og skipu-
lag viðskipta- og peningamála frá
þjóði-fkinu til alþjóðlegra samtaka og
stofnana. Þetta er heilbrigð og hag-
stæð þróun. Sú starfsemi sem hér um
ræðir verður að fara fram á markaði
og þann markað verður að skipu-
leggja á víðara grandvelli en sem
svarar til hvers og eins þjóðríkis.
Hins vegar færast önnur verkefni,
svo sem menntamál og hvers konar
velferðarmál, frá þjóðríkinu til
smærri eininga innan þess, lands-
hluta, héraða, sveitarfélaga, eða
frjálsra félagasamtaka. Þetta er
einnig heilbrigð þróun vegna þess að
starfsemin færist nær áhrifum þeima,
sem hlut eiga að máli.
Margir virðast þó óttast, að leiðin
liggi á vald ópersónulegra mark-
aðsafla, sem þeir geti ekki haft áhrif
á. Þeir sem svo hugsa gæta þess ekki,
að markaðurinn býður hverjum og
einum kosti sem þeim stóðu ekki áður
til boða, auk þess sem þær reglur sem
um markaðinn gilda era settar af
samfélaginu, hvort sem það er á
grundvelli þjóðríkis eða alþjóðlegra
samtaka."
En eru stjórnmálamenn sjálfir ekki
duglegir við að ýta undir tilfinningu
um hjálparleysi, þegar þeir vísa til
markaðarins sem óvinar?
„Stjórnmálamenn ættu að varast að
gera því skóna að þeir geti komið ein-
hverju góðu til leiðar með beinum af-
skiptum. Hlutverk þeirra er að móta
þær almennu reglur, sem eru gi'und-
völlur frjálsra viðskipta. Reynslan
sýnir að besta undirstaða hagsældar
og velferðar er frjáls markaður í lýð-
ræðisþjóðfélagi. I þróunarlöndunum
er þróun lýðræðis mál málanna. Þar
er engin von um eðlilega þróun nema
lýðræðið komi til sögunnar. Þar sem
lýðræðinu er ábótavant era heilbrigð-
ar samkeppnisreglur lagðar fyrir
róða og íyrirtæki ávinna sér aðstöðu í
samvinnu við spillt rfldsvald einsog
gerðist í Austur-Asíu. í ágætri grein í
„The Economist“ nýlega bendir
James D. Wolfensohn, forseti Al-
þjóðabankans, á mikilvægi þess að
spillingu sé útrýmt úr stjórnum fyrir-
tækja, en slíkt gæti aðeins orðið á vel
starfandi markaði með opnu flæði
upplýsinga þar sem áhrifa eigenda,
almenningsálits og fjölmiðla gætti.
Hér á Islandi era fyrirtæki einnig
orðin opnari en áður var. Flest stærri
fyrirtækin eru orðin hlutafélög og
veita ítarlegar upplýsingar um af-
komu sína og fyrirætlanir. Þetta er
allt annað en áður tíðkaðist, hvort
sem um var að ræða rekstur einkaað-
ila, samvinnufélaga eða ríkisins sjálfs.
Vissulega geta sterk fyrirtæki mis-
notað stöðu sína, en leiðin til að fyrir-
byggja það er starfsemi fyrir opnum
tjöldum á vel virkum markaði."
MIÐVIKUDAGUR 20. JANÚAR 1999 29
5
ASÍ hefur kært íslenska ríkið til Eftirlitsstofnunar EFTA
ASI telur að stjórnvöld hafi ekki gert nauðsynlegar ráðstafanir til að tryggja réttindi þungaðra kvenna á vinnumarkaði eins og skylt sé vegna aðildar-
innar að Evrópska efnahagssvæðinu.
Éb,. + wM:. Mmm, ■ m Bj Æ JÍæ> fek, " * b-c t
Wk, ”■ ;í H- Æ ■ . vi
p 1» mz Jms \\ ' M i+'-
% 9 WS '" ææ r>: L. .... i
Tekist á um reglur um
rétt þungaðra kvenna
ASÍ hefur kært íslenska ríkið til Eftirlits-
stofnunar EFTA fyrir að hafa ekki fullgilt
tilskipun ESB um réttarstöðu þungaðra
kvenna með fullnægjandi hætti. Ómar
Friðriksson kynnti sér deilur ASI
og stjórnvalda um málið.
LÞÝÐUSAMBAND ís-
lands hefur ítrekað en ár-
angurslaust kvartað við ís-
lensk stjómvöld um, að
ákvæði tilskipunar 92/85/EBE frá 19.
október 1992 hafi ekki öðlast gildi á
íslandi með fullnægjandi hætti. Síð-
ast var það gert með bréfi dags. 12.
október 1998 ... en því hefur ekki ver-
ið svarað." Þannig hljóða upphafsorð
kæru á hendur íslenska ríldnu sem
ASI hefur sent til Eftirlitsstofnunar
EFTA (ESA) fyrir að hafa ekki full-
gilt með fullnægjandi hætti tilskipun
ESB um lögleiðingu ráðstafana til að
auka öryggi og heilbrigði á vinnu-
stöðum fyrh' þungaðar konur eða
konur sem hafa nýlega alið börn eða
hafa börn á brjósti.
Málinu fylgt fast eftir
Fulltráar ASI hafa fylgt þessu
máli fast eftir og hafa átt í bréfa-
skiptum, viðræðum og deilum við
fulltrúa ráðuneyta félagsmála og
heilbrigðis- og tryggingamála undan-
farið eitt og hálft ár um þetta mál.
Félagsmálaráðuneytið gaf út reglu-
gerð í júlí 1997 í þeim tilgangi að
tryggja þau réttindi sem umrædd til-
skipun felur í sér varðandi vinnu-
vernd þungaðra kvenna. ASÍ gerði
strax mjög alvarlegar athugasemdir
við þessa framkvæmd og
taldi reglugerðina á engan
hátt fullnægjandi.
í viðræðum félagsmála-
ráðuneytisins og fulltráa
ASÍ féllst ráðuneytið síðan
á athugasemdir og ábend-
ingar ASÍ og var reglugerðin gefin út
endurskoðuð í nóvember sl. Eru full-
trúar ASI þeirrai' skoðunar að efni
hennar uppfylli nú að öllu leyti
vinnuverndarákvæði tilskipunarinn-
ar. Umrædd tilskipun er þó mun víð-
tækari að efni, þar sem í henni er
einnig kveðið á um rétt þungaðra
kvenna og mæðra til greiðslna í fæð-
ingarorlofi, leyfi frá vinnu og greiðsl-
ur á meðan það stendur yfir og um
rétt þeirra til verndai' við uppsögn-
um. Þessi atriði heyra undir heil-
brigðis- og tryggingaráðuneytið og
era uppi mjög skiptar skoðanir ASI
og sérfræðinga heilbrigðisráðuneyt-
isins um hvemig beri að túlka um-
rædd ákvæði.
Bann við uppsögnum
Tilskipunin kveður m.a. á um 14
vikna fæðingarorlof að lágmarki og
bætur sem „teljast hæfilegar ef þær
tryggja að minnsta kosti jafnmiklar
tekjur og hlutaðeigandi starfsmaður
fengi í veikindafríi, hugsanlega
bundið við eitthvert hámark sem
kveðið er á um í innlendri löggjöf,“
eins og segir í tilskipuninni. Lagt er
bann við að segja konum upp á tíma-
bilinu frá upphafi meðgöngutíma til
loka fæðingarorlofs þeirra nema í
undantekningartilvikum sem tengj-
ast ekki ásigkomulagi þeirra. Ýmis
vinnuvemdarákvæði tilskipunarinn-
ar eiga að ti-yggja að þungaðar kon-
ur vinni ekki við störf sem era
hættuleg heilsu þeirra, og má m.a.
ekki skylda þær til að vinna að næt-
urlagi. Jafnframt er kveðið á um að
þeim séu tryggðar áframhaldandi
launagreiðslur og eða bætur t.d.
þegar um er að ræða flutning milli
starfa eða vinna er bönnuð af þess-
um ástæðum.
Fulltráar ASÍ halda
því m.a. fram að núgild-
andi ákvæði almanna-
tryggingalaga um 60
daga hámarks greiðslu-
tíma fæðingarstyrks og
dagpeninga fyrir bamsburð fullnægi
hvergi nærri kröfum tilskipunarinn-
ar, því reynt geti á ákvæði hennar
allt frá upphafi meðgöngu. Þá er
uppi ágreiningur milli ráðuneytisins
og ASI um túlkun tilskipunarinnar
varðandi fæðingarorlofsgreiðslur og
upphæðir greiðslu sem þungaðar
konur eða konur sem hafa nýlega
alið börn geta átt rétt á ef þær þurfa
að leggja niður störf af öryggisá-
Deilumál sem
dómstólum
ber að skera
úr um
stæðum. Deilt er um hvort miða eigi
við þau laun sem viðkomandi starfs-
maður ætti rétt á í veikindaforföllum
eða þær hámarksbætur sem kveðið
er á um í almannatryggingalöggjöf-
inni.
I bréfi heilbrigðisráðuneytisins
um málið frá í janúar á síðasta ári
segir: „Hér á landi era gi'eiðslur í
fæðingarorlofi hluti af almanna-
tryggingakerfinu. Almannatrygg-
ingakerfið byggir að meginstefnu til
á sömu greiðslum til allra þegna
miðað við sömu aðstæður, þó þannig
að í mörgum tilfellum era greiðslur
til þeirra sem hærri tekjur hafa
skertar. Ef greiðslur í fæðingarorlofi
ættu að miðast við kjarasamnings-
bundinn rétt einstaklinga til launa í
veikindaforfóllum, þannig að hærra
launaðar konur gætu haft verulega
hæn'i greiðslur í fæðingarorlofi, en
þær sem lægri laun hafa, væri það í
miklu ósamræmi við þær reglur sem
almennt gilda um greiðslur al-
mannati'ygginga.“ Einnig hefur
ráðuneytið bent á að skv. tilskipun-
inni skuli tryggja 14 vikna fæðingar-
orlof, en hér á landi sé það veralega
lengra, eða tæpar 26 vikur.
Fulltráar ASÍ hafa harðlega mót-
mælt túlkun ráðuneytisins m.a. varð-
andi rétt þungaðra kvenna til launa-
greiðslna í veikindum og meginefni
tilskipunarinnar um að tryggja beri
konum í fæðingarorlofi, eða ef þær
þurfa að láta af störfum, viðunandi
framfærslu. í kærunni til ESA er
bent á að upphæð greiðslu í fæðing-
arorlofi hafi farið hlutfallslega lækk-
andi undanfai'in ár miðað við lág-
markslaun skv. kjarasamningum og
ekki sé tekið tillit til þeirra tekna
sem hlutaðeigandi starfsmenn afla
fyi'ii' töku fæðingarorlofs þegar upp-
hæð greiðslu sé ákveðin. Þá er það
mat ASÍ að stjórnvöld
verði að gera ráðstafanir
til að verja starfsmenn
fyrir afleiðingum ólög-
mætra uppsagna og fullar
skaðabætur sem geti tæp-
ast orðið lágmarksfjár-
hæð skv. almannatryggingalögun-
um, heldur full og óskert laun.
Réttur tryggður í lögum?
„Þessi deila snýst um hvort ís-
lenskar lagareglur tryggi konum
þann rétt sem tilskipunin kveður á
um. Við höfum talið að okkar laga-
reglur uppfylltu þær efnisreglur
sem tilskipunin kveður á um, sér-
staklega með ákvæðum laga um fæð-
ingarorlof, en þar er það lagt á
vinnuveitanda að tryggja öryggi
þungaðra kvenna. Við teljum að þar
séu þessi fjárhagslegu réttindi
tryggð," segir Þórir Háraldsson að- s
stoðarmaður heilbrigðisráðherra.
I bréfaskiptum sem fram hafa farið
gagmýnir ASÍ einnig hversu langan
tíma ráðuneytið tók sér til að svara
formlega ýmsum spurningum sem
fyrir það vora lagðar á árinu 1997. í
bréfi sem Halldór Grönvold, fulltrúi
ASI í samráðsnefnd félagsmálaráðu-
neytisins um EES, sendi ráðuneytinu
segir m.a.: „I upphafi er rétt að vekja
athygli á því að heilbrigðis- og trygg-
ingaráðuneytið tók sér 4 mánuði til að
svara erindinu. Það var því ástæða til
að ætla að um efnisríka og vandaða
umfjöllun yrði að ræða þegar svarið
loksins kom. Vonbrigðin vora því
mikil þegai' í ljós kom að takmarkað-
ar tilraunir vora gerðai' til að svara
efnislega þeim spui'ningum sem
bomar vora fram, margt er skilið eft-
ir í sömu óvissunni og áður auk þess
sem í svari heilbrigðis- og trygginga-
ráðuneytisins er að finna hreinar
rangfærslur og útúrsnúninga. Það er
sorglegt til þess að vita að ráðuneytið
og starfsmenn þess skuli ekki bera
meiri virðingu fyrir þeim aðilum sem
ætlað er að vemda með tilskipun
92/85/EBE en svarið ber með sér.“
ASI hefur einnig vitnað til nýlegs
dóms Evrópudómstólsins til rök-
stuðnings máli sínu að undanfórnu.
Var þungaðri danskri konu að lækn-
isráði bannað að vinna fullan vinnu-
dag og fór hún þess á leit við launa- x
greiðanda sinn að hún fengi að vinna
hluta úr degi en var neitað. í málinu
reyndi á umrædda tilskipun ESB og
komst dómurinn að þeirri niðurstöðu
að túlka bæri tilskipunina þannig að
konan ætti að halda fullum launum
frá launagreiðanda sínum.
Talsmenn heilbrigðis-
ráðuneytisins vitna einnig
til erlendra dómsúr-
lausna. Þórir Haraldsson
segir að ráðuneytið hafi
við umfjöllun um málið
haft til hliðsjónar dóm sem gekk í
Danmörku fyrir nokkra. „Niður-
staða þess dóms var sú að sambæri-
leg ákvæði um verndun þungaðra
kvenna, þai' sem gert var ráð fyrir
að vinnuveitendur bæru ábyrð á að
flytja þær til í starfi og gæta öryggis
þeirra, var talið fullnægja skilyrðum
tilskipunarinnar. En þetta er deilu-
mál og það er dómstóla að kveða upp f
úr um það,“ segir hann.
ASÍ telur
reglugerðina á
engan hátt
fullnægjandi