Morgunblaðið - 27.01.2000, Page 58

58 FIMMTUDAGUR 27. JANÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
/im
LLT AÐ
SEGLAGERÐlN
UMRÆÐAN
fram yrði látin fara ítarleg og ná-
kvæm samanburðarkönnun á verð-
myndun og verðlagi hér á landi og í
nágrannalöndunum. Málið var tekið
upp á samnorrænum vettvangi neyt-
enda, en dagaði uppi vegna þess að
sum Norðurlöndin gengu í EB og
urðu afhuga verkefninu. Breytingar
á vöruverði hér á landi hafa áhrif á
skuldir fólks vegna vísitölubinding-
ar. Þess vegna er enn brýnna, að
fylgst sé með því, að eðlileg sam-
keppnis- og markaðslögmál gildi. Þá
hlýtur það að vera sérstakt viðfangs-
efni stjórnvalda að gæta sérstaklega
vel að verðþróun þar sem að verð-
hækkanir hér á landi hafa margföld-
unaráhrif til lífskjararýrnunar fyrir
fólkið i landinu vegna bindingar lána
við vísitölu neysluverðs. Verðhækk-
anir undanfarins árs og þær sem
orðið hafa írá áramótum eru allt of
miklar til að hægt sé að sætta sig við
það, að ríkisstjóm og samkeppnisyf-
irvöld horfi aðgerðalaus á. Hvað ger-
ist svo þegar krónan byrjar að falla?
Aðgerðir nú
Forsætisráðherra hefur réttilega
bent á, að verðhækkanir í smásölu-
versluninni séu óeðlilegar. Skorað er
á hann og nýjan viðskiptaráðherra
að taka nú þegar til hendinni og láta
fara fram ítarlega könnun á myndun
vöruverðs í smásöluversluninni þar
sem m.a. yrði kannað hvort um eðli-
lega markaðsstarfsemi er og hefur
að undanförnu verið að ræða á því
sviði verslunarinnar og gripið verði
til aðgerða í samræmi við þær niður-
stöður sem fást. Þá er skorað á sam-
keppnisyfirvöld, að kanna varðandi
mat- og nýlenduvöruverslunina,
hvort að rétt sé að beita ákvæðum
17. gr. samkeppnislaga að einhverju
leyti t.d. varðandi verð og viðskipta-
kjör.
Það er skylda stjórnvalda að
bregðast við strax. Islenskir neyt-
endur geta ekki unað því að þurfa að
búa við hæsta verð í heimi á nauð-
synjavörum og horfa á skuldimar
vaxa vegna ónógrar samkeppni og
óeðlilega hárrar álagningar sumra
kaupmanna.
Höfundur er hæstaréttarlögmaður
og varaformaður Neytendasamtak-
anna.
Glórulausar verðhækkanir
ISAL borgar
fyrir sig
Islenskir neytendur
geta ekki unað því, að
mati Jóns Magnússon-
ar, að þurfa að búa við
hæsta verð í heimi á
nauðsynjavörum og
horfa á skuldirnar vaxa
vegna ónógrar sam-
keppni og óeðlilega
hárrar álagningar
sumra kaupmanna.
ur þær með hagnaði en þó ekki dýr-
ari en svo, að viðskiptavinur hans,
neytandinn fái þær ódýrari en ann-
ars staðar. Á vissum sviðum verslun-
ar hefur náðst veralegur árangur til
verðlækkunar m.a. hvað varðar verð
á algengustu rafmagnstækjum.
Kaupmenn á mörgum sviðum versl-
unar búa nú við fjölþjóðlega sam-
keppni m.a. vegna þeirra kosta sem
neytendur eiga í netverslun. Islensk-
ir kaupmenn sem búa við þá sam-
keppni verða að standa sig annars
missa þeir verslunina ekki bara frá
sér heldur einnig úr landi og það hef-
ur líka þjóðhagslega þýðingu og era
hagsmunir kaupmanna, að hagkvæm
verslun fari fram innanlands. En
netverslun gengur ekki í mat- og
nýlenduvöruverslun. Neytandinn
kaupir ekki kjöt eða kóka kóla á Net-
inu frá Madríd. Hann verður að
sætta sig við að káupa meira en
helmingi dýrara kóka kóla í Reykja-
vík, sem er dýrasta kóka kóla í heimi,
sennilega vegna þess að íslenska
vatnið er svo dýrt eða kunna e.t.v. að
vera aðrar skýringar?
Þörf aðgerða
Fyrir nokkram árum lagði ég til
við þáverandi viðskiptaráðherra, að
BLEKIÐ er nú
trúnaðarráðum hlutað-
Hrannar
Pétursson
* FRÁ ÞVÍ fyrir miðjan desember
hefur Morgunblaðið ítrekað vakið at-
hygli á þeirri staðreynd, að verðlag
hér á landi á algengustu nauðsynjum
er til muna hærra en annars staðar.
Innkaupakarfa algengra neysluvara
skv. könnun tímaritsins „Time“ kost-
ar út úr búð í Reykjavík helmingi
meira en út úr búð í Los Angeles í
Bandaríkjunum. Samanburðarverð-
ið miðað við sex höfuðborgir í
Evrópu samkvæmt sömu könnun er
hæst hér á landi. Þessi mikli verð-
munur ætti að valda ríkisstjóm, sam-
keppnisyfirvöldum og raunar líka
samtökum kaupmanna verulegum
áhyggjum. Dýrtíðin á íslandi er
óeðlileg og fráleitt að íslenskir neyt-
endur þurfi endalaust að sæta mun
hærra verðlagi en viðgengst annars-
staðar. Ríkisstjómin ætti að hafa það
sem forgangsverkefni, að láta kanna
hvers vegna verðlag og verðþróun
hér á landi er og hefur verið sú, að
Island skuli jafnan skipa sér í efsta
sæti hvað varðar söluverð á vöram út
úr búð, í sumum tilvikum með olíu-
ríkið Noreg sem undantekningu.
Hágengi og verðlag
lækkuðu á síðasta ári.
Þess í stað hækkuðu
þær um tæp 8%. Sé
tekið tillit til gengisþró-
unar í helstu viðskipta-
löndum okkar er hækk-
un innfluttra vara enn
meiri. Þessi verðhækk-
un er bein hækkun sem
verður hjá innkaupaað-
ilum og smásöluversl-
uninni. Engar aðstæð-
ur í verslunaramhverfi
innfluttra vara hafa
breyst með þeim hætti,
að þessar óeðlilega
miklu hækkanir verði
skýrðar með öðra en
því, að söluaðilar séu að
taka mun meira til sín en áður.
Verslunin ætti að geta
lækkað álagningu
I verslunaramhverfi stórmarkaða
hefur það gerst, að umsetning á
hvern fermetra er margföld miðað
við það sem var og er hjá kaupmann-
inum á horninu. Einstaklingsbundin
þjónusta er einnig að jafnaði minni.
Þá þurfa þeir sem selja stórmörkuð-
unum vörar í heildsölu að hafa mun
meira fyrir lífinu en áður t.d. með því
að fylgjast með því hvort að vörur
þeirra vanti, verðmerkja þær og sjá
um að skipta út vöram sem komnar
era fram yfir síðasta söludag. Áður
fyrr gerðu kaupmennirnir í smásölu-
versluninni þetta sjálfir og starfsfólk
þeirra. Allt þetta ætti
að hafa þá þýðingu að
álagning stórmarka-
ðanna hefði lækkað, en
svo er ekki. Þegar síð-
an kemur til, að stór-
markaðirnir og versl-
unarkeðjur þeirra hafa
vegna stærðarinnar
getað náð fram vera-
legri lækkun fyrir sig á
verði frá innlendum
framleiðendum hvort
heldur það era þeir
sem selja þeim gos-
drykki, brauð eða eitt-
hvað annað án þess að
sú verðlækkun skili sér
til neytenda, þá kemur
fram ákveðin skýring á því hvers
vegna hagur þessara verslunarfyrir-
tækja er það mikill að hlutabréf í
þeim hossast í hæstu hæðum
hlutabréfamarkaðanna. Stærstu
verslunarkeðjurnar í mat- og nýl-
enduvöraverslun era orðnar það
stórar miðað við íslenskan markað
og fáar að þær eru bæði markaðsráð-
andi og ógnun við eðlilega sam-
keppni í smásöluversluninni.
Hagsmunir kaupmanna
Eg hef lengi verið þeirrar skoðun-
ar, að virk samkeppni og góð kaup-
mannastétt væra meðal helstu for-
sendna velmegunar í hvaða landi
sem er. I því felst, að góður kaup-
maður kaupir vörar á lágu verði, sel-
Jón
Magnússon
ur og enn í mótun, segir
Hrannar Pétursson,
Það sama á við um
námsgögnin og á kostn-
aðurinn við þau enn
eftir að aukast.
er vísað til styrks sem Starfs-
menntasjóður félagsmálaráðuneyt-
isins veitti íslenska álfélaginu, ís-
lenska járnblendifélaginu og
eigandi verkalýðsfé-
laga. Af þessu tilefni er
mér sönn ánægja að
skýra frá því til hvers
styrkurinn var ætlaður
og hvernig var farið
með hann.
Iðntæknistofnun
sótti um styrk úr
Starfsmenntasjóði fé-
lagsmálaráðuneytisins
fyrir hönd umræddra
aðila. Úr sjóðnum vora
veittar samtals 6,5
milljónir króna til nám-
sefnisgerðar og var ein
meginforsendan sú, að
aðrir hefðu aðgang að
námsefninu. Iðntæknistofnun tók
við fénu og sá um gerð námsefnisins.
Samtals kostaði námsgagnagerð-
in tæpar 10 milljónir króna. Styrk-
urinn nam 6,5 milljónum og féll við-
bótarkostnaðurinn á ISAL og
Járnblendifélagið.
ISAL hefur greitt allan kostnað
vegna skólans, t.d. fyrir kennslu í
Straumsvík, kennsluaðstöðu, sér-
hæft námsefni fyrir fyrirtækið,
ferðakostnað, tæki o.s.frv.
Stóriðjuskólinn er ungur og enn í
mótun. Það sama á við um náms-
gögnin og á kostnaðurinn við þau
enn eftir að aukast. Þau standa hins
vegar öðram fyrirtækjum, verka-
lýðsfélögum og skólum til boða og
munu án efa nýtast vel í framtíðinni.
Höfundur er upplýsingafulltrúi ís-
lcnska álfélagsins hf.
Gengi íslensku krónunnar hefur
verið óvenjulegt og aðjjví er sumir
segja óeðlilega hátt. Á síðasta ári
hækkaði íslenska krónan gagnvart
flestum erlendum gjaldmiðlum, sem
hefði átt að hafa það í för með sér, að
verð á innfluttum vöram lækkaði. En
því fór fjarri, að innfluttar vörar
þornað á prófskírtein-
um fyrstu útskriftar-
nemanna úr Stóriðju-
skólanum. Almennt
virðast menn vera
þeirrar skoðunar að
vel hafi tekist til og
skólinn sé gott dæmi
um það sem getur
áunnist með samvinnu
fyrirtækja og verka-
lýðsfélaga.
En ekki era allir jafn
ánægðir. Á bls. 42 í
Morgunblaðinu sl.
þriðjudag er látið að
því liggja að íslenska
álfélagið reki „ríkis-
styrktan starfsþjálfunarskóla". Þar
Stóriðjuskólinn er ung-
Stóriðjuskólinn
Dýrtíð