Morgunblaðið - 27.02.1999, Blaðsíða 42

42 LAUGARDAGUR 27. FEBRÚAR 1999
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Alþýðuskriffínnar,
doktorar og rök í kílóavís
SKELFILEGA rúmast lítið af
visku á einni opnu í Morgunblaðinu.
Að minnsta kosti kom doktor Herdís
Dröfn Baldvinsdóttir ekki nema broti
af sinni viskú um íslenska verkalýðs-
hreyfingu og lífeyrissjóði fyrir á því
plássi, ef marka má nýlegan greinar-
stúf hennar til mín, alþýðuskriffinn-
ans. Það hefði kannski verið ráð fyrii-
doktorinn að bíða með að úthella
■. visku sinni yfir alþjóð þar til fundist
hefði vettvangur sem rúmaði allar
300 blaðsíðurnar? Eitthvað fer svo í
taugarnar á doktomum að ég skyldi
bregðast við þeim alvarlegu og órök-
studdu ásökunum á hendur verka-
lýðshreyfingunni sem settar eru
fram í framangreindu blaðaviðtali og
útvarpsviðtali skömmu síðar. Ég
leyfði mér líka að draga eðlilegar
ályktanir af þeim misskilningi, van-
þekkingu og fordómum sem henni
tókst að þjappa saman á einn stað,
þrátt fyrir þær takmarkanir forms-
ins sem doktorinn kvartar yfir.
I nýjustu grein sinni víkur dokt-
orinn sér reyndar fimlega undan því
að bregðast við kjarna málsins og
T eyðir þess í stað dýrmætu plássi í að
segja „víst vissi ég ...“.
Það er gott til þess að
vita að doktorinn skuli
nú telja sig vita meira
um lífeyrissjóðina en
áður. Reyndar varð
stór hluti þjóðarinnar
vitni að því í beinni út-
sendingu Rásar 2 þeg-
ar doktorinn fræddist
um nokkrar af lykil-
staðreyndum málsins í
viðtali við Ara Skúla-
son, framkvæmda-
stjóra ASI, svo þessi
menntunarauki kemur
út af fyrir sig ekki á
óvart. Hafi doktorinn
þekkt áður til þeirra
lykilstaðreynda sem ég rakti í fyrri
grein minni hlýt ég að lýsa aðdáun
minni á því hvernig doktornum
tókst að halda þeirri þekkingu al-
gerlega utan við umfjöllun sína á
opinberum vettvangi. Og ekki vekur
það minni furðu að segjast hafa vit-
að að hlutafjáreign lífeyrissjóðanna
sé aðeins nokkurra ára gömul en
velta henni samt upp sem megin-
skýringu á því að
verkalýðshreyfingin
hafi ekki náð árangri
undanfarna áratugi á
sviðum á borð við upp-
byggingu norræns vel-
ferðarkerfis.
Órökstuddar alvar-
legar ásakanir
Kjarni málsins er
einfaldlega þessi: í
opnuviðtali við Morg-
unblaðið staðhæfir
doktorinn að markmið
rannsóknar sinnar hafi
verið að leita skýringa
á því að verkalýðs-
hreyfingin hér á landi
hafi ekki náð árangri þrátt fyrir fé-
lagslegan og fjárhagslegan styrk.
Rannsóknin beinist að því að skoða
hvort efnahagsleg tengsl verkalýðs-
hreyfingarinnar inn í atvinnulífið,
einkum í gegnum lífeyiússjóðina,
valdi því að árangur hafi ekki náðst
- hreyfingin sé tilleiðanlegi'i til að
reka „láglaunastefnu“ i von um
meiri arð af hlutabréfum sínum. Svo
Arnar
Guðmundsson
ISLENSKT MAL
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
994. þáttur
ÞEGAR ég var barn var ennþá
sungið um sprund og hal, sem
, þýddi þá piltur og stúlka. Róm-
antík tíðarandans kom fram í því
að þau voru látin ganga um
græna hjalla og tala saman í sí-
fellu.
Halur er gamalt orð og á sér
margar hliðstæður í málum
gi'annþjóða okkar. Það merkti
maður, frjáls maður eða jafnvel
hetja. Um upprunann deildu
menn mjög. Frumrótina væri
e.t.v. að finna í lat. celer = fljót-
ur, og enr. aðrir tengja þetta við
orð sem merktu hraustur, hress
og fagur. Það er því kannski ekki
svo galið að láta hal og sprund
spásséra um græna hjalla með
góð orð og hugleiðingar. Þó
finnst mér sem nú sé kominn
nokkur elliblær á halinn, má vera
vegna kveðskapar um hæragi'áa
hali.
Hvað sem halur hefur merkt
upphaflega, þá höfum við fyrir
satt að það sé skylt orðinu höld-
ur. A því er meiri virðuleikablær.
Það þýddi einna helst jarðeig-
andi, óðalsbóndi, lénsmaður.
Höldar höfðu í gömlum norræn-
um lögum meiri rétt en sléttir
bændur. Um orðið höldur og
beygingu þess era mýmörg
dæmi í fomum bókum. I Gula-
þingslögum (norskum) segir til
dæmis: „Islendingar eiga hölds
rétt meðan þeir era í kaupförum
... allir aðrir útlenskir menn, er
hingað koma til lands, þá eigu
bóanda rétt, nema þeim beri
vitni til annars.“ Reyndar er svo
að sjá sem höldur í Hávamálum
merki réttur og sléttur maður:
Heimskaúrhorskum
gerir hölda sonu
sá hinn máttki munur.
Það er svo að skilja: Hin mátt-
uga ást leikur vitra menn [stund-
5 um] þannig, að þeir verða glópar.
I rímum og lausavísum síðari
alda merkir höldur maður, hár
eða lágur eftir atvikum. Bólu-
Hjálmar kvað um Sigmund Páls-
son:
Hér er sætið harmi smurt,
. höldar kæti tepptir.
Rekkur mætur rýmdi burt,
rústin grætur eftir.
Nú þykist umsjónarmaður
hafa sýnt nógu mörg dæmi, forn
og nýrri, um beygingu orðsins
höldur, að hún sé nokkuð ljós.
Orðið er a-stofn og beygist ná-
kvæmlega eins og hin algengu
orð hundur og hestur. Þetta er
svona einfalt: Höldur-höld-höldi-
hölds; höldar-hölda-höldum-
hölda. Engin önnur beyging
keniur til greina.
★
En þá er það sprundið. Eitt-
hvað hefur nú merking orðsins
flast út frá því á dögum Snorra
Sturlusonar; eða miðað við þann
kveðskap sem hann kunni. Hann
segir í Eddu: „Sprund og svanni
heita þær konur, er mjög fara
með dramb og skart.“ I Asgeirs-
bók er fátt um þetta orð sagt og
farið að öllu með gát eins og í
Vries, en helst er svo að skilja að
frammerkingin hafi verið rösk
kona eða sterk. Skrýtið að orðið
skuli vera hvorugkyns, þar sem
það merkir kona, reyndar eins
og víf og fljóð.
★
Inghildur austan kvað:
Hann Karl, sem var kenndur við Skörð
og kom undir á þeirri jörð,
var krambúleraður
og allt annar maður
eftir faðmlag við fósturjörð.
★
Aður var lokið lofsorði á bók
Ara Páls Kristinssonar Handbók
um málfar í talmiðlum. Hér er
sýningardæmi, tekið í stafrófs-
röð:
Hæll - Á Hæli.
hæsi - Ef. hæsi.
hæstur - Ekki „hæðstur".
hætta - Tefla á tvær hættur.
höfða - Höfða mál á hendur ein-
hverjum (ekki ,,einhvers“).
Höfðaborg - Cape Town.
Höfðabrekka - Á Höfðabrekku
Höfn í Hornafirði - Á Höfn í
Hornafirði
höfuð - Eiga hvergi höfði sínu að
að halla. (Athuga: að að halla).
höfuðborgarsvæðið - Síður
„Stór-Reykjavíkursvæðið“.
höfundur - Ef. höfundar.
höldur - Höldur, um höld, frá
höldi, til hölds.
hönd - Hönd, um hönd, frá hendi,
til handar.
Höfða mál á hendur einhverjum
(ekki „einhvers).
Lýsa einhverju á hendur sér
(verknaði, t.d. mannvígum).
Samtökin lýstu sprengjutilræð-
inu á hendur sér. „Lýsa ábyrgð á
hendur sér“ er hæpið orðalag.
Taka einhverjum tveim höndum.
(Ekki „opnum höndum"; hins
vegar: opnum örmum.)
Hörðaland - Hordaland.
Hörður - Þgf. Herði. Ef. Harðar.
Höskuldur - Ef. Höskuldar eða
Höskulds.
höttur - Þgf. hetti. Ef. hattar.
iðnaður - Ef. iðnaðar.
iðnrekandi -1 eintölu er -and- en
í fleirtölu er -end-.
Indland - Indverji; indverskur.
Indónesía - Indónesi, ft.
Indónesar; indónesískur.
Ingimar - Þgf. Ingimar.
Ingimundur - Ef. Ingimundar.
Ingjaldur - Ef. Ingjalds.
★
Auk þess minnir Jón Isberg
okkur á þann einfalda sannleika
að íslenska stafrófið nær frá A til
Ö, þótt það enska nái skemur (A-
Z). Sumir hafa pjattast með
enskuna.
★
„Ágirndin er framsýni kölluð,
drambsemin höfðingsskapur,
hræsnin viska. Þegar menn
brjóta réttinn, kalla menn það
að byggja hann. Þegar menn
sleppa skálkum og illræðis-
mönnum, þá nefna menn það
kærleika og miskunnsemi.
Hirðuleysi og tómlæti í sínu
kalli og embætti heitir spekt og
friðsemi. ... Svo falsar nú and-
skotinn Guðs steðja á meðal vor
og setur hans mynd og yfirskrift
á svikinn málm.“
(Prédikun fimmta sunnudag eftir
þrettánda eftir Jón Vídalín.)
Eftir á að hyggja. Hafið þið
séð þjórinn Guttorm „borða
gras“?
kortleggur doktorinn margvísleg
tengsl í verkefni sínu og greinir frá
því í viðtalinu við Morgunblaðið eins
og það sé í sjálfu sér sönnun á rann-
sóknartilgátunni. Því spyr ég enn:
Hvar er orsakasamhengið?
Sem starfsmanni verkalýðshreyf-
Verkalýðshreyfingin
Mér finnst það ekkert
léttvæg ásökun að gefa
í skyn, segir Arnar
Guðmundsson, að ein-
hverjar annarlegar
hvatir eða hagsmunir
liggi að baki kjara-
og réttindabaráttu
undanfarinna ára.
ingarinnar og félaga til margra ára
finnst mér það ekkert léttvæg ásök-
un að gefa í skyn í viðtali við út-
breiddasta blað landsins að ein-
hverjar annarlegar hvatir eða hags-
munir liggi að baki kjara- og rétt-
indabaráttu undanfarinna ára eða
áratuga og því nái hreyfingin ekki
árangri fyrir félagsmenn sína. Og til
að gefa þessari alvarlegu ásökun
eða samsæriskenningu enn meira
vægi er fullyrt að þetta sé niður-
staða úr doktorsritgerð frá virtum
erlendum háskóla. En í þeirri opin-
beru umræðu sem fram hefur farið
hér á landi hefur doktorinn hvergi
getað fært fram nein einustu rök
sem sýna fram á orsakasamhengi
þarna á milli. Sú gjá er brúuð með
fordómum og misskilningi eins og
ég sagði í fyrri grein minni.
Staðfesting doktorsins
Engin frekari rök koma fram í
nýjustu grein doktorsins og lausleg-
ar vangaveltur um árangur eða ekki
árangur staðfesta einungis þau orð
mín að doktornum virðist hafa
„láðst“ að skilgi'eina eina meginfor-
senduna í þeirri spumingu sem
rannsókninni var ætlað að svara.
Doktorinn kemur að vísu með þá
þörfu ábendingu að varla hafi
verkalýðshreyfíngin ein staðið að
öllum þeim samfélagslegu framfara-
málum sem ég taldi upp í fyrri grein
minni, þarna eigi t.d. stjórnmála-
flokkar hlut að máli, en vh'ðist svo
alveg gleyma hugsanlegri ábyi'gð
þessara aðila þegar kemur að þeim
framfaramálum sem ekki hafa náðst
fram hérlendis. Með þessu hefur
doktorinn sjálfur fært fram fullgild
rök fyrir því að einfaldanir á borð
við þær sem doktorinn hefur
ástundað eigi ekki rétt á sér.
Það er heldur klént í opinberri
umræðu að vaða fram með stórkost-
lega alvarlegai' ásakanir um sam-
hengi peningalegra hagsmuna og
árangurs en geta ekki fært fram
nein rök önnur en þau að vísa í að til
séu 300 blaðsíður um máM einhvers
staðar úti í löndum (mætti ekki gefa
líka upp þyngd og rúmmál ritgerð-
arinnar ef það gæti orðið til bjargar
í „röksemdafærslunni"?). Ekki
sýndi doktorinn verkalýðshreyfing-
unni þá virðingu að líta inn með
þessar 300 síður í farteskinu áður
en ásakanirnar voru birtar opinber-
lega og hvergi hefur náðst til þeirra
þrátt fyrir ítrekaðar tilraunir.
Rök í kílógrömmum
Það er gott og blessað að sitja við
að kortleggja tengsl í íslensku at-
vinnulífi. Það er líka hið besta mál að
doktorinn skuli koma fram með sín-
ar persónulegu vangaveltur og skoð-
anir á því hvaða árangri íslenskt
launafólk hefði átt að ná með baráttu
sinni á undanförnum áratugum. En
það er forkastanlegt að bera á borð
órökstudda sleggjudóma um orsaka-
samhengi þarna á milli og segja það
niðurstöður virðulegi'ar rannsóknar
frá erlendum háskóla. Þau vinnu-
brögð eru mér áhyggjuefni og ég get
því miður ekki sagt að síðasta rit-
smíð doktorsins hafi vakið neinai'
vonir um að þær séu ekki á rökum
reistar. Ég get því heldur ekki tekið
undir áhyggjur doktorsins af vinnu-
brögðum mínum sem upplýsingafull-
tráa og alþýðuskriffinna en ítreka
niðurlagsorð fyrri greinar minnar og
bíð spenntur eftir að fá málefnaleg
rök gegn þeim, hvort sem þau verða
mæld í síðufjölda, rúmmáli eða kíló-
grömmum.
Höfundur er upplýsingafulltrúi ASL
Stjórnarskrá og
kj ör dæmaskipan
ALÞINGISMENN
sem og aðrir lands-
menn hljóta að hafa
áhyggjur af því að í
stjórnarskrá Islands
séu ákvæði sem þarf
að breyta með nokk-
urra ára millibili og
hafa verið orðin úrelt
jafnskjótt og þau tóku
gildi eftir hverja
breytingu. Hér á ég
auðvitað við ákvæði
stjórnarskrárinnar um
kosningar til Alþingis
og kjördæmaskipan í
landinu. Ekki er séð
fyrir endann á þeirri
þróun sem þessu hefur
valdið og því eins víst að þær breyt-
ingar sem nú eru í farvatninu hljóti
sömu örlög. Vel er hugsað um jafn-
rétti stjórnmálaflokka í þeim hug-
myndum sem uppi eru, en lítið fer
fyrir umhyggju fjrrir hinum al-
menna kjósanda og áhrifavaldi
hans. Þetta verður ekki rökstutt að
sinni en reynt að gera tillögu um
kerfi sem gæti orðið til nokkurrar
frambúðar.
Stjórnarskrá kveði ekki á um
skiptingu landsins í kjördæmi. Slíkt
verði ákveðið í almennum kosninga-
lögum jafnframt því sem þeim íbú-
um sem málið varðar verði gefið
nokkurt vald til fi-umkvæðis við að
ákveða hlutina (valddreifing).
Stjórnarskráin geymi hins vegar
ákvæði eins og hér er lýst.
1. Mörk kjördæma fylgi að jafnaði
mörkum sveitarfélaga.
2. Að jafnaði sé ekkert kjördæmi
fámennara en að þar
búi 5% allra kosninga-
bærra manna á land-
inu.
3. Að jafnaði sé ekk-
ert kjördæmi fjölmenn-
ara en að þar búi 19%
allra kosningabærra
manna á landinu.
4. Fjöldi þingmanna
hvers kjördæmis sé
einn fyrir hver 3%
kosningabærra manna
eða hluta úr 3% þeirra
sem búa í kjördæminu
að viðbættum einum
fyrir kjördæmið sjálft.
5. Hlutfallstölur mið-
ist við mannfjölda 1.
desember ár hvert.
6. Til jöfnunar atkvæðaþunga að
baki hvers þingmanns og til jöfnun-
ar milli stjórnmálaflokka sé úthlutað
Kosningar
Með þessum reglum,
segir Sigurbjörn Guð-
mundsson, fylgir þing-
mannafjöldi í kjördæm-
um sjálfkrafa eftir
þróun fólksfjölda á
landinu.
uppbótarþingsætum, sem ekki séu
fleiri en 12, ekki fleiri en svo að
þingmenn verði alls 63 og ekki fleiri
Sigurbjörn
Guðmundsson