Morgunblaðið - 27.02.1999, Blaðsíða 38

38 LAUGARDAGUR 27. FEBRÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Bók á dag
„Ein bók á dag er heilsunni í kag, að mati
finnska ritköfundarins Veijo Meri. Hann
er krifinn aflitlum bókaforlögum sem
kafa áræði til að gefa út bækur sem kafa
meira en sölugildi. “
Finnski rithöfundur-
inn Veijo Meri sem
varð sjötugur um
daginn lét fara frá
sér yfirlýsingu í til-
efni afmælisins. A íslensku gæti
hún hljóðað svo: „Ein bók á dag
er heilsunni í hag.“
Fleira hafði Meri að segja.
Hann sagði að finnskir rithöf-
undar hefðu aldrei verið betri
en nú. Þeir hefðu ríkan orða-
forða og hefðu endurvakið göm-
ul orð.
Það er semsagt ekkert neyð-
arástand hjá finnskum rithöf-
undum að dómi Veijo Meris.
Frelsið ræður ríkjum. Það eina
sem er aðfinnsluvert er sú til-
hneiging rithöfundanna að huga
um of að markaðnum, vera
veikir fyrir söluhyggju. Það tel-
ur hann sosum ekkert nýtt.
Til eru les-
VIÐHORF
Eftir Jóhann
Hjálmarsson
endur, segir
Meri, sem ekki
líta við bókum
sem prentaðar
eru í litlu upplagi. Hann lofar
vönduð lítil forlög sem eru svo
huguð að gefa út áhættusamari
og alvarlegri bókmenntir en
stóru söluforlögin.
Eina skáldsagan efth- Meri
sem er til í íslenskri þýðingu er
Manillareipið (1957). Hún var
þýdd beint úr finnsku af Magn-
úsi Jochumssyni og Stefáni Má
Ingólfssyni og kom þýðingin út
1973. Eins og bent hefur verið á
lýsir hann jafnan fólki í skáld-
sögum sínum sem margar
sækja efnivið í stríð. Þetta fólk
er oftar en einu sinni í vanda
statt og á erfitt með að gera
upp hug sinn. Meri er talinn
hafa farið eigin leiðir og endur-
nýjað með því finnskar bók-
menntir.
Hann skýrir rithöfundar-
starf sitt í eftirmála Manilla-
reipisins: „Þegar ég hleypti
heimdraganum og lagði af stað
út í veröldina, fannst mér nær-
fellt allt, sem ég lifði, vera auð-
mýkjandi: Ódramatísk, lítilfjör-
leg og í sjálfu sér óljós atvik,
sem endurtóku sig sí og æ eða
héldu endalaust áfram. Ég var
tilneyddur að reyna að finna
mína eigin afstöðu til lífsins,
leggja niður fyrir mér hið
liðna, bæði hjá sjálfum mér og
fjölskyldu minni. Þar eð þetta
allt saman átti rót sína að
rekja, beint eða óbeint, til
ófriðar, varð ég að ritá um
ófrið. Tilgangur minn hefir að
sjálfsögðu verið sá að lýsa því,
sem fyrir ber og gerist í stríði,
eins hreinræktað og tök eru á
til þess að sýna fram á, hversu
dramatík stríðsins er undir til-
viljun einni komin, hversu ein-
hliða, tilbreytingalaus og lítil-
mótleg hún er.“
„Nú skrifa höfundar um
reynslu einstaklinga," segir
Meri og heldur áfram: „Eg held
að það sé óhugsandi að setja
saman sögulegt verk sem túlkar
hugsanir allrar þjóðarinnar."
Þetta hafa þó ýmsir finnskir
höfundar reynt að því er virðist,
til dæmis Vainö Linna í
Óþekkta hermanninum og Antti
Tuuri í sögum sínum frá Aust-
urbotni.
A afmælisdaginn var Meri
spurður um hvaða bækur hann
héldi mest upp á frá ferli sín-
um. Hann nefndi skáldsögum-
ar Bílstjóri ofurstans (1966),
Ættina (1968) og Frásagnir
einnar nætur. Leikrit eftir síð-
astnefndu skáldsögunni er nú
sýnt í Helsingfors í tilefni af-
mælisins. A þessum lista er
ekki Sonur liðþjálfans sem
hann fékk Bókmenntaverðlaun
Norðurlandaráðs fyrir árið
1972. Þessi verk eru nær
óþekkt hér. Hvað segir það
okkur um tengsl okkar við
Finnland?
Þegar Meri talar um bók á
dag til að bjarga heilsunni á
hann við lestur en ekki það að
skrifa eina bók á dag. Það
mætti þó halda að væri keppi-
kefli margra rithöfunda. Ótrú-
legur fjöldi bóka ryðst upp úr
rithöfundum sem markaðurinn
hefur tekið upp á arma sína og
segja má að þeir skrifi fyrir-
Eftirspumin býr til bækur og
þar er kvikmyndaiðnaðurinn
heimtufrekur. Allt skal kvik-
mynda eftir fyrirfram gerðum
uppskriftum.
Litlu forlögin hafa m.a. því
hlutverki að gegna að vanda til
bóka, sporna við ýmsu því í
markaðssamfélaginu sem er
hrollvekjandi. Nefna má
gaspur og innantómt lof um
„ekki neitt“ í bókarformi. Það
er ekki sama bók og bókmennt-
ir.
Þótt yfirleitt megi segja að
stóm íslensku forlögin hafi stað-
ið sig prýðilega í kynningu bóka
sinna era alltaf einhverjar und-
antekningar sem valda klígju.
Við vitum þó að nokkrar þeirra
bóka sem koma út hérlendis eru
góðar en aðeins fáar snjallar.
Það er ekki öraggt, engin
trygging fyrir því, að sami höf-
undurinn semji „snilldarverk“
ár eftir ár eða á nokkurra ára
fresti. Höfundar era misjafn-
lega upplagðir.
Það er alkunna að finnskir
höfundar skrifa um sín stríð
enda af nógu að taka. íslenskir
höfundar skrifa líka um stríð.
Það er stríðið við fátæktina, um-
fjöllun um þjóð sem fékk eymd í
arf. Mér koma í hug í fljótu
bragði Híbýli vindanna og Lífs-
ins tré eftir Böðvar Guðmunds-
son, Brotahöfuð eftir Þórarin
Eldjárn og nú síðast Norðurljós
Einars Kárasonar. Allt era
þetta vel skrifaðar og mark-
verðar bækur en hvílíkar sorgir,
hvílík lífsbarátta.
Hógværastur er sennilega
Böðvar í umfjöllun sinni, næst
honum kemur Þórarinn í lýs-
ingu sinni á dæmdum saka-
manni en einna litríkastur er
Einar þegar hann tekur fyrir
óhugnanlegt andrúmsloft átj-
ándu aldar á íslandi og í ná-
grannalöndum. Stríð við fátækt
og yfirvöld, kuldalegt umhverfí
og landið sjálft verður enginn
smáófriður hjá Einari Kárasyni
og sama er að segja um þá
Böðvar og Þórarin þótt frásögn-
in sé ekki með sama hætti. Það
má líka benda á Bjöm Th.
Bjömsson og reyndar fleiri í
sögulegum skáldsögum þar sem
ísland liðins tíma er brotið til
mergjar og einnig kafað í
mannssálina í því skyni að finna
svör.
LISTIR
MENNINGARVERÐLAUNAHAFARNIR samankomnir að athöfn lokinni.
Menningarverðlaun
DV veitt 121. sinn
MENNINGARVERÐLAUN DV
voru afhent í 21. sinn við hátíð-
lega athöfn á Hótel Holti á
fimmtudag.
Menningarverðlaunin hlutu
eftirtaldir aðilar: í bókmennt-
um: Sigfús Bjartmarsson fyrir
bók sína Vargatal. I listhönn-
un: Sigurður Gústafsson arki-
tekt fyrir húsgagnahönnun. I
byggingarlist: Gísli Sæmunds-
son og Ragnar Ólafsson arki-
tektar fyrir Þjónustumiðstöð
Hitaveitu Suðurnesja, Svarts-
engi. f tónlist: Sinfóníuhljóm-
sveit Islands. I myndlist: Sig-
urður Guðmundsson fyrir sýn-
ingu í Galleríi Ingólfsstræti 8
sl. sumar og gjörninginn
„Brúneygður jökull“ á Nýlista-
safninu. I kvikmyndagerð:
Agúst Guðmundsson fyrir
kvikmynd sína Dansinn. í leik-
list: Elva Ósk Ólafsdóttir fyrir
hlutverk Nóm í Bníðuheimili
Ibsens.
Verðlaunagripur DV var að
þessu sinni skúlptúrinn „SviF‘
eftir Gunnar Árnason mynd-
höggvara, mótaður í mynd
sportbfls frá árunum fyrir stríð
og unninn í brons og hross-
hár.
Hið norræna djassljóð
DJASS
Múlinn, Sólon
íslandus
KIND OF JAZZ
Nils Raae píanó, Ole Rasmussen
bassa og Mikkel Find trommur. Verk
eftir Nils Raae, Ole Rasmussen, Pál
Isólfsson og fleiri. Sunnudagur 21.
febrúar.
ÁRIN 1986 og 1987 ferðuðust
Nils Raae og Ole Rasmussen um ís-
land og héldu tónleika undir nafn-
inu Frit Lejde. 1990 gekk trommar-
inn Mikkel Find til liðs við þá og
Kind of Jazz varð til. Sem fyrr era
það tónverk Nils Raae sem era
kjami efnisskrár þeirra félaga en í
tilefni Islandsferðarinnar æfðu þeir
íslensk þjóðlög og lag Páls Isólfs-
sonar úr Gullna hliðinu; Ég beið þín
lengi, lengi. Þeh- léku sl. fimmtu-
dagskvöld á Akureyii, en þar urðu
þeir veðurtepptir svo tónleikar á
vegum Tónlistarfélags Hveragerðis
féllu niður og ekki komust þeir í
tæka tíð til Reykjavíkur til að leika
við opnun H.C. Andersens-sýning-
arinnar í Norræna húsinu - en til
Reykjavíkur komust þeir þó og á
sunnudagskvöldið léku þeir í Múl-
anum á Sóloni íslandusi. Þetta er í
sjötta sinn sem Ole „bass“ leikur
hér og hefur enginn annar erlendur
djassleikari heimsótt Island jafnoft
að Niels-Henning einum undan-
skildum. Það var troðfullt á tónleik-
um þeirra í Múlanum og hófu þeir
tónleikana á meistaraverki Ric-
hards Rodgers, My funny Va-
lentine. Það var eini ameríski
söngdansinn á efnisski-á þeiiTa fyrir
utan I hear a raphsody, en tveir
djasssöngvar vora leiknir, So tend-
er, samba efii- Keith Jarrett og It’s
a dance, vals efth- Michel heitinn
Petrucciani. Önnur verk vora eftir
Nils Raae utan Cuties song eftir
Ole, íyrmefnt lag Páls og tvö ís-
lensk þjóðlög: Sofðu unga ástin mín
og Móðir mín í kví, kví.
Tónninn var sleginn í fyrsta lag-
inu, My funny Valentine. Ole var í
aðalhlutverki og inn í spunann ófú
þeir nokkram töktum úr Ach Vár-
meland du schöna, Nils hógvær í
leik sínum og Mikkel hélt sveifl-
unni gangandi - en aðal tríósins
var frábært samspil sem aldrei brá
skugga á. Verk Nils vora norræn í
anda, hvort sem það voru sömbur,
valsar, svíngarar eða lög í 6/8
einsog Lille-skive musik, sem
samið var á rammfalskt
ZimmeiTOanpíanó í sumarbústað
Jens heitins Ottos Krags, fyrrver-
andi forsætisráðherra Dana. Það
lag má finna á diski þeirra félaga
einsog sömbu Ole bass, Cuties
song, þar sem Mikkel Find lék einn
ótrúlega kröftugan og lagrænan
trommusóló.
Túlkun þeirra félaga á íslensku
þjóðlögunum var Ijóðræn og í
bassasóló Ole í Sofðu unga ástin
mín, mátti heyra „í jöklinum hljóða
dauðadjúpar sprangur", er hann
sló bláu nóturnar. Annars vai- allt á
ljúflingsnótum einsog í Móðir mín í
kví kví, sem varð að léttri svíng-
ballöðu með fínum burstaleik Mi-
kels og einn einum stórsóló Ole
með blæ af NH 0P.
Þetta vora fínir tónleikar góðra
listamanna og það sem helst mætti
gagnrýna var hversu keimlík tón-
listin var - þess var ekki þörf þar
sem Niels Raae hefur samið mörg
verk sem hefðu getað aukið á til-
breytinguna.
Vernharður Linnet
færð ekki betra!
84% Siiainjjoo >ÖÖ iiíi
84% Í iirni fiiig >00 /iil
Saíiíi Soáp (Í íandsápa) 500 ml
Body Wash {BaO/sturm sápaj 5
Aloe Vcra írá j
(;ipóiek um lund alh.