Morgunblaðið - 20.01.2000, Qupperneq 44

MORGUNBLAÐIÐ
,44 FIMMTUDAGUR 20. JANÚAR 2000
Beina
lýðræðið
Maðurinn er alls ekki stjórnmáladýr
eins og miklir áhugamenn um stjórn-
mál telja sérgjarnan trú um.
Oðru hverju heyrast
raddir um að hér á
landi beri að koma á
svokölluðu beinu
lýðræði, þ.e. að efnt
skuli reglulega til þjóðarat-
kvæðagreiðslu um ágreiningsmál
og almenningur þannig gerður að
virkum þátttakendum í pólitískri
ákvarðanatöku. Hingað til hafa
þetta þó að mestu verið hjáróma
raddir draumóramanna. En nú
virðast tvö stærstu dagblöð þjóð-
arinnar orðin eindregnir mál-
svarar beins lýðræðis, annað
blaðið vegna þess að lýðræði hér
á landi sé í molum og stjórnmála-
mennirnir spilltir en hitt blaðið
sökum þess að bylting í upp-
lýsingatækni og aukin menntun
almennings kalli á „þróun“ þess
fulltrúalýðræðis sem við höfum
búið við í átt til „lýðræðis nýrrar
aldar“ - beins lýðræðis.
Tvisvar hefur verið efnt til
þjóðarat-
VIÐHORF
Eftir Jakob F.
Ásgeirsson
kvæða-
greiðslu hér á
landi til að
staðfesta með
þjóðinni þá stjórnskipun sem við
búum við. Árið 1918 var Sam-
bandslagasamningurinn við Dan-
mörku samþykktur í þjóðar-
atkvæðagreiðslu og Islendingar
urðu sjálfstæð þjóð. Á sama hátt
var lýðveldisstofnunin samþykkt
í þjóðaratkvæðagreiðslu 1944. Að
auki hefur þrívegis verið efnt til
þjóðaratkvæðisgreiðslu um ein-
stök deilumál: árið 1908 um bann
við innflutningi áfengis, árið 1916
um þegnskylduvinnu og árið
1933 um afnám áfengisbannsins.
En frá lýðveldisstofnuninni 1944
hefur engin þjóðaratkvæða-
greiðsla farið fram á Islandi. Oft
hefur þó verið gerð krafa til þess,
svo sem þegar samningurinn um
Evrópska efnahagssvæðið var
samþykktur 1994. Árið 1996
lögðu tveir þingmenn Þjóðvaka
fram frumvarp á Alþingi um að
gera almenningi kleift að krefjast
þjóðaratkvæðis um nýsamþykkt
lög ef þriðjungur atkvæðisbærra
manna skrifaði á undirskriftar-
lista þess efnis til forseta lýðveld-
isins. En forystusveitir hinna
hefðbundnu flokka hafa jafnan
verið andvígar þjóðarat-
kvæðagreiðslu á þeirri forsendu
að hún skaðaði fulltrúalýðræðið
og græfi undan þingræðinu.
Einn meginkostur þingræðis-
ins er að kjörnum fulltrúum gefst
færi á að taka erfíðar ákvarðanir
í samræmi við sannfæringu sína
óháð því hvemig almenningsálit-
ið blæs hverju sinni. Það er hluti
af því umboði sem þingmenn fá
frá kjósendum við kosningu sína
að axla þá ábyrgð að taka óvin-
sælar ákvarðanir. Síðan verða
hinir kjömu fulltrúar auðvitað að
standa almenningi reikningsskil
gerða sinna í næstu kosningum.
Landsstjórnin yrði ómarkviss ef
stjórnmálamenn fengju ekki
svigrúm til að láta reyna á stefnu
sína og tíma til að láta óvinsælar
ráðstafanir bera ávöxt. Ef öllum
meiriháttar ágreiningsmálum
væri skotið undir þjóðaratkvæði
yrðu stjórnmálamennirnir ekki
aðeins að verkfæram síbreytilegs
almenningsálits heldur yrði
ábyrgð á stjórnvaldsákvörðunum
óljós og á endanum marklaus.
Við reglubundnar þjóðarat-
kvæðagreiðslur myndu áhrif sér-
hagsmunaafla vaxa stórlega. Þau
myndu einhenda sér í baráttu
fyrir sínum hagsmunum og í
þverpólitískum málum yrði í
rauninni ekki um neitt mótvægi
að ræða. Áfengisbannið 1908 er
einmitt gott dæmi um þau áhrif
sem vel skipulagður þrýstihópur
getur haft í þjóðaratkvæða-
greiðslu. Fulltrúakerfið hins veg-
ar gefur okkur mikilsverða vernd
gegn ágangi fjársterkra sérhags-
munaafla. Við stefnumótun sína
þurfa stjórnmálaflokkarnir að
taka tillit til margra andstæðra
sjónarmiða og þar getur aldrei
einn öflugur hagsmunahópur
ráðið alveg ferðinni.
Þótt skólaganga almennings
hafi lengst er ekki þar með sagt
að almenn þekking á þjóðmálum
hafi aukist. Ætli sé nokkuð of-
mælt að segja að gagnfræðingur
fyrir hálfri öld hafi haft staðbetri
þekkingu á þjóðmálum og sögu
lands og þjóðar en maður með
háskólagráðu nú á dögum? Allar
skoðanakannanir sýna mikla van-
þekkingu fólks á helstu ágrein-
ingsefnum, þótt það komi auð-
vitað ekki í veg fyrir að fólk hafi
á þeim afdráttarlausar skoðanir.
Þess vegna er almenningur iðu-
lega berskjaldaður fyrir áróðri
lýðskramara og ósvífinna sér-
hagsmunahópa.
Stundum er því haldið fram að
þjóðaratkvæðagreiðsla sé kjörin
aðferð til að höggva á hnútinn í
djúpstæðum ágreiningsmálum
sem hart er deilt um í þingsölum.
Þar væri þó fremur um flóttaleið
að ræða heldur en raunverulega
lausn. Ágreiningsefni gufa ekki
upp þótt greidd séu um þau at-
kvæði. Þjóðaratkvæðagreiðslan í
Noregi um aðild að Evrópusam-
bandinu hefur t.d. alls ekki orðið
til þess að eyða hinum djúpstæða
ágreiningi sem ríkir í landinu um
það mál. Enn er hart deilt um að-
ild Breta að Evrópusambandinu
þótt hún hafi verið samþykkt í
þjóðaratkvæðagreiðslu fyrir
aldarfjórðungi! Er með nokkram
rétti hægt að halda því fram að
við værum betur sett ef þjóðar-
atkvæðagreiðsla hefði verið hald-
in um inngönguna í Atlantshafs-
bandalagið, varnarsamninginn
við Bandaríkin, aðildina að
EFTA eða samninginn um
Evrópska efnahagssvæðið?
Halda menn raunveralega að
deilurnar um kvótann og hálend-
ismálin hefðu þagnað við það eitt
að efna til þjóðaratkvæðis?
Staðreyndin er sú að fólk hefur
mjög takmarkaðan áhuga á
stjórnmálum - nema þegar eitt-
hvað fer úrskeiðis og þá tryggir
fulltrúalýðræðið að fólk geti beitt
sér. Sérstaklega er það áberandi
á sveitarstjórnarstiginu hversu
lítinn áhuga fólk hefur raunvera-
lega á að taka þátt í ákvörðunum
sem halda mætti að varðaði það
miklu. Maðurinn er nefnilega alls
ekki stjórnmáladýr eins og miklir
áhugamenn um stjórnmál telja
sér gjarnan trú um.
Verkefni nýrrar aldar er að
gera okkur sem minnst háð
stjórnmálaþjarki, draga úr
möguleikum stjórnmálamanna til
að hafa áhrif á líf okkar og búa
svo um hnútana að við getum
ræktað garðinn okkar í friði - án
þess að eiga á hættu að af-
skiptasamur stjórnmálamaður
setji líf okkar úr skorðum.
___________UMRÆÐAN___________
„Sáttfúsi“ foringinn
Á LANDSFUNDI
Sjálfstæðisflokksins
nokkra fyrir alþingis-
kosningar 1999 upphóf
formaður hans nýjan
söng sáttfýsi í fisk-
veiðimálum. Þá kom
það hljóð úr strokki að
ekki væri búandi við
hina miklu óánægju
sem ríkti með þjóðinni
um það mál. Tilkynnt
var að skipuð yrði
sáttanefnd í málið.
Augnaþjónar auð-
valdsins lofuðu strax
guð og kváðu með öllu
óþarft að hafa frekari
áhyggjur. Málið væri
leyst. Þessu trúði landslýðurinn og
leiddi málið að mestu hjá sér í kosn-
ingunum 8. maí.
Þar með var tilganginum náð og
óþarft að leika fleiri skjöldum, enda
vissu lénsherrarnir allan tímann að
hér var aðeins um ómerkilegt áróð-
ursbragð að tefla og héldu glaðir
áfram að greiða herkostnað kvóta-
flokkanna í kosningunum.
Sáttanefndin svokallaða var að
meirihluta skipuð attaníossum auð-
valdsins og hefir enda ekki einu sinni
verið kölluð saman til fundar hvað
þá meir. Þegar þar að kemur verða
þeir trúlega ekki hjátækir sér við að
sanka saman lygaáróðri LÍÚ-foryst-
unnar um ágæti gripdeildarlaganna,
sem fiskveiðum er stjórnað eftir.
En til þess að ganga úr skugga um
sáttfýsi ríkisstjómar í málinu er
hægt um hönd að vitna í ummæli for-
sætisráðherrans sem hann viðhafði í
„Kastljósi" Sjónvarpsins á þrett-
ánda dag jóla. Orðrétt:
„Síðan ákveður þessi dómari sjálf-
ur að yfirfæra 5. gr. og rök Hæsta-
réttar á 5. gr. yfir á 7. gr. og nota
hana síðan til að kveða upp þennan
dóm. Og ef þessi dómur stæðist eins
og ég sagði ykkur áðan, þá þýðir
það, að það má setja aflamark, það
má segja, hljótum að mega segja,
það má veiða kannski 300 þúsund
tonn af þorski, síðan
mega þeir ekki veiða
neitt meira og síðan
mega allir Islendingar
og allir útlendingar
koma hér og um leið og
árið byrjar, fiskveiðiár-
ið í september, eða
hvenær sem það er, að
byrja að veiða eins og
þeir lifandi geta með
öllum þeim flota sem til
er, klára þorskinn og
annan afla kannski á
1-2 mánuðum. Síðan
má enginn veiða meira
skv. þessum dómi. Og
þá getum við þá vænt-
anlega lokað hér sjopp-
unni og farið bara öll til Kanarí á
meðan og komið svo heim eftir 10
mánuði og sjá hvort eitthvað verður
eftir af landinu þ.e.a.s. efnahagslíf-
inu.“
Sáttatónn
Horfínn er nú sáttatónn
kosningabaráttunnar,
segir Sverrir
Hermannsson, sem
hefði raunar ekki þurft
að blekkja neinn.
Fréttakona upplýsti að forstjóri
Þjóðhagsstofnunar hefði fitjað upp á
þeirri lausn að bjóða upp aflaheim-
ildir, ef Hæstiréttur staðfesti Vatn-
eyrardóminn.
Svar forsætisráðherra:
„Ég hef ekki heyrt þetta en ef
hann hefur sagt þetta þá er hann
kominn langt fram úr sjálfum sér sá
ágæti maður.“
Heimdellingurinn í gervi frétta-
manns spyr auðmjúkur: „Er engin
leið að setja upp lög sem bæði
vernda fiskistofna og einhvern veg-
inn sneiða hjá því að brjóta jafnræð-
isregluna...?“
Davíð Oddsson: „Það yi'ðu a.m.k.
að koma miklir lögvísindamenn til.
Ef mjög góðir lögfræðingar fara yfír
þetta og telja þetta allt saman stand;
ast, það tæki sennilega sinn tíma. Á
meðan gætu menn þá veitt hér á ís-
landsmiðum, allra landa menn, allra
þjóða menn, allan þann fisk sem þeir
vildu. Ég vildi ekki búa hér eftir það
en þannig er þetta.“
Éréttakonan spyr: „En segjum að
Hæstiréttur mundi staðfesta þenn-
an dóm, sérð þú einhverja lausn í
sjónmáli?“
Forsætisráðherra: „Nei, ég sé það
ekki því þá væri íslenskt efnahags-
kerfi hranið þannig að þá þurfum við
ekki að hafa áhyggjur af fleiri dóm-
um hér í framtíðinni því það verður
ekkert eftir hér.“
Undirritaður hefir ekki þrek til að
vitna frekar í þessa endileysu, en í
Morgunblaðinu sunnudaginn 16.
janúar, stendur eftirfarandi í „Við-
horfi“ Kristjáns G. Arngrímssonar:
„Stjórnmálamaður sem talar við
þjóðina eins og hún sé safn fábjána
hefur gleymt því að hann er ekki
bara í valdabaráttu, þar sem er eðli-
legt að andstæðingnum sé ekki sýnd
of mikil virðing,“ og er þar að tala
um stjórnmálamanninn Davíð Odds-
son í fyrrnefndu „Kastljósi".
Það kann að vera að mönnum sýn-
ist sitt hverjum um hin tilvitnuðu
orð. Um eitt ættu menn þó a.m.k. að
geta verið sammála: Það er ekki
sáttatónn í þessu tali.
Horfinn er nú sáttatónn kosninga-
baráttunnar, sem hefði raunar ekki
þurft að blekkja neinn. Hinsvegar
þegja þeir nú ýmsir þunnu hljóði,
sem drýgstir voru í flutningi sátta-
sinfóníunnar á liðnu vori.
En haldi stjórnvöld svo fram
stefnunni sem horfir er mikill háski
á ferðum.
Höfundur er alþingismaður og
formaður Frjálslynda flokksins.
Sverrir
Hermannsson
Samfylkingin í Reykja-
vík býður til leiks
FRAMUNDAN era
spennandi tímar fyrir
alla þá sem vilja raun-
veralegt jafnrétti í ís-
lensku samfélagi, jafn-
ari lífskjör, bætta
almenna velferð og fé-
lagslegt réttlæti. Það
er kominn tími til að
byggja nýjan og sam-
eiginlegan grann fyrir
það fólk sem áður gekk
í ólíkum fylkingum til
stuðnings svipuðum
baráttumálum. Stundin
til að skapa nýtt og
sameinað afl er rannin
upp.
Að undanförnu hefur
velferðarkerfið átt undir högg að
sækja. Misskipting tekna og lífs-
kjara hér á landi er meiri en við sætt-
umokkurvið.
Hagvaxtarbylgja undanfarinna
ára hefur fleytt sumum í hæstu hæð-
ir en skilið aðra eftir í kröppum öldu-
dal. Óréttlátar reglur í atvinnugrein-
um gera það að verkum að fáeinir
maka krókinn á kostnað annarra.
Samkenndin - félagshyggjan -
samábyrgð meðborgaranna á högum
hver annars þokaði fyrir óheftri sam-
keppni, sérhyggju, ábyrgðarlausu
frelsi og klíkuskap.
Tími til að breyta
Hin óhefta frjálshyggja hefur
rannið sitt skeið. Nú era að renna
upp tímar félagshyggju, kvenfrelsis
og jafnaðarstefnu. Við treystum á
samhygð og félagsleg tengsl sam-
borgaranna. Til að
bregðast við misrétti,
ofbeldi og glæpum þarf
að stuðla að því að auka
samkennd meðal fólks í
nánasta umhverfi þess.
Samfylkingarfélög
hafa nú verið stofnuð
um land allt. Kjördæm-
isfélag Samfylkingar-
innar í Reykjavík hefur
ákveðið að fara þá leið í
upphafi að bjóða öllum
til leiks með því að
setja á laggimar mál-
efnahópa til að skoða
og skilgreina pólitísk
viðfangsefni okkar.
Þau málefni sem byrj-
að verður á að skoða snerta eftirfar-
andi svið: Atvinnu- og efnahagsmál,
borgarmál, félags- og heilbrigðismál,
hugmyndafræði, kvenfrelsismál,
kynningarmál, mennta- og menning-
armál, skipulagsmál, umhverfismál
og utanríkis- og alþjóðamál. Með því
að koma starfi þessara hópa í gang
vill félagið veita stuðningsmönnum
Samfylkingarinnar tækifæri til þess
að taka þátt í umræðum í aðdrag-
anda stofnfundar nýs flokks hreyf-
ingarinnar. Laugardaginn 22. janúar
klukkan 11 fyrir hádegi verður hald-
Stjórnmál
Samfylkingin í Reykja-
vík býður til samræðu
um málefni líðandi
stundar, segir Stefán
Jóhann Stefánsson,
og opnar öllu áhugafólki
leið að pólitískri
umræðu og áhrifum.
inn fundur á Sólon íslandus við Ing-
ólfsstræti í Reykjavík þar sem hug-
myndir að starfi hópanna verða
kynntar og fyrstu skref ákveðin.
Nú undirbúum við jarðveginn og
ræktum okkar land. Með því að taka
þátt í starfi málefnahópa getum við
komið okkar sjónarmiðum á fram-
færi og lagt baráttunni lið. Málefna-
hópar era tæki hins almenna félaga
til að taka þátt í starfinu með opnum
og lýðræðislegum hætti.
Höfundur er formaður Kjördæmisfé-
lags Samfylkingarinnar í Reykjavfk.
Fréttir á Netinu mbl.is
/KLLTj\f= e/7T//l^lö A/YT7
Stefán Jóhann
Stefánsson