Morgunblaðið - 22.10.1999, Blaðsíða 28

28 FÖSTUDAGUR 22. OKTÓBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Morgunbiaðið/Kristinn Steinþór og Salka. Benedikt Erlingsson og Magnea Valdimarsdóttir.
Arnaldur og Salka Valka. Gunnar Helgason og María Ellingsen í hlutverkum sínum.
Lífíð er saltfiskur
Hafnarfjarðarleikhúsið frumsýnir í kvöld í samvinnu við Annað
svið nýja leikgerð á Sölku Völku eftir Halldór Laxness. Heiti sýn-
ingarinnar er Salka ástarsaga og vísar til þess að megináherslan
er lögð á samskipti aðalpersónunnar, Sölku Völku, við mennina
tvo í lífí hennar, Arnald Björnsson og Steinþór Steinsson. Hávar
____Sigurjónsson ræddi við leikstjórann, Hilmar Jónsson,_
og Maríu Ellingsen í titilhlutverkinu.
HILMAR útskýrir hvaða
leið hann valdi ásamt
samstarfsfólki sínu að
þessari margslungnu
sögu til að gera úr henni leikhús, „...
ekki segja söguna á leiksviði heldur
gera úr henni leiksýningu".
Stórar tilfinningar
„Með þessum titli vildum við
strax aðgreina sýninguna frá bók-
inni. Við erum ekki að gera bókinni
skil. Hana verður hver og einn að
geyma í sínu hjarta,“ segir Hilmar.
„Við erum ekki samanburðarhæf
við snilli Halldórs Laxness en höf-
um orðið þeirrar gæfu aðnjótandi
að fá að vinna með söguna í okkar
listformi. Það hefur verið dásam-
legur tími. Auðvitað er þetta mikil
ástarsaga. Þama eru stórar tilfinn-
ingar, mikil ást og ástríður. Mér
þótti við hæfi að gefa sýningunni
þetta nafn.“
-Verður þá hinn þjóðfélagslegi
boðskapur sögunnar heldur útund-
an? Þótti ykkur hann ekki eiga
jafnt erindi í dag og hin tilfinninga-
lega saga sem þarna er sögð?
„Það er ekki hægt að aðskilja
þetta tvennt í Sölku Völku. Þetta er
póhtísk saga. Það er umfjöllunar-
efni hennar, fátæklingamir í pláss-
inu, hvemig þeir lifa og hvernig
þeir deyja. En svigrúm okkar er
takmarkað og við reynum þess
vegna að láta pólitík sögunnar
skína út úr aðstæðum persónanna.
Það er augljóst hvemig Laxness
stillir upp öreigunum á Oseyri
gagnvart þeim sem einhvers mega
sín. Þetta reynum við allt að hafa
með, enda ekki hægt að komast hjá
því. Okkar leið og þráður í gegnum
verkið er þó engu að síður saga
Sölku Völku. Frá því Salka kemur
sem bam með móður sinni til Ós-
eyrar og þangað til hún kveður
Arnald í lokin.“
- Telurðu þá að áhrifamáttur
sögunnar liggi fremur á tilfinninga-
lega sviðinu en hinu hugmynda-
fræðilega? Eða gerir listformið,
leikhúsið, þá kröfu til ykkar?
„Það held ég ekki. Kannski eram
það bara við sem vinnum þessa sýn-
ingu sem sjáum þetta svona. Auð-
vitað verður maður að horfa til þess
að þegar Laxness er að skrifa þessa
sögu á þriðja áratug aldarinnar þá
er byltingin í Rússlandi að gerast.
Honum er mikið niðri íyrir og inn-
sæi hans er ótrúlegt."
- Ertu að segja að sagan sé barn
síns tíma?
„Hið pólitíska debatt í sögunni er
snilldariega framsett miðað við
þann tíma. Auðvitað hefði verið
gaman að geta haft allt undir. En
það er alltaj' kúnstugt að leiktúlka
kenningar. I mínum huga era kenn-
ingar og hugmyndafræði alls kyns
frasar og lýðskrum. A báða bóga.
Þar á milli er alltaf fólk sem lifír og
deyr. Það er viðfangsefni okkar.
Fólkið sem lifir á milli hinna and;
stæðu kenninga. Lífsbarátta þess. í
Sölku Völku er þetta samfléttað
þar sem ástarsamband Sölku og
Arnaldar snýst um hugmynda-
fræði. Hvernig lifa á lífinu. Þannig
er ekki hægt að aðskilja þetta
tvennt."
Gerist á einni nóttu
Hilmar segir að leikgerðin sé af-
rakstur samstarfs síns og leik-
myndahönnuðarins Finns Arnars
Arnarsonar. Þeir hafa unnið saman
að öllum verkefnum Hafnarfjarðar-
leikhússins til þessa og ríflega það
því þeir fóru til Finnlands á liðnu
ári og sviðsettu Himnaríki og not-
uðu tímann einnig til að undirbúa
leikgerðina að Sölku ástarsögu.
„Við þurftum fyrst og fremst að
leggja niður fyrir okkur hvers kon-
ar sýningu við vildum setja upp.
Hvaða aðferð er hægt að beita til að
ná því markmiði. Þá koma hinir
takmarkandi eða skapandi þættir
til sögunnar, sem era mannskapur-
inn sem við höfum, fjármagnið og
rýmið. Við þurfum að vita hvaða
efni er til í sýninguna áður en við
föram að vinna leikgerð. Við getum
ekki samið leikgerð að 50 milljóna
króna sýningu með tuttugu leikur-
um þegar við höfum aðeins 9 mil-
ljónir og níu leikara til ráðstöfunar.
Þá þurfum við að vera mjög vand-
látir á aðalatriði og aukaatriði.
Velja og hafna. Leið okkar inn í
verkið er sú að segja sögu Sölku,
Duflað við
draslið
MYNDLIST
C a 11 e r í i 8,
Ingólfsslræti 8
BLÖNDUÐ TÆKNI
TRASII/TREASURE (INA
T. og BEA T.)
Til 31. október. Opið fimmtudaga
til sunnudaga frá kl. 14-18.
RYKFALL er sérstakt áhuga-
svið tvíeykisins Trash/Treasure á
sýningu dúósins í Gallerí i8. Þær
Ina T. og Bea T. hafa unnið saman
um árabil, eða allt frá 1993, þegar
umferðarteppa varð kveikjan að
allsérstæðri samvinnu þeirra. Ina
er frá Israel og Bea frá Aachen í
Þýskalandi, en hreinlætisverkefn-
inu „Mop Art“ hleyptu þær af
stokkunum árið 1997. Nú reyna
þær að þefa uppi sérhvert rykkorn
sem fellur til jarðar, einangra það
með þar til gerðum rykgildram og
fjarlægja.
Bakvið alla þessa framkvæmd er
að finna glettni, sem skírskotar til
fjölmargra átta. Tilvitnun í bresk-
kenýska mannfræðinginn Mary
Douglas Leakey - „Hreinleiki er
óvinur breytinga, tvíbendni og
málamiðlana" - er til marks um
loðna afstöðu Inu og Beu til við-
fangsefnisins. Era þær að skopast
að kenningum hennar um bann-
helgi og saurgun, eða eru þær að
undirstrika athugasemd hins
heimsíræga mannfræðings vegna
þess hve snjöll hún er?
Það fáum ekki að vita íyrir víst,
en hitt er öllu ljósara hvers vegna
Ina og Bea era jafnuppteknar af
viðfangsefninu og raun ber vitni.
Áhrifarík hreinsun lista-
verka.
Með derridískri afbyggingartækni
telja þær sig hafa sönnur fyrir því
að nútímamaðurinn sækist enn eft-
ir hreinum lausnum hvað sem taut-
ar og raular. Hreinar lausnir tákna
ýmislegt, allt eftir því hvemig litið
er á málið. I stærðfræðilegum
skilningi era hreinar lausnir sjálf-
sagt æskilegar, en í pólitík era þær
ætíð merktar fasískum stimpli,
samanber tilraunir á borð við
„lausnina endanlegu" eða „þjóðern-
ishreinsanir".
Það er ekki hægt að verjast
þeirri hugsun að yfirlýsingar þeirra
Inu og Beu gangi í berhögg við min-
imalíska meginstefnu Gallerís i8; sé
eins konar stríðni af þeirra hálfu, en
minimalisminn, eða naumhyggjan
eins og stefnan hefur verið kölluð á
íslensku, fellur í einu og öllu undir
skilgreininguna um hreinar lausnir.
Reyndar fela hreinar lausnir ætíð í
sér fagurfræðilegan kjama því þær
eru einungis til sem fræðilegur
möguleiki. Það eru hreinar lausnir
sem skilja að list og líf, því hreinar
lausnir era ekki til í raun og vera.
Allt er þetta gott og blessað,
nema hvað úrvinnsla Trash/Treas-
ure á annars athyglisverðum hug-
myndum og efniviði er helsti lang-
sótt. Með því að gera jafnmikið úr
hreinsunarþættinum - rykgildran-
um og hreingerningunni á safninu,
sem rakin er með galsafengnum
hætti á meðfylgjandi myndbandi -
og raun ber vitni draga þær Ina og
Bea óvart athyglina frá kjarnanum
í vangaveltum sínum og athugun-
um. Það er eins og þær heykist á að
velta upp óþægilegum hliðum
þeirra skoðana sem leynast undir
glensinu.
Með því að þrengja kost sinn við
listheiminn verða hinar brýnu
spumingar sem tilvitnunin í Mary
Douglas Leakey vekur - „Hvers
vegna krefjumst við ætíð hreinna
lausna?" - að hálfgerðu aukaatriði.
Eina svarið til að botna fyrripart
Inu og Beu hlýtur að vera á þá leið
að fagurfræðilegt upplag - sem við
köllum jafnan smekkvísi - geri okk-
ur einstrengingsleg og afdráttar-
laus.
Eindreginn smekkur er eins og
eindregnar skoðanir, hafinn yfir
allt vafamál og þar af leiðandi alla
umræðu. Betur hefðu þær stöllum-
ar Trash/Treasure sagt þetta
hreint út til að gefa áhorfandanum
ráðrúm til andmæla. En ef til vill
finnst þeim uppgötvun sín svo
skekjandi að þær þora ekki að setja
hana fram með hreinum og beinum
hætti. Þær kjósa fremur að þyrla
upp rykinu í von um að við áhorf-
endur eygjum meiningar þeirra
gegnum mökkinn.
Halldór Björn Runólfsson