Morgunblaðið - 20.01.2000, Page 37

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
FIMMTUDAGUR 20. JANÚAR 2000 37
NÍUNDA sinfónía Ludwigs
van Beethovens var einstæð
í tónbókmenntum veraldar
þegar hún kom fram, bæði vegna
stærðar sinnar og reisnar og sökum
þeirrar nýbreytni að kalla til ein-
söngvara og kór í lokaþættinum.
Margir telja hana stórbrotnasta tón-
verk sem samið hefur verið. Hún var
lengi í smíðum. Átta fyrri sinfóníur
Beethovens voru samdar á 12 árum,
en svo liðu 11 ár þar til hin níunda
kom fram, veturinn 1823-24.
Skömmu eftir að Beethoven lauk
við að semja 8. sinfóníuna árið 1812
hóf hann undirbúning að þen-ri
níundu, sinfóníu í d-moll, sem átti að
vera hljómsveitarverk í „þýskum
anda“. Þjóðarvitundin var sterk á
þessum tíma, ekki aðeins á stjóm-
málasviðinu heldur einnig á sviði
lista. Hann skráði fyrst hjá sér upp-
köst að skertsóþættinum árið 1815.
Þremur árum seinna hafði Beethoven
í hyggju „að semja sinfóníu í gömlum
stíl með trúarlegum söng - raddimar
myndu heyrast í lokaþættinum eða ef
til vill strax í adagio-þættinum“.
Þegar Fílharmóníufélagið í Lon-
don pantaði nýja sinfóníu frá honum í
nóvember 1822 og bauð 50 punda
greiðslu fyrir var d-moll sinfónían
komin vel á veg. „Óðurinn til gleðinn-
ar“ eftir Schiller hafði birst árið 1785
og varð mjög vinsæll. Líklegt er að
Beethoven hafi samið tónlist við ljóðið
áður en hann flutti frá Bonn árið
1792. Tæpum tuttugu áram síðar
minnist hann enn á að hann hafi sam-
ið tónlist við Ijóð Schillers en í þetta
sinn hafði hann í hyggju að nota hana
í kórforleik. Tilboðið frá London gaf
honum hugmynd um að sameina í
eina heild kórverk við ljóð Schillers,
sinfóníu með trúarlegum söng og
hljómsveitarverk í þýskum anda.
Endirinn varð samt sá að trúarlegi
söngurinn og hljómsveitarverk í
þýskum anda varð að tónverkinu
Missa solemnis, sem Beethoven
samdi samtímis því sem hann vann að
lokagerð d-moll sinfóníunnar. Sumar-
ið 1823 féll Beethoven frá þeirri ætlan
sinni að hafa lokaþátt d-moll sinfón-
íunnar fyrir hljómsveit eingöngu og
skrifaði nýjan lokaþátt, byggðan á
fyrri hugmyndum sínum um tónlist-
Óg’nun við
tónlistina
Sinfóníuhljómsveit Islands flytur Níundu
sinfóníu Beethovens ásamt einsöngvurum,
kór og öllu tilheyrandi í Háskólabíói í kvöld.
-7---—-----------------------
A efnisskrá er einnig fyrsta sinfónía meist-
arans. Orri Páll Ormarsson kynnti sér for-
sögu þessara háttskrifuðu tónverka og
ræddi við tvo af einsöngvurunum, Finn
- -------------------------
Bjarnason og Ingveldi Yri Jónsdóttur.
ina við ljóð Schillers,
Óðinn til gleðinnar.
Beethoven lauk við
samningu þessa mikla
og volduga tónverks í
mars 1824 og var það
frumflutt í Vín 7. maí
sama ár undir stjóm
Beethovens. Það fylgir
frásögninni um fram-
flutninginn að flytjend-
unum hafi verið ráðlagt
að hafa auga með fyrstu
fiðlu og fylgjast með
hreyfingum konsert-
meistara því að hljóm-
sveitarstjórinn, Beet-
hoven, var þá orðinn
algjörlega heymarlaus.
Bar með sér
sjálfsöryggi
Beethoven var orðinn 29 ára gam-
all þegar hann kynnti fyrstu sinfóníu
sína fyrir heiminum á tónleikum í
Hofberg leikhúsinu í Vín 2. apríl árið
1800. Sinfónían bar með sér það
sjálfsöryggi sem átti eftir að vera ein-
kenni Beethovens alla
ævi en á þessum áram
var hann ekki enn
þekktur fyrir það útlit
og þá framkomu sem
einkenndu hann seinna
á ævinni þegar hann var
með úfið hár, órakaður,
ótilhafður í klæðnaði,
sérvitur og stjóm-
samur.
Fyrstu drög sinfón-
íunnar má rekja nokkur
ár aftur í tímann. Ævi-
sagnaritarar Beethov-
ens telja sig hafa fundið
út að drögin að allegro-
stefi lokaþáttarins sé að
finna í minnispunktum
frá vetrinum 1794-1795 og stef þriðja
þáttar sé alveg hliðstætt einum þýsku
dansanna sem Beethoven samdi en
dagsetning þeirra er á huldu.
Þegar hér var komið hafði hann
þegar samið kantötur, kammerverk,
tvo píanókonserta og minniháttar
hljómsveitarverk svo tfmi var kominn
til að ráðast í sinfóníuformið. Afkoma
Ludwig van
Beethoven
hans var tryggð því að hinn virðulegi
austun-fski hefðarmaður, Lichowsky
prins, hafði heitið honum fjárstuðn-
ingi þar til honum yrði veitt opinber
staða sem væri samboðin snilli hans.
Beethoven bárast fleiri pantanir
um tónverk en hann gat sinnt og hann
hafði því býsna góðar tekjur af tón-
smíðum sínum.
I grímu-
klæðnaði
Beethoven samlagaðist á þessum
tíma að mestu leyti því mynstri sem
tíðarandinn bauð upp á og hið sama
má segja um fyrstu sinfóníuna hans.
Hún fylgdi hinu hefðbundna sinfóníu-
formi átjándu aldar í hljóðfæraskipan
og uppbyggingu. Hið létta yfirbragð
hennai’ fól í sér viðurkenningu forms
og stfls meistaranna Mozarts og
Haydns. Þrátt fyrir það var sagt að
sinfónían væri að vissu leyti í grímu-
klæðnaði. Hún bæri átjándualdar
hárkollu, talaði hefðbundið tónmál
eins og tíðkaðist hjá hirðinni og hegð-
aði sér eins og tÚ var ætlast af vel
sömdum sinfóníum þess tíma. Samt
skynjuðu menn óhaminn kraft og
karlmennsku undir yfirborðinu,
breiddina og víddina sem greindi
hana frá öðrum verkum.
í verkum Beethovens gátu sam-
tímamenn hans greint byltingar-
manninn. Þeir reyndust hafa rétt fyr-
irsér.
Eitthvað var það samt í tónlist
Beethovens sem raglaði, hræddi og
ergði samtímamenn hans. Einn þýsk-
ur gagnrýnandi skrifaði eftfr fram-
flutning fyrstu sinfóníunnai’ að hún
væri „samsafn af raglingslegum há-
vaða ósvífins ungs manns“. Tíu áram
síðar skrifaði annar tónlistarmaður í
París að „hin furðulega velgengni sin-
fóníunnar væri ógnun við tónlistina.
Það er sagt að hin grófasta notkun
ómstríðunnar og hávaðasöm notkun
hljóðfæranna skapi áhrif. Því miður
gerir það ekkert annað en að stinga í
eyra, slíkt höfðar ekki til hjartans!“
Stjómandi á tónleikunum í kvöld
verður Rico Saccani, aðalhljómsveit-
arstjóri Sinfóníuhljómsveitar ís-
lands. Tónleikarnir verða endurtekn-
fr á laugardag.
Að finna
frum-
kraftinn
„ÞETTA er massívasta finale sem
maður hefur séð, heyrt og sungið,“
segir Ingveldur Ýr Jónsdóttir
messósópransöngkona, nýkomin af
æfingu með Sinfóníuhljómsveit Is-
lands, þar sem Níunda sinfónía
Beethovens var í brennidepli. Og fé-
lagi hennar, Finnur Bjarnason ten-
órsöngvari, sem jafnframt verður í
eldlinunni með hljómsveitinni í
kvöld, tekur upp þráðinn: „Það er
ótrúlegt að standa i öllum þessum
hópi, innan um sjötíu manna hljóm-
sveit og sextíu manna kór. Maður
fær sannarlega á tilfinninguna að
maður sé þátttakandi í viðburði.
Frumkrafturinn umlykur mann.
Það verður mikil upplifun, heiður,
að taka þátt i þessum tónleikum."
Auk Finns og Ingveldar Ýrar
verða Ólöf Kolbrún Harðardóttir
sópransöngkona, Guðjón Óskarsson
bassasöngvari og Kór íslensku óp-
erunnar gestir hljómsveitarinnar í
kvöld.
Finnur þreytir nú frumraun sína
með Sinfóníunni en Ingveldur Ýr
kom fyrst fram með henni í fyrra.
Bera þau lof á hljómsveitina, sem sé
mjög góð, og stjórnandann, Rico
Saccani. „Það er mjög gaman að
vinna með Saccani," segir Ingveld-
ur Ýr. „Hann hefur virkilega gaman
af því sem hann er að gera - drífur
mannskapinn áfram, skælbrosandi
og hoppandi. Hann er sannkallaður
orkubolti sem hæfir þessu verki
vel.“ Guðjón hefur einn einsöngvar-
anna sungið Níundu sinfóm'una áð-
ur. Hin þijú glúna nú við hana í
fyrsta sinn. „Þetta er auðvitað frá-
bært tækifæri en um leið fylgir
Morgunblaðið/Kristinn
Einsöngvararnir á æfingu með kór og hljómsveit. Ólöf Kolbrún Harðardóttir, Ingveldur Ýr Jónsdóttir,
Finnur Bjarnason og Guðjón Óskarsson.
þessu dálítil pressa,“ viðurkennir
Finnur. „Verkið er svo frægt. Það
þekkir svo að segja hver einasti
maður Níundu sinfóniuna. Það má
því gera ráð fyrir því að hluti áheyr-
enda kunni verkið jafnvel betur en
við og hafi sínar hugmyndir um það
hvernig standa beri að flutningnum.
En það tilheyrir þessu.“
Segja söngvararnir sinfómuna
einnig erfiða í flutningi, þó meira
reyni vissulega á hljórnsveitina og
kórinn en einsöngvarana. „Þetta er
mikil þrekraun fyrir hljómsveitina
enda getur verkið tekið allt að sjöt-
íu mínútum í flutningi og hljóin-
sveitin búin að vera að í um 45 mín-
útur áður en við söngvaramir
komum til skjalanna. Við fáum þó
að reyna vel á okkur líka enda var
Beethoven þekktur fyrir að ýta
hljóðfæraleikurum og söngvurum
út á ystu nöf, eins og Jón Leifs gerði
síðar, og þetta verk er engin undan-
tekning frá þeirri reglu. Maður þarf
að leggja ofboðslega mikið f þetta,“
segir Finnur.
Búinn að skipta um fag
Eins og tónelskum Islendingum er
kunnugt hefur Finnur verið að
breyta um fag að undanfömu, skipta
úr barfton yfír í tenór. Þessari um-
pólun, ef svo má að orði komast, er
nú lokið. „Þetta hefur verið við-
burðaríkt og strembið ár en það er
hægara sagt en gert að taka sér frí
frá tónleikahaldi til að þjálfa röddina
á nýjum forsendum. Ég hef hins veg-
ar reynt að syngja mest tónlist sem
liggur á mörkum þessara tveggja
faga, hið svonefnda millifag."
En héðan í frá mun Finnur koma
fram sem tenórsöngvari. Líta má á
tónleikana í kvöld sem ákveðið upp-
haf en næst geta söngunnendur
fylgst með honum í óperu Brittens,
Lúkretía svívirt, í íslensku óper-
unni, en hún verður frumsýnd {
byriun febrúar.
Á næstunni leggur Finnur einnig
upp í tónleikaferð um Bretland með
Messias, þar sem söngfólkið mun
klæðast 18. aldar búningum. Að
ferðinni stendur tónleikahaldarinn
Raymond Gubbay, sem vinnur, að
sögn Finns, við að færa óperur út til
fjöldans. „Hann er frægur fyrir að
fylla heilu húsin og jafnvel íþrótta-
hallimar af fólki.“
Síðasta árið hefur líka verið við-
burðaríkt hjá Ingveldi - þó með öðr-
um hætti sé. Fyrir tíu mánuðum
eignaðist hún nefnilega sitt fyrsta
barn - stúlku sem átt hefur hug
hennar allan. „Ég er svona að fara
af stað aftur,“ segir hún og á þá við
sönginn, „er til dæmis nýkomin úr
tónleikaferð til Bandaríkjanna og
fer þangað aftur í apríl. Síðan er ég
að skoða fleiri hluti sem of snemmt
er að tala um núna.“
í gyllt-
um sal
MYJVDLIST
G a 11 e r í i 8
OLA KOLEHMAINEN
Ljósmyndir.
Opið fimmtudag til sunnudags
frá 14 til 18. Sýningunni lýkur
23. janúar.
OLE Kolehmainen er finnskur
listamaður sem vinnur fyrst og
fremst með ljósmyndainnsetningar
og hefur á síðasta áratug sýnt víða í
Finnlandi og um Evrópu. Verk hans
era fyrst og fremst umfjöllun um
birtu og ljóshrif og era gjarnan
nokkuð afstrakt og naum, en á sýn-
ingunni í Ingólfsstræti sýnir hann þó
hefðbundnari ljósmyndir sem af
Gyllta salnum svokallaða í ráðhúsinu
í Stokkhólmi. Um er að ræða nokkr-
ar stórar myndir sem saman mynda
eins konar skráningu á þessum
mikla og glæsilega hátíðarsal þeirra
Svía.
Salurinn sjálfur er verðugt við-
fangsefni því veggir hans era klædd-
ir ótal smáum gullflísum og inn í þá
eru síðan felldar myndir og áletranir
í miðaldastíl - líkastar spássíuefni úr
miðaldahandritum - sem sýna pers-
ónur úr sögu Svíaveldis, þjóðhöfð-
ingja, heimspekinga, rithöfunda og
skemmtikrafta. Þar má sjá Margréti
drottningu sem kom á Kalmarsam-
bandinu, dulspekinginn Swedenborg
sem kortlagði bæði himnaríki og hel-
víti í hinu mikla höfuðverki sínu
Arcana Coelestiæ, söngkonuna
frægu Jenny Lind sem á síðustu öld
heillaði óperaunnendur um alla
Evrópu og var þekkt sem „sænski
næturgalinn" og skáldið og bóka-
vörðinn Strindberg.
Ole ýkir gullna birtuna í salnum
með því að beina sterku Ijósi inn í
gegnum gluggana og láta það endur-
varpast af gullflisunum. Þannig má
segja að þótt ljósmyndir hans virðist
blátt áfram og einfaldar eru þær í
raun eins konar innsetning eða um-
breyting, túlkun hans á birtunni í
salnum. Sjálfur lítur hann á þetta
sem eins konar táknmynd og segir
að Ijósið sé „vísbending hins himn-
eska, hvort tveggja sem tjáningar-
miðill og efniviður".
Hvað sem því líður hefði kannski
verið skemmtilegra að sjá á sýning-
unni einhverja af innsetningum Ole
eða jafnvel verk unnið inn í rýmið
sjálft, því af bókum að dæma nýtur
hann sín best í slíkum verkum.
Myndimar úr Gyllta salnum virðast
frekar vera eins konar „homage“ til
þeirra sem byggðu salinn og fönguðu
í honum undursamlega gullna birt-
una en sjálfstætt verk frá lista-
mannsins hálfu. Engu að síður era
myndirnar afar fallegar og sýna vel
næmi Ole fyrir ljósi og margbreyti-
legum merkingarhrifum þess. Von-
andi er þessi sýning upphafið á frek-
ara sýningahaldi hans hér á landi.
Jón Proppé
----------------
Sýningum
lýkur
SUNNUDAGINN 23. janúar nk.
lýkur sýningu á verkum finnska
myndlistarmannsins Ola Kolehmain-
eníi8.
Ola Kolehmainen er fæddur í
Helsinki árið 1964 og lauk masters-
námi frá Ijósmyndadeild Listiðnað-
arháskólans í Helsinki. Hann hefur
hlotið fjölmargar viðurkenningar
fyrir verk sín. Á sýningunni í i8 er
innsetning með ljósmyndum teknum
í gyllta salnum í ráðhúsinu í Stokk-
hólmi.
Verkum sínum lýsfr listamaðurinn
á eftirfarandi hátt: Ég kanna þær
hliðar dauðleika okkar sem era
hvorki ógnvekjandi né hryllilegar,
heldur himneskar og friðsælar.