Morgunblaðið - 26.05.1999, Page 38

38 MIÐVIKUDAGUR 26. MAÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 26. MAÍ 1999 39
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
OBREYTTUR
ÞORSKKVÓTI
RÍKISSTJÓRNIN fékk sl. laugardag í hendur tillögur
Hafrannsóknastofnunar um veiðiheimildir á nýju fisk-
veiðiári, sem hefst 1. september nk. í gær gaf svo Davíð
Oddsson, forsætis- og sjávarútvegsráðherra, út reglugerð
um leyfilegan hámarksafla á næsta fiskveiðiári. Er sú
ákvörðun að langmestu leyti í samræmi við tillögur Hafrann-
sóknastofnunar. Porskkvótinn er aukinn lítillega frá tillög-
unum svo og ufsakvótinn.
Nokkrar breytingar verða á veiðiheimildum á öðrum teg-
undum, t.d. verður síldaraflinn aukinn í 100 þúsund tonn, en
dregið úr karfa, svo og skarkola. Búizt er við því, að loðnu-
afli verði svipaður áfram, en hann verður ekki ákveðinn fyrr
en eftir nánari stofnstærðarmælingar og á það jafnframt við
um rækju. í heild er þó um nokkurn samdrátt að ræða í veið-
um íslendinga óg hefur verið áætlað, að minni veiði dragi úr
tekjum ríkissjóðs um 1,5 milljarða króna og hagvöxtur
minnki um 0,5%. Þessar tölur eru þó að sjálfsögðu matsat-
riði, því mikið er undir því komið, hvernig veiðarnar ganga
og hvernig hráefnið er nýtt.
Margir hafa vafalaust orðið fyrir vonbrigðum með, að
þorskveiðikvótinn er ekki aukinn. Einkum eru það sjómenn
og forustumenn þeirra, sem hafa lýst vonbrigðum og telja
ástæðu til að endurmeta reikningsaðferðir Hafrannsókna-
stofnunar. Útvegsmenn sætta sig hins vegar við niðurstöð-
una.
Jóhann Sigurjónsson, forstjóri Hafrannsóknastofnunar,
telur bjartara framundan í þorskveiðum næstu árin og bend-
ir á, að tveir sterkir þorskárgangar séu að vaxa upp og komi
inn í veiðina næstu árin. Veiðistofn þorsks er nú áætlaður
1.031 þúsund tonn, en verður kominn í 1.150 þúsund tonn í
ársbyrjun árið 2002. Miðað við 25% aflaregluna mun þorsk-
veiðin þá geta aukizt um 30 þúsund tonn. Það yrði mikil bú-
bót fyrir þjóðarbúið, þótt enn sé langt í það, að þorskafli á
íslandsmiðum nái fyrri hæðum, milli 400 og 500 þúsund
tonnum á ári.
Ríkisstjórn, hagsmunaaðilar og reyndar þjóðin öll á ekki
annarra kosta völ en að styðja ráðgjöf Hafrannsóknastofn-
unar. Starfsaðferðir stofnunarinnar eru gagnrýndar en
gagnrýnendur hafa ekki sannfært þjóðina um að þeir hafi
réttar fyrir sér. Verndun fiskstofnanna verður að hafa for-
gang. Minna má á, að fyrir aðeins þremur árum var ráðlagð-
ur þorskafli aðeins 155 þúsund tonn. Nú er hann nær 100
þúsund tonnum meiri.
NAUÐSYNLEGT AÐHALD
MEÐ kaupum á verslunarkeðjunni 10-11 um helgina hef-
ur Baugur styrkt yfirburðastöðu sína á íslenska mat-
vörumarkaðnum. Er það mat forráðamanna Baugs að þeir
ráði nú yfir rúmum helmingi árlegrar veltu á þessum mark-
aði. Það þýðir væntanlega, að fyrirtækið er með mun stærri
hlutdeild á höfuðborgarsvæðinu. Þá telur næststærsti aðil-
inn á markaðnum, Kaupás, sig vera með tæpan fjórðung
veltunnar. Það er því ljóst að samkeppni á matvörumarkaði
verður nú í ríkum mæli samkeppni á milli þessara tveggja
stóru blokka.
Það er ekki sjálfgefið að kaupin á 10-11 breyti miklu á
matvörumarkaðnum. Vöruveltan, sem hefur rekið 10-11-
keðjuna, tók á síðasta ári upp samstarf við Aðföng, inn-
kaupa- og dreifingarfyrirtæki Baugs, og því spurning hversu
miklu kaupin muni breyta gagnvart neytendum.
Það er heldur ekkert sjálfgefið að þessi aukna samþjöpp-
un í smásölu á matvöru muni leiða til hækkandi vöruverðs og
minnkandi samkeppni. Stærð getur tryggt hagkvæmni og
hagstæð innkaup. Ef stærðarhagkvæmnin skilaði sér áfram
alla leið til neytenda væri það fagnaðarefni. Jafnt í Banda-
ríkjunum sem Evrópu eru dæmi um risavaxnar verslunar-
keðjur er tekst að halda vöruverði niðri í krafti stærðarinn-
ar. Þá ættu verslanir Kaupáss að hafa alla burði til að veita
verslunum innan vébanda Baugs öfluga og óvægna sam-
keppni.
Þetta breytir hins vegar ekki því að ástæða er til að hafa
áhyggjur af aukinni fákeppni á markaðnum til lengri tíma
litið. Það er lögmál hagfræðinnar að ef samkeppnin er ekki
nægjanlega virk hverfur hvatinn til að bjóða neytendum
hagstæðustu kjör. Hinar breyttu aðstæður á matvörumark-
aðnum hljóta því að kalla á gífurlega öflugt aðhald af hálfu
neytenda jafnt sem samkeppnisyfirvalda.
FjöldauppsaKnir tilkynntar í Vinnslustöðinni hf. 1 Vestmannaeyjum
GERT er ráð fyrir að segja
upp 34 starfsmönnum í
jafnmörgum stöðugildum í
landvinnslu Vinnslustöðv-
arinnar hf. í Vestmannaeyjum og
sömuleiðis verður fækkað um tíu
manns í yfírstjóm á skrifstofu og á
verkstæði í Eyjum vegna slæmrar
afkomu fyrírtækisins fyrstu sex
mánuði ársins. Hefur stjóm Vinnslu-
stöðvarinnar gripið til þessara ráð-
stafana auk umtalsverðra uppsagna í
Þorlákshöfn, í því skyni að endur-
skipuleggja og breyta áherslum í
rekstri fyrirtækisins.
A næstu vikum verður allri iand-
frystingu í núverandi mynd hætt á
vegum Vinnslustöðvarinnar en aukin
áhersla verður lögð á saltfiskvinnslu
í Eyjum auk áframhaldandi vinnslu
humars, síldar og loðnu.
Akveðið hefur verið að kanna ítar-
lega hvort og þá hvemig nýta megi
tækjabúnað til landfrystingar í
annarri vinnslu sjávarafurða í Vest-
mannaeyjum og Þorlákshöfn.
Að sögn Jóns Kjartanssonar, for-
manns Verkalýðsfélags Vestmanna-
eyja, bjóst hann ekki við svo kröftug-
um ráðstöfunum sem nú hafa verið
kynntar.
„Þetta var ekki það sem maður
átti von á,“ sagði Jón í samtali við
Morgunblaðið í gær. „Eg átti
kannski von á því að byrjað yrði á
því að lýsa því yfir ekki yrði ráðið
nýtt fólk, að það yrði ekki ráðið
skólafólk. Þessar uppsagnir núna
finnst mér bera vott um að það hafi
gripið um sig einhver skelfing og við-
brögð stjómar fyrirtækisins em svo-
lítið eftir því. Það er til dæmis und-
arlegt að sambærileg stór fisk-
vinnslufyrirtæki hafa verið að gera
það gott í góðærinu á meðan þetta
fyrirtæki hefur verið að tapa.“
Að sögn Jóns er greinilegt að
meirihluti þeirra sem sagt verður
upp í Eyjum er konur og af þeim
verður meirihluti unglingar og skóla-
fólk. „Okkur vai- sagt að það yrði
reynt að haga því þannig að fyrir-
vinnur myndu ekki missa vinnuna,"
sagði hann.
I augnablikinu sér hann ekki
bjartar hliðar á því ástandi sem nú
blasir við vegna fyrirhugaðra upp-
sagna. „Hitt er annað mál að við
hljótum að vinna okkur út úr þessu
og reynum að gera það í samein-
ingu. Eg vona að við bemm gæfu til
þess.“
Aðspurður sagðist Jón hafa mest-
ar áhyggjur af fólksflótta frá Eyjum
vegna umræddra rekstrarbreytinga
í Vinnslustöðinni. „Fólksflóttinn hef-
ur aðallega verið meðal yngri kyn-
slóðarinnar, þ.e. hjá fólki sem hefur
ekki bundið einhvem hluta af ævi-
starfinu eða sjálft sig í fasteignum
eða fasteignalánum. Þetta er fólk
sem fer til náms og kemur ekki aft-
ur, fólk sem ieitar til Reykjavíkur af
því að því finnst ekki nóg tækifæri
og það er þetta fólk sem við megum
síst missa og af því hef ég mestar
áhyggjur.“ sagði Jón.
Miklu meira en við
áttum von á
„Þetta var miklu meira en við átt-
um von á,“ sögðu þær Eydís Ás-
geirsdótir og Guðný Ármannsdóttir
sem vinna í Vinnslustöðinni í Eyjum
og gegna báðar starfi sérhæfðs físk-
vinnslustarfsmanns.
„Þetta var rosalegur skellur,"
sagði Eydís. „Við vonuðumst til að
allir héldu sínu starfi en ekki að
svona miklar uppsagnir kæmu til,“
sagði Guðný. Fyrirhugaðar uppsagn-
ir vom kynntar í íyrirtækinu í gær-
morgun og sögðu þær að þögn hefði
slegið á hópinn við tíðindin. „Það
höfðu allir vonað það besta og áttu
von á að það yrði fækkað smávegis
en ekki svona mikið. Við fáum bréf á
föstudaginn þar sem kemur í ljós
hvort við höldum vinnunni eða ekki.
Sumum hefur verið boðin endur-
ráðning á öðram forsendum, í salt-
fiskvinnslu t.d., en aðrir vita ekki
neitt og því hefur óvissuástand ríkt
hér. Það hefur verið reynt að meta
það hvort fólk er fyrirvinnur eða
ekki,“ sögðu þær um gærdaginn þar
sem viðræður verkstjóra og starfs-
fólks áttu sér stað í kjölfar þess að
'fc'-1 • iv. J&fe- . . £ i • - **&***'' - ttL
Uppsagnirnar koma á óvart
í : ' ,Íf- ; ^ ’v : ; — 1_ £2-1.
Morgunblaðið/Sigurgeir
EYDÍS Ásgeirsdóttir og Guðný Ármannsdóttir sögðu
að allir hefðu vonað það besta og hefðu átt von á að
starfsfólki yrði fækkað lítillega en ekki eins mikið og
raun varð á.
stjórn félagsins tilkynnti um
uppsagnimar.
„Þetta er örugglega mjög
erfitt fyrir t.d. eldri konur
sem hafa unnið hér alla sína
starfsævi og treysta sér ekki í
saltfiskinn því það er mjög
61410 vinna líkamlega," sögðu
þær.
Þeim var báðum boðin
áframhaldandi vinna á öðmm
forsendum og hefur Guðný
tekið því boði en Eydís svar-
aði ekki strax. „Eg er fegin að
fá vinnu í saltfiski og því sem
mér stendur til boða þar sem
ég er íyrirvinna með þrjú
börn og hef afborganir af hús-
Guðjón Hjörleifsson
„MAÐUR bjóst ekki við þessu en ef það er unnt að
koma fólki aftur í vinnu, er það gífurlega mikil bót,“
sagði Amdís Pálsdóttir (t.h.) trúnaðarmaður starfs-
manna í Vinnslustöðinni, sem hér er ásamt starfsfélaga.
næði þannig að ég er fegin að fá
þá vinnu sem ég get fengið,“
sagði Guðný en Eydís sagðist
hafa þurft að hugsa málið þar
sem hún er frekar slæm í öxlum
og baki.
Sársaukafullt
fyrir alla
Guðjón Hjörleifsson, bæjar-
stjóri í Vestmannaeyjum, sagði
að ljóst hefði verið að Vinnslu-
stöðin hefði þurft að gangast
undir skipulagsbreytingar þar
sem að öðrum kosti hefði fyrir-
tækinu verið lokað, að hans
mati
„Það er alltaf sárast að þurfa
Jón Kjartansson
að segja upp fólki og þessi ákvörðun
er mjög sársaukafull fyrir alla.
Vinnslustöðin er stærsta fyrirtækið
í Eyjum og mikilvægt að hún sé í
góðum rekstri," sagði Guðjón og
nefndi þau margfeldisáhrif sem hún
hefur á atvinnu í bæjarfélaginu, fyr-
ir utan þau störf sem hún skapar,
t.a.m. aðila sem njóta góðs af
rekstri hennar. Þar má nefna járn-
iðnaðarmenn, rafvirkja, flutninga-
aðila og fleiri. „Það er ljósið í
myrkrinu að hvorki aflaheimildir né
skip verða seld og ég er að vona að
með þessari endurskipulagningu
hafi menn líka möguleika á því að
rífa sig upp til að geta náð þessum
störfum aftur.“
I gær var haldinn fundur með
framkvæmdastjóra Vinnslustöðvar-
innar og fulltrúum verkalýðsfélag-
anna auk bæjarstjóra þar sem íyrir-
hugaðar uppsagnh' vora ræddar.
„Við ætlum okkur að setjast niður
og skoða það hvort við getum fundið
störf handa þeim sem missa vinnuna.
Það era ekki nema þrír á atvinnu-
leysisskrá hér í Eyjum, en ættu að
vera 50-60 miðað við landsmeðaltal,"
sagði hann og kvaðst vongóður um
að unnt væri að finna vinnu handa
þeim sem missa vinnuna hjá
Vinnslustöðinni. Af þeim 34 sem var
sagt upp, era fimm útlendingar og
þrettán lausamenn, sem eiga ekki
lögheimili í Eyjum, samkvæmt upp-
lýsingum frá Vinnslustöðinni sem
Guðjón hefur fengið.
Samvinnan aðalatriðið
„Gagnvart Vestmannaeyjum era
þetta 16 stöðugildi í fiskvinnslunni
og ég er búinn að fá loforð fyrir störf
handa fjóram eða fímm í haust,
þannig að þegar maður sér slíkan ár-
angur á fyrsta degi, er það aðeins í
áttina.“ Áð sögn Guðjóns verður
staðan metin betur á morgun,
fimmtudag, þegar fundað verður að
nýju um atvinnuhorfurnar. „Ég held
að samvinnan sé aðalatriðið þegar
menn þurfa að leysa þessi mál,“
sagði hann.
Arndís Pálsdóttir, félagslegur
trúnaðarmaður starfsmanna í
Vinnslustöðinni, sagði að menn
hefðu um nokkurt skeið heyrt að
hugsanlega yrði gripið til ráðstaf-
ana vegna afkomu fyrirtækisins en
sagði ekki gott að meta afleiðing-
arnar að svo stöddu en hins vegar
væri framganga bæjarstjórans í
málinu lofsverð þar sem strax hefði
verið farið í það verkefni að útvega
vinnu handa þeim sem missa vinn-
una. „Sem innfæddum Vestmanna-
eyingi finnst mér þetta ömurlegt að
þetta skuli skella svona á okkur.
Maður bjóst ekki við þessu en ef
það er unnt að koma fólki aftur í
vinnu, er það gífurlega mikil bót,“
sagði Ai-ndís.
Sigurgeir Brynjar Kristgeirsson, framkvæmdastjóri Vinnslustöðvarinnar hf.
Einbeitum okkur að því
sem við erum góðir í
SIGURGEIR Brynjar Kristgeirs-
son, framkvæmdastjóri Vinnslu-
stöðvarinnar, skýrði starfsmönnum
í Þorlákshöfn frá gangi mála á fundi
síðdegis í gær. „I stuttu máli erum
við að leggja af landfrystingu í nú-
verandi mynd og ætlum fyrst og
fremst að fara í saltfiskvinnslu, ein-
beita okkur að því sem við erum
góðir í og höfum náð tökum á,“
sagði hann við Morgunblaðið eftir
fundinn.
Að sögn Sigurgeirs Brynjars verð-
ur um 90 manns í Þorlákshöfn og
Vestmannaeyjum sagt upp störfum
fyrir mánaðamót, en uppsagnarfrest-
ur er mismunandi langur, allt frá því
að vera nokkrir dagar upp í sex mán-
uði. Uppsagnirnar era þvert á það
sem gefið var út fyrir tæplega þrem-
ur áram þegar stefnt var að því að
störfum yrði ekki fækkað. Fólkið
vitnar stöðugt í viljayfir-
lýsingu þess efnis og
nokkrir viðmælendur
Morgunblaðsins í Þor-
lákshöfn sögðu að með
þessu væri fyrirtækið að
ganga á bak orða sinna.
„Það er sjónarmið sem
ég heyri líka en ég held
að svarið sé að við get-
um ekki haldið óbreytt-
um rekstri og farið á
hausinn vegna þess að
við geram ekki neitt, lát-
um reka á reiðanum.
Það yrði náttúrulega
mesti ábyrgðarhlutinn
og það versta sem við
gerðum."
Sigurgeir Biynjar
sagði að reksturinn hefði
ekki verið nægjanlega
SIGURGEIR Brynj-
ar Kristgeirsson,
framkvæmdastjóri
Vinnslustöðvarinnar
hf. í Vestmannaeyj-
um og Þorlákshöfn.
I
góðm' í um það bil tvö ár
og á því hefði þurft að
taka. „Niðurstaðan var
að grípa til þessara að-
gerða núna. Undanfarin
tvö ár höfum við talað
um rekstrarvanda bol-
fiskfrystingar í félaginu
og þetta era úrræðin.
Við munum veita fólki þá
aðstoð sem við getum
varðandi atvinnu en ekki
er auðvelt að sjá fyrir í
hvaða formi það verður.
Hins vegar eram við allir
af vilja gerðir að hjálpa
fólki.“
Starfsmönnum verðm-
tíðrætt um að samein-
ingin hafi verið upphafið
að endalokunum. „Ég
heyri þetta líka og það
er ekki nýtt, en ég er ekki samþykkur
því að þetta hafi legið í loftinu allan
tímann þótt umræðan hafi verið á
þessum nótum. En meginmarkmiðið
með þessum aðgerðum er að ná tök-
um á rekstrinum eins og hann er. Það
er ljóst að við verðum að gera það og
við vonum að þessar aðgerðir nægi til
þess. Við ætlum að reyna að halda
uppi vinnslu hérna þótt það feli ekki í
sér loforð."
Hann sagði að starfsfólkið hefði
sínar skoðanir og við því væri ekkert
að segja. „Við látum engan gjalda
orða sinna“ en kjarninn er að ná tök-
um á rekstrinum. Við erum með
þrjár vinnsluleiðir, frystingu hér og í
Vestmannaeyjum og saltfiskvinnslu.
Hver um sig gæti unnið nánast allan
bolfiskkvóta félagsins en við höfum
valið eina vinnslurás og ætlum að
keyra á henni.“
Breyting’ar á tíðni krans-
æðasjúkdóma á Islandi
í þessari fyrstu grein af
átta sem rituð er af
Nikulási Sigfússyni
segir hann m.a. að þótt
mikilvægur árangur hafí
náðst í baráttunni við
kransæðasjúkdóma hér
á landi séu þeir þó enn-
þá algeng dánarorsök.
SAMNORRÆNT hjartaþing
verður haldið hér á íslandi í
júníbyrjun. Á þinginu verða
kynntar nýjustu rannsóknir á
sviði hjartasjúkdóma. Af þessu tilefni
standa Hjartavernd og Hjarta- og
æðasjúkdómafélag íslenskra lækna
fyrir greina-
skrifum ætluð-
um almenningi á
þessu sviði. Eitt
af markmiðum
Hjartaverndar
er að fræða al-
menning um
áhættuþætti hjarta- og æðasjúkdóma
og fá fólk til að tileinka sér fyrir-
byggjandi aðgerðir á þessu sviði.
Öflugar rannsóknir Hjartavemdai' og
íslenskra hjartalækna hafa skilað sér
í aukinni þekkingu og skilningi á eðli,
orsökum, forvörnum og árangursrík-
ari meðferð á hjartasjúkdómum.
Þessi þekking mun nýtast okkar kyn-
slóð og næstu kynslóðum í baráttunni
við sjúkdóminn. Það er einlæg ósk
Hjartaverndar að þessi greinaskrif
komi að góðum notum.
Á þessari öld hefur
orðið mikil breyting á
dánarorsökum íslend-
inga. Á íyrstu áratugum
aldarinnar voru krans-
æðasjúkdómar nánast
óþekktir en upp úr 1930
fór dánartíðni vegna
þeirra ört vaxandi. Á
sjöunda áratugnum var
svo komið að hjarta- og
æðasjúkdómar voru
valdir að dauða um það
bil 50% allra karla. í
þessum sjúkdómaflokki
vora kransæðasjúkdóm-
ar langalgengasta dán-
arorsökin eða í yfir 30%
tilvika, heilablóðfall í um
10% tilvika og ýmsir aðrir hjarta- og
æðasjúkdómar voru dánarorsök í
nokkrum prósentum. Meðal kvenna
var þróunin svipuð en kransæðastífla
hefur þó alla tíð verið miklu sjald-
gæfari meðal kvenna en karla.
Þessar breytingar á sjúkdómatíðni
sem áttu sér stað hér á landi vora
ekkert einsdæmi heldur má segja að
mjög svipuð þróun hafi orðið víðast
hvar í hinum vestræna heimi.
Á undanfornum áratugum hafa far-
ið fram víðtækar rannsóknir, einkum
á sviði faraldsfræði, til þesss að reyna
að finna orsakir þessara sjúkdóma
svo hægt yrði að beita varnaraðgerð-
um eða lækningum.
Hinn 8. maí sl. birtist grein í hinu
þekkta læknatímariti Lancet sem
fjallar um fyrstu meginniðurstöður
MONICA-rannsóknar Alþjóðaheil-
brigðisstofnunarinnar. Þessi fjöl-
þjóðarannsókn (stærsta faraldsfræði-
lega rannsókn sem gerð hefur verið)
er vel þekkt hér á landi því íslending-
ar hafa verið þátttakendur í henni frá
1981.
Markmið þessarar rannsóknar
voru tvenns konar: í íyrsta lagi að
sannreyna hvort tíðni kransæðastíflu
væri að breytast í þátttökulöndunum
og í öðra lagi að leiða í ljós hverjai'
væru ástæður slíkra breytinga.
í þessu skyni vora skráð öll tilvik
kransæðastíflu á hverju rannsóknar-
svæði í minnst 10 ár, áhættuþættir
vora kannaðir regluiega og einnig
meðferð. Rannsóknarhópar urðu 37 í
21 landi í fjórum heimsálfum. Alls
voru ski'áð 166.000 tilfelli kransæða-
stíflu. Hér á landi hófst skráningin
Dánartíðni, nýgengi og heildartíðni kransæðastífiu pr.100.000
íslenska karla á aldrinum 25-74 ára. MONICA-rannsókn.
Aldursstaðlað (World population).
800
600
400
200
Dánartíðni (lækkun: 57”/
'81 '82 '83 '84 '85 '86 '87 '88 '89 '90 '91 '92 '93 '94 '95 '96
Dánartíðni, nýgengi og heildartíðni kransæöastíflu pr.100.000
islenskar konur á aldrinum 25-74 ára. MONICA-rannsókn.
Aldursstaðlað (World population).
250
200
'81 '82 '83 '84 '85 '86 '87 '88 '89 '90 '91 '92 '93 '94 '95 '96
Nikulás
Sigfússon
1981 og nær til allra íbúa
landsins á aldrinum
25-74 ára. Skráningu er
nú Iokið til og með árinu
1996.
Tíðni kransæðastífiu
lækkar
I greininni í Lancet
kemur fram að tíðni
kransæðastíflu hefur
farið lækkandi í flestum
löndum MONICA-rann-
sóknarinnar. í nokkrum
löndum Austur-Evrópu
og Kína átti sér stað
aukning. Myndir 1 og 2
sýna hvernig þróunin
hefur orðið meðal ís-
lenskra karla og kvenna. Dánartíðni
karla vegna kransæðastíflu hefur
lækkað um 57% á tímabilinu 1981-
1996, nýgengi (ný tilfelli) hefur lækk-
að um 36% og heildar-tíðni (ný og
endurtekin tilfelli) hefur lækkað um
30%. Meðal kvenna hefur þróunin
orðið svipuð en lækkunin er nokkra
minni en meðal karla en þar eru sam-
svarandi tölur 42, 29 og 30%.
í MONICA-löndunum lækkaði
dánartíðni mest meðal karla í Norð-
ur-Svíþjóð, um 8% á ári og meðal
kvenna á Nýja-Sjálandi um 8,5%.
Hér á landi varð árleg lækkun dánar-
tíðni 6,4% meðal karla en 4,3% meðal
kvenna. Ef litið er til dánartíðni eftir
aldursflokkum hér á landi kemur í
ljós að dánartíðni hefur lækkað lang-
mest í yngstu aldursflokkunum eða
um 70%.
Dánarhlutfall lækkar
I MONICA-rannsókninni er reikn-
að hve stór hluti þeirra sem fá
kransæðastíflu deyi innan 28 daga frá
áfallinu. Þessi hlutfallstala er 36,9%
meðal íslenskra karla en 34,1% meðal
kvenna. Þetta eru mjög lágar hlut-
fallstölur miðað við aðrar MONICA-
þjóðir, hjá mörgum var þetta hlutfall
í kringum 60% og fór upp í 80%. Dán-
arhlutfallið hefur einnig farið stöðugt
lækkandi hjá okkur meðal karla um
2% á ári en um 1% meðal kvenna.
Þetta bendir til þess að meðferð
vegna kransæðastíflu fari stöðugt
batnandi.
Eins og nú standa sakir era ís-
lenskar konur í næstneðsta sæti að
því er dánarhlutall varðar og íslensk-
ir karlar í 4. neðsta sæti MONICA- *
þjóðanna.
Forvarnir skila
árangri
Gögn MONICA-rannsóknarmnar
gera kleift að áætla hve stór hluti
þeirrar lækkunar sem orðið hefur á
dánartíðni vegna kransæðastíflu
stafar af minnkandi tíðni sjúkdóms-
ins og hve stór hluti vegna lækkandi
dánarhlutfalls. Hjá flestum þátttöku-
þjóðunum, þar á meðal íslandi,
skýrist lækkunin að tveim þriðju af
lækkandi tíðni en aðeins einn þriðji af
lækkandi dánarhlutfalli.
Lækkandi tíðni kransæðastíflu hér
á landi skýrist fyrst og fremst af
breytingum til batnaðar á helstu 'r
áhættuþáttum sjúkdómsins. Þannig
hefur meðferð hækkaðs blóðþrýst-
ings stórlega batnað og meðalblóð-
þrýstingur þjóðarinnar lækkað veru-
lega, reykingatíðni hefur minnkað
um helming meðal karla og um þriðj-
ung meðal kvenna, blóðfita hefur
lækkað og reglubundin líkamsþjálfun
hefm- aukist.
Allar þessar forvarnaraðgerðir
hafa skilað sér þannig að heildartíðni
kransæðastíflu lækkar nú meir hér á
landi en í flestum öðrum löndum. Af
37 rannsóknarhópum MONICA-
verkefnisins vora aðeins 5 er sýndu
meiri lækkun meðal karla og 6 meðal
kvenna.
Nýjar áherslur
Þótt mikilvægur árangur hafi
náðst í baráttunni við kransæðasjúk-
dóma hér á landi eru þeir þó ennþá
algeng dánarorsök.
Rannsóknarstöð Hjartaverndar
hefur haft það að meginmarkmiði að
finna áhættuþætti þessara sjúkdóma
svo hægt verði að beita markvissum
forvömum.
Þeir áhættuþættir sem nú era
þekktir geta aðeins skýrt 70-80% til-
vika kransæðastíflu þannig að ennþá
era ýmsir áhættuþættir ófundnir*
Rannsóknir Hjartaverndar beinast
nú að því að finna slíka þætti og
einnig að meta þátt erfða í tilurð
hjarta- og æðasjúkdóma. Næsta
grein í þessum flokki mun fjalla nán-
ar um erfðir hjartasjúkdóma.
Höfundur cr dr. med. yfirlæknir
Rannsóknarstöðvar Hjnrtavemdar.