Morgunblaðið - 11.08.1999, Síða 35

MORGUNBLAÐIÐ
150 ARA MINNING
MIÐVIKUDAGUR 11. ÁGÚST 1999 3&
ODDGEIR
GUÐMUNDSEN
Hinn 11. ágúst eru liðin 150 ár frá
fæðingu séra Oddgeirs Þórðarsonar
Guðmundsens sem var prestur
Eyjamanna hálfan fjórða áratug
1889-1924 og gegndi prestsskap
nærri hálfa öld. Mér þykir vænt um
að fá tækifæri til að minnast séra
Oddgeirs, langafa míns, af þessu til-
efni. Hann kom mjög við málefni
Eyjanna á sínum dögum og var
hinn síðasti gömlu Eyjaprestanna
eins og Sigfús M. Johnsen bæjarfó-
geti kemst að orði í Sögu Vest-
mannaeyja.
Séra Oddgeir var fæddur í
Reykjavík 11. ágúst 1849, sonur
Þórðar Guðmundssonar sýslu-
manns og kammerráðs í Ái-nessýslu
og konu hans Jóhönnu Andreu
Knudsen. Hann var tekinn í Lærða
skólann 1864 og lauk þaðan stúd-
entsprófí 1870. Embættisprófí í
guðfræði lauk hann frá Prestaskól-
anum 1872 með I. einkunn. Starfs-
feril sinn hóf hann með barna-
kennslu, fyrst á Vatnsleysuströnd
1872-73 og í Hafnarfirði 1873-74.
Honum voru veitt Sólheimaþing í
Mýrdal 1874 og bjó á Felli í Mýrdal
1874-82. Þaðan flutti hann að Mikia-
holti í Miklaholtshreppi á Snæfells-
nesi 1882, þar sem séra Árni Þórar-
insson var prestur á eftir honum.
Eftir átta ár vestra var honum veitt
Kálfholt í Rangárvallasýslu 1886
þar sem hann var prestur í þrjú ár.
Árið 1889 fékk séra Oddgeir Ofan-
leitisprestakall í Vestmannaeyjum
þar sem hann var prestur og áhrifa-
maður til æviloka. Hann lést í Vest-
mannaeyjum 2. janúar 1924.
Séra Oddgeir þótti ágætur kenni-
maður og var vel látinn af sóknar-
börnum sínum. Hann þótti tilfinn-
inganæmur og samúðarríkur sálu-
sorgari og sést að hann hafði skiln-
ing á högum fólksins.
Séra Oddgeir var ræðumaður
ágætur enda fór þar gáfaður fróð-
leiksmaður, einkum latínumaður.
Sérstaklega þóttu tækifærisræður
hans góðar. Samkvæmismaður var
hann, fjörmaður og mælskur. Þótti
allt vanta á mannfögnuðum í Vest-
mannaeyjum ef hans naut eigi við
að setja hátíðir og halda ræður.
Skólamaður og barnafræðari
Séra Oddgeir beitti sér mjög fyr-
ir aukinni og bættri bamafræðslu í
Eyjum og í sveitaprestaköllunum
þremur sem hann þjónaði þar á
undan. Hann fékk þar ráðna um-
gangskennara eins og farkennarar
voru þá kallaðir og kleif þrítugan
hamarinn til að tryggja þeim laun
en hrepgarnir bjuggu við bágan
fjárhag. Árið 1893 tók séra Oddgeir
við bamakennarastarfinu í Eyjum
og hafði það starf á hendi í 11 ár til
1904. Fyrstu tvö árin hafði hann
einn bamakennsluna en kenndi í
eldri deild eftir að skólanum var
skipt í tvær deildir. Átti séra Odd-
geir miklum vinsældum að fagna
sem barnakennari. Bar hann með
sér mikinn persónuleika svo að
börnin virtu hann og lutu aga hans.
Sem formaður skólanefndar um
20 ára skeið var séra Oddgeir eigin-
legur skólastjóri barnaskólans í
Vestmannaeyjum og hafði forystu í
skólamálum Eyjanna. Hann átti
þátt í að koma fram þeirri breyt-
ingu á bamaskóla Vestmannaeyja
1895 að skólinn yrði frískóli og hon-
um skipt í tvær deildir og ráðnir
tveir kennarar þar sem áður hafði
aldrei verið nema einn kennari.
Vom breytingar þessar á fyrir-
komulagi skólans samþykktar að
tillögu Jóns Magnússonar sýslu-
manns í Vestmannaeyjum, síðar
forsætisráðhema, en kom í hlut séra
Oddgeirs að afla þeim staðfestingar
stiftsyfirvalda. Til þessa höfðu
skólagjöldin orðið þess valdandi að
fátæk böm og umkomulítil gátu
ekki sótt skólann. Má nærri geta
um hug fólksins þegar hindmn
þessari fyrir skólagöngu var rutt úr
vegi.
Séra Oddgeir var fyrsti kennar-
inn við bamskólann á Vatnsleysu-
strönd en hann var meðal hinna
Ljósm. Friðrik Gíslason.
Þjóðmiiyasafn íslands.
Séra Oddgeir Guðmundsen.
fyrstu bamaskóla sem stofnaðir
vora á 8. tug 19. aldar í byggðum
landsins, einkum við sjávarsíðuna.
Hann var áhrifaríkur um uppeldis-
og fræðslumál Eyjanna um langt
árabil. Var hann vel til þess fallinn
enda þjálfaður kennari og reyndur
skólamaður. Séra Oddgeir tók til
hendinni svo um munaði í barna-
fræðslu hér á landi.
Sýslunefndarmaður og forystu-
maður um hag Eyjanna
Séra Oddgeir tók jafnan mikinn
þátt í sýslu- og sveitarmálum Eyj-
anna. Sat hann í hreppsnefnd Vest-
mannaeyja um árabií og í sýslu-
nefnd nærfellt þrjá áratugi 1890-
1919. Þar fékk hann aðstöðu til að
vinna að hugðarmálum sínum um
framfarir og bætt lífskjör sóknar-
bamanna. Hann þótti jafnan úr-
ræðagóður og hinn tillögubesti,
samvinnuþýður og áhugasamur um
velfamaðarmál Eyjanna. Sátta-
semjari þótti séra Oddgeir ágætur.
Hann rítaði stundum fréttir úr
Vestmannaeyjum í blöð. Fagra lýs-
ingu og fróðlega ritaði hann um
Vestmannaeyjar og birtist hún í
ísafold 1892.
Séra Oddgeir var áfram um hag
fólksins í Eyjum. Beitti hann sér
fyrir bættum efnahag nágranna
sinna með því að leita eftir tilboðum „
frá verslunum í Eyjum í nauðsynja-
vömr fyrir bændur og búaliða.
Hann sinnti bindindisstarfi í Eyjum
og skildi sorglegar afleiðingar
di’ykkjuskapar fyrir heimilin og
framtíð bamanna.
Séra Oddgeir undi sér ávallt vel í
Vestmannaeyjum. Þar hafði þessi
þrekmikli og ósérplægni áhugamað-
ur mikið og mikilvægt starfssvið við
sitt hæfi, eins og Þorsteinn Þ.
Víglundsson, skólastjóri, komst að
orði í æviágripi séra Oddgeirs.
Ætt séra Oddgeirs
Þórður Guðmundsson, sýslumað-
ur í Ámessýslu, faðir séra Odd-
geirs, var sonur Guðmundar versl-
unarmanns á ísafirði Ketilssonar og
Sigríðar Helgadóttur prests á Eyri í
Skutilsfirði Einarssonar. Móðir Sig-
ríðar var Guðrún Ámadóttir prests
í Gufudal Olafssonar lögsagnara á
Eyri Jónssonar. Ólst Þórður að
mestu upp hjá móðurbróður sínum
séra Áma Helgasyni stiftprófasti í
Görðum á Álftanesi er kenndi hon-
um skólalærdóm og útskiifaði hann
stúdent 1830. Hann lauk embættis-
prófi frá Hafnarháskóla 1836 og var
meðal annars dómari í landsyfir-
réttinum, konungkjörinn alþingis-
maður og var sæmdur nafnbót
kammerráðs. Að sögn prófessors
Guðna Jónssonar var Þórður valin-
kunnur sæmdarmaður og mjög vel
látinn af sýslubúum sínum fyrir
sakir réttsýni, góðgimi og lipurðar.
Ljósm. Sigfús Eymundsson. Þjóðminjasafn íslands.
Prestsfjölskyldan á Ofanleiti. Séra Oddgeir Guðmundsen og Anna Guðmundsdóttir ásamt nokkrum barna
sinna. Börnin talin frá vinstri: Páll, Björn, Margrét Andrea, óþekkt nafn, Jóhanna Andrea, Guðrún Sigríð-
ur, Þórður. Fremst stendur Aurora Ingibjörg.
Jóhanna Andrea, móðir séra
Oddgeirs, var dóttir Lámsar Mika-
els Knudsens, kaupmanns í Reykja-
vík af dönskum ættum, ættföður
Knudsensættarinnar. Móðir hennar
var Margrét Andrea Hölter beykis í
Stykkishólmi og síðar í Reykjavík.
Systkini séra Oddgeirs sem upp
komust vom þessi: Margrét Andrea
kona séra Páls Sigurðssonar í Gaul-
verjabæ; Árni fór einna fyrstur
vesturfara til Ameríku (og voru bréf
hans til foreldra sinna prentuð í
Andvara 1975); Þórður héraðslækn-
ir á Suðumesjum, stundaði síðar
læknisstörf vestanhafs; Þorgrímur
málakennari og ferðamannatúlkur í
Reykjavík; Sigríður seinni kona Jó-
hanns Þorsteinssonar prófasts í
Stafholti; Sigurður sýslumaður
Mýra- og Borgarfjarðarsýslu og
Skúli, var hann mállaus og dó ung-
ur. Um hann orti séra Matthías
erfiijóð.
Á Ofanleiti
Kona séra Oddgeirs var Anna
Guðmundsdóttir prófasts í Amar-
bæli í Ölfusi Einarssonar Johnsens.
Hún var fædd 9. júní 1848 í Dun-
haga í Arnameshreppi í Eyjafirði
og gengu þau í hjónaband 11. júlí
1875. Séra Guðmundur sem sagður
var orðlagt valmenni var sonur Ein-
ars borgara og stúdents í Reykjavík
Jónssonar og var bræðrangur við
Jón forseta. Frú Ingibjörg kona
Jóns forseta var systir séra Guð-
mundar. Séra Guðmundur dmkkn-
aði í Ölfusá 1873. Reið hann við ann-
an mann frá því að skíra barn yfir
ísi lagða ósa Ölfusár og var talið að
þeir hefðu farið ofan í opna vök. I
erfiljóði séra Matthíasar um hann
er þetta upphafið:
Hvað er nú orðið hér að sðk?
Hví hímir blakkur við auða vök?
Móðir Önnu var Guðrún Péturs-
dóttir Hjaltesteds og Guðríðar
Magnúsdóttur prests í Steinnesi
Árnasonar biskups Þórarinssonar.
Móðir Guðríðar var Anna Þor-
steinsdóttir prests á Stærra-Ár-
skógi Hallgrímssonar og Jómnnar
Lámsdóttur Schevings klaustur-
haldara Hannessonar. Móðir Láms-
ar var Jómnn Steinsdóttir biskups
á Hólum.
Séra Oddgeir komst svo að orði í
eftirmælagrein um tengdamóður
sína, prófastsekkjuna frá Arnar-
bæli: „Hún var mjög vel gefin til
sálar og líkama, næm, skörp,
stálminnug, trúrækin, ljóselsk;
skrifaði kvenna best, stílaði lipurt
og ritaði hreint mál vonum framar. -
Hún vann allan æfidaginn dyggi-
lega, frá dagmálum til skafthárrar
kvöldsólar."
Þau Anna og séra Oddgeir eign-
uðust 15 böm. Segir mér svo hugur
að oft hafi verið annríkt á mann-
mörgu menningarheimili þeirra
hjóna á Ofanleiti. Börnin sem upp
komust vom: Guðmundur stórkaup-
maður í Kaupmannahöfn, lést í Bu-
enos Aires; Jóhanna Andrea mið-
kona Magnúsar Jónssonar sýslu-
manns í Vestmannaeyjum síðar
bæjarfógeta í Hafnarfirði; Guðrún
Sigríður þriðja kona sama manns;
Margrét Andrea húsfreyja í
Winnipeg og Los Angeles gift Skúla
Gissurarsyni Bameson bakai’a-
meistara; séra Þórður prófastur á
Sauðanesi kvæntur Þóru Ragnheiði
Þórðardóttur og síðar Ólafíu Sigríði
Ámadóttur; Guðlaug ógift í Vest-
mannaeyjum; Bjöm verkamaður í
Winnipeg; Páll kaupmaður og út-
gerðarmaður í Vestmannaeyjum
kvæntur Matthildi ísleifsdóttur frá
Kirkjubæ í Vestmannaeyjum, en
meðal bama þeirra var faðir grein-
arhöfundar; Áurora Ingibjörg hús-
freyja í Vestmannaeyjum gift Þor-
valdi Guðjónssyni; Sigurður vél-
stjóri í Reykjavík kvæntur Ágústu
Högnadóttur. Afkomendur séra
Oddgeirs og Önnu em orðnir á
þriðja hundrað talsins.
Anna Guðmundsdóttir lést 2. des-
ember 1919. Höfðu Eyjamenn þá
fyrir nokkm sýnt í verki hvem hug
þeir bám til prestshjónanna á Ofan-
leiti með því að halda þeim almennt
samsæti og flytja þeim þakkir fyrir
langt og giftudrjúgt starf í sókninni.
I kór Landakirkju í Vestmannaeyj-
um hangir silfurskjöldur til minn-
ingar um séra Oddgeir og frú Önnu.
Skjöldurinn er gerður af Baldvini
Bjömssyni silfursmið, gefinn af
Eyjamönnum. Fáir prestar munu
lengur hafa þjónað í Landakirkju,
veglegu guðshúsi á fögmm stað.
Hún er ein elsta kirkja á landinu,
reist 1774-78 og teiknuð af Georg
David Anthon hirðarkítekt.
Séra Oddgeir tók við íbúðarhúsi
á Ofanleiti af séra Stefáni Thorder-
PCI lón og fuguefni
t
di lls
Stórböfða 11, vlð Gullínbrú.
sími 567 4844
____;_,í.. . >■■■■•'
sen 1889 sem séra Brynjólfur Jóns-
son hafði reist 1863. Sumarið 1902
er gamla húsið var orðið lélegt lét
séra Oddgeir byggja nýtt íbúðar-
hús á Ofanleiti og stóð það fram á
miðjan þriðja áratuginn er reist var
steinhús í tíð séra Sigurjóns Árna-
sonar.
Oddgeirsætt
Séra Oddgeir Guðmundsen var
fyrirmannlegur og gjörvilegur á,
velli. Hann var góður kennimaður
og vinsæll, glaðlyndur og gæddur
miklu starfsþreki. Sviphreinn var
hann og svipsterkur, karlmannleg-
ur ásýndum. Haft er á orði að marg-
ir afkomenda hans beri svipmót
hans og lyndiseinkunn.
Niðjar séra Oddgeirs minnast
oftlega ættföður síns. Kenna þeir
sig gjarnan við hann og nefna sig
Oddgeirsætt. Fyrir dymrn stendur
að halda ættarfund Óddgeirsættar
á hausti komanda og má vænta að
hann verði fjölsóttur. í niðurlagi
erfiljóðs um Þórð sýslumann föður
séra Oddgeirs kvað Grímur Thom-
sen:
lifir enn, þótt stofninn félli,
safaríkra greina gnótt.
Séra Oddgeir og frú Anna vom
virðulegir fulltrúar kynslóðarinnar
sem gerði garðinn frægan áratug-
ina kringum síðustu aldamót og
lagði grandvöll að framföram og
velgengi Eyjanna. Er þeirra minnst
með virðingu og hlýjum huga.
Ólafur ísleifsson
hagfræðingur.
Eru rimlagardínurnar óhreinar!
V» hreinsum:
Rimla, strimla, plíseruÖ og sólargluggatjöld.
Setjum afrafmagnandi bónhúö.
Sœkjum og sendum ef óskaó er.
j takaúbreímunin
\