Morgunblaðið - 26.03.1999, Blaðsíða 30

30 FÖSTUDAGUR 26. MARZ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
______________ÁRÁS NATO Á JÚGÓSLAVÍU_
Stuðningur í V-Evrópu en
viðbrögðin víðast blendin
VIÐBROGÐIN
RÍKISSTJÓRNIR flestra ríkja
Vestur-Evrópu hafa lýst stuðningi
við loftárásir Atlantshafsbandalags-
ins (NATO) á Júgóslavíu, en þetta
er í fyrsta sinn í hálfrar aldar sögu
bandalagsins sem ákvörðun er tekin
um að ráðast með hervaldi á full-
valda ríki. Viðbrögðin voru hins
vegar blendin í þeim ríkjum Evrópu
sem ekki eiga aðild að bandalaginu
og hörð í Rússlandi og Kína.
Rússnesk stjórnvöld skoruðu í
gær á NATO að stöðva árásirnar
tafarlaust og sögðust hafa leyni-
þjónustuupplýsingar um að í undir-
búningi væri að senda landher inn í
Kosovo í kjölfai- loftárásanna.
Rússar milda
afstöðu sína
Fyrstu viðbrögð Moskvustjómar-
innar vom reiðileg, en í gær var
orðalag yfirlýsinga rússneskra
ráðamanna allnokkm yfirvegaðra.
Borís Jeltsín forseti, sem er í mun
að sýna og sanna að völdin séu enn
hans eftir að vera búinn að vera í
löngu sjúkraorlofí vegna magasárs,
sagði Rússland „siðferðilega á æðra
stigi“ en NATO-ríkin og léti þvf
vera að svara ofbeldi með ofbeldi.
Hvatti Jeltsín til þess að utanríkis-
ráðherrar Tengslahópsins svokall-
aða kæmu hið snarasta saman til
ráðagerða í Moskvu í því skyni að
halda áfram leitinni að lausn á
Kosovo-deilunni.
Rússneski varnarmálaráðherr-
ann Igor Sergejev hélt áfram
gagnrýni sinni á aðgerðir NATO
en var líka orðvar. „Samkvæmt
upplýsingum af vettvangi sem
rússneska varnarmálaráðuneytinu
hafa borizt er NATO að undirbúa
að senda 22.000 manna landher inn
í Kosovo frá Makedóníu," hafði
RIA-fréttastofan eftir honum.
Talsmenn NATO vísuðu þessu þeg-
ar á bug.
Kínverjar fordæmdu einnig að-
gerðir NATO í gær og kröfðust
þess að árásunum á Júgóslavíu yrði
hætt. Hvatti Pekingstjómin í yfir-
lýsingu sem talsmaður utanríkis-
ráðuneytisins las til þess að alþjóða-
samfélagið og stjómvöld í Belgrad
reyndu áfram sitt ýtrasta til að
koma á friði á svæðinu.
„Ríkisstjóm Japans hefur skiln-
ing á valdbeitingu NATO sem óum-
flýjanlegum aðgerðum til að hindra
Pristina. Reuters.
FYRSTA nótt sprengjuregns
NATO á hemaðarleg skotmörk í
Júgóslavíu skildi götur Prístina,
héraðshöfuðborgar Kosovo, eftir
hljóðar. Ibúamir voguðu sér ekki
úr fyrir hússins dyr og létu sér
nægja að fyigjast út um glugga
híbýia sinna með reykstrókum líða
upp frá skotmörkum
sprengiflauganna í fjarska.
Rafmagn komst aftur á í
Pristina í dögun í gær eftir
loftárásir sem hæfðu að minnsta
kosti fjögur stór skotmörk í
kringum borgina. Eldtungumar,
sem teygðu sig upp frá því
skotmarki sem mest eldhaflð varð
á, vom farnar að dvína í birtingu,
en það virtist vera
eldsneytisbirgðastöð eða
verksmiðja suðvestur af borginni,
næst aðalherbúðum júgóslavneska
hersins á svæðinu.
Þykkur hvítur reykur steig upp
í tæran morgunhimininn frá
skotmarkinu, sem serbneska
lögreglan hindraði fjölmiðlafólk í
að nálgast. Herstöð við bæinn Pec
í vesturhluta Kosovo varð einnig
fyrir sprengjum, að sögn
albanskra heimiidarmanna.
„Himininn var eitt eldhaf. Ég
eyddi nóttinni í að vaða frá einum
glugga til annars til að reyna að
gera mér grein fyrir því hvar
Reuters
RÚSSNESKIR mótmælendur tjáðu fordæmingu sína á árásum NATO á Júgóslavíu í gær með því að
brenna bandaríska fánann fyrir utan sendiráð Bandaríkjanna í Moskvu.
mannlegan harmleik," sagði Masa-
hiko Komura, utanríkisráðherra
Japans.
„Sagan hefur kennt okkur, að
standi maður hjá og geri ekkert,
geldur maður þess síðar meir miklu
dýrara verði,“ hafði BBC eftir ástr-
alska forsætisráðherranum John
Howard.
Austurríkismenn Ioka
lofthelgi sinni
Leiðtogar Evrópusambandsins
(ESB), sem staddir voru allir saman
á fundi í Berh'n, gáfu út sameigin-
lega yfirlýsingu þar sem Milosevic
Júgóslavíuforseti er gagnrýndm-
fyrir harkalegar aðgerðir serb-
neskra öryggissveita gegn albönsk-
um íbúum Kosovo-héraðs. Evrópa
(les: Evrópusambandið) gæti ekki
staðið aðgerðalaus hjá á meðan
mannlegur harmleikur ætti sér stað
við túnfót þess.
En þar sem fjögur hlutlaus ríki
eru innan raða ESB, við hlið 11
NATO-þjóða, var í yfirlýsingu leið-
toganna ekki gengið svo langt að
lýsa beinlínis yfir stuðningi við
hernaðaraðgerðir NATO. Austur-
ríkismenn skáru sig úr með því að
gefa út yfirlýsingu þess efnis að
lofthelgi Austurríkis væri lokuð fyr-
ir flugvélum NATO þar sem ekki
lægi fyrir umboð öryggisráðs Sa-
meinuðu þjóðanna sem heimilaði að-
gerðimar gegn Júgóslavíu. Stjóm-
arskrá landsins meinaði ríkisstjóm-
inm að bregðast öðmvísi við en með
þessum hætti.
I gær hvatti austurríska stjómin
til þess að hlé daginn áður en árás-
unum yrði haldið áfram yrði nýtt til
að reyna á ný að komast að friðsam-
legu samkomulagi við stjómvöld í
Belgrad.
Hin hlutlausu ríkin í ESB, írland,
Svíþjóð og Finnland, vom varkárari
í viðbrögðum sínum en Austurríki.
írska blaðið The Irísh Times hafði
eftir Önnu Lindh, utanríkisráðherra
Svíþjóðar, að „NATO-árásimar
[væru] ekki að öllu leyti gmndvall-
aðar á alþjóðalögum," en hún sagð-
ist skilja hinn pólitíska vanda, þar
sem Milosevic væri „óútreiknanleg-
ur einræðisherra sem vill ekki gefa
þumlung eftir“.
Athugasemdir leiðtoga Irlands og
Finnlands við drög að Kosovo-
ályktun ESB-leiðtoganna urðu að
sögn Irish Times til þess að þeim
var breytt þannig að tilvísanir til
NATO vom strikaðar út.
Áhyggjum lýst
í Ijölmiðlum
Viðbrögð evrópskra fjölmiðla við
árásunum vom blendin. Leiðarahöf-
undar lýstu áhyggjum af afleiðing-
um árásanna. Skrif þeirra endur-
spegla þá siðferðilegu klemmu sem
leiðtogar Vesturveldanna era lentir
í vegna Kosovo-deilunnar, en flestir
vora á því að erfitt væri að spá fyrir
Ottasleginn almenningur
þorir ekki út fyrir dyr
Reuters
ALMENNINGUR í Júgóslavíu stendur í biðröðum fyrir utan verslanir
og hamstrar brauð.
FYRSTA
SPRENGJUNÓTTIN
sprengjumar væm að lenda,“
sagði 19 ára gamall Kosovo-
albanskur piltur, Mimosa að nafni,
en hann býr í fbúðablokk nærri
stórri birgðastöð júgóslavneska
hersins í vesturhluta Pristina.
Rafmagn rofnaði í allri Pristina
tíu minútum eftir að fyrsta NATO-
stýriflaugin kom niður utan við
borgina í fyrrakvöld. Ekki var Ijóst
hvort rekja mætti rafmagnsleysið
beint til sprenginganna eða hvort
yfirvöld hefðu rofið rafmagnið. I
dögun var rafmagn aftur komið á í
flestum hverfum borgarinnar, en
vatnsveitan virtist vera í lamasessi.
Skemmdarvargar á kreik
Fjöldi kaffihúsa og búða og
einkarekin læknastofa í eigu
Kosovo-AIbana urðu fyrir árásum
skemmdarvarga um nóttina.
Rúður vom brotnar, hand- og/eða
eldsprengjum var varpað inn á
staðina og innanstokksmunir
skildir eftir í molum úti á götu.
Heimildarmenn í röðum Kosovo-
Albana greindu frá því að viðlíka
árásir hefðu verið gerðar í bænum
Djakovo í suðurhluta héraðsins og
í Pec í vestri. Þeir sögðu einn
mann hafa verið skotinn til bana af
æstum múg f Djakovo er hann sté
út úr húsi sínu.
um afleiðingar árásanna til lengri
tíma litið.
I mörgum forystugreinum var
lýst áhyggjum af því að átökin gætu
breiðzt út. Allnokkrir leiðarahöf-
undar drógu í efa að árásimar
hefðu tilætluð áhrif á Slobodan
Milosevic Júgóslavíuforseta, þ.e. að
þvinga hann til að sýna samnings-
vilja á ný, hvað þá að þær yrðu til að
binda enda á vopnuð átök Serba og
Kosovo-Albana.
Rússneskir fjölmiðlar sögðu árás-
imar til marks um að Vesturveldin
litu ekki lengur á Rússland sem
stórveldi. „Þetta er enn ein staðfest-
ing þess, að Vesturlönd hafa um
langa hríð ekki tekið Borís Jeltsín
[forseta] alvarlega,“ sagði í við-
skiptafréttadagblaðinu Kommer-
sant. Leiðarahöfundur þess bætti
við: „Og það h'tur út fyrir að þess sé
skammt að bíða að Jevgení Príma-
kov [forsætisráðherra] verði heldur
ekki tekinn alvarlega."
Belgíska blaðið Le Soir benti á
kjarnann í vanda Vesturveldanna.
NATO hefði staðið frammi fyrir val-
inu á milli kólem og plágunnar.
Hver niðurstaðan yrði væri óljóst,
en NATO hefði tekið rétta ákvörð-
un með því að velja „plágu“ loft-
árása í því skyni að reyna að binda
enda á þjóðemishreinsanir Serba
gegn Kosovo-AIbönum.
Franska blaðið Le Figaro sagði
að nú væri meira í húfi fyrir banda-
lagið en nokkra sinni, þar sem það
hefði áður þurft að borga það dýra
verði að slá því á frest að hrinda
gefnum hótunum í framkvæmd.
„Þegar NATO tekur fetið frá fæl-
ingu yfir í hemað veltur allt okkar
kerfi sameiginlegra vama yfir í hið
óþekkta (...) Hættan á allsherjar-
eldsvoða á Balkanskaga er mjög
nærri,“ sagði Le Figaro.
Þýzk dagblöð lýstu stuðningi við
árásirnar, með allnokkram iyrirvör-
um þó. Öll benda þau á þá athyglis-
verðu staðreynd, að þetta er í fyrsta
sinn sem þýzki herinn tekur þátt í
árásaraðgerð frá því í síðari heims-
styrjöldinni.
Svissneska blaðið Neue Zurcher
Zeitung sagði: „Hver sá sem trúir
því núna að hægt sé að þvinga
Milosevic til eftirgjafar með fáein-
um loftárásum - eins og dugði á
Bosníu-Serba þegar dró að lokum
stríðsins í Bosníu-Herzegóvínu
sumarið 1995 - kann að lenda í því
að hafa misreiknað sig alvarlega."
I Grikklandi, sem hefur frá fomu
fari haft náin tengsl við Serbíu þar
sem íbúar beggja landa era grísk-
kaþólskrar trúar, lýsti dagblaðið
Vima yfir: „Vanhæfi Evrópu til að
mynda eigin afstöðu til þess hvemig
leysa eigi deilur í álfunni liggur nú
fyrir.“
Tyrkneskir fjölmiðlar fögnuðu
árásunum sem átaki til vamar kúg-
uðum trúbræðram Tyrkja.
Margir íbúar óttast að átökin
leiði til hatrammra skæra milli
íbúa af serbnesku og albönsku
ætterni. Serbar í Kosovo eru nú
aðeins um tíundi hluti íbúanna.
Enn sem komið er hefur það
versta ekki rætzt, en vitni greindu
frá því að aðalskrifstofur Ibrahims
Rugova, leiðtoga hófsamra
Kosovo-Albana, hefðu verið
brenndar til kaldra kola.
Fyrstu stýriflaugarnar komu til
jarðar um kl. 19:50 að staðartíma
og virtust koma í þremur bylgjum
fram til kl. 1 eftir miðnætti.
Hávaðinn af sprengingunum var
gífurlegur.
„Ég hélt að helmingur
borgarinnar hefði verið sprengdur
í tætlur. Þegar ég vaknaði um
morguninn var ég stórhissa að sjá
að húsin stóðu eun,“ sagði hin 42
ára gamla Hajriija, íbúi í
norðurhluta Pristina.
Fáir sáust á ferli á götum
borgariimar í gær. Bakarí voru
lokuð. „Flestir keyptu brauð í gær.
Hveijum og einum voru skömmtuð
fjögur brauð, svo að margir fóru
úr einu bakarú í annað og sendu
börnin út af örkinni til að
hamstra," sagði kosovo-albönsk
húsmóðir í vesturhluta Pristina í
símaviðtali. „Við höidum okkur
heima. Við höfum ekki hugsað
okkur að fara fet,“ sagði hún.