Morgunblaðið - 07.03.2000, Blaðsíða 42

42 ÞRIÐJUDAGUR 7. MARS 2000
*-------------------------
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Riddarar
götunnar
Einkabíll er þarfasti þjónninn.
Almenningsvagnar erufyrir œskulýð og
aldraða og algjör óþarfi að bjóða
nágrannanum að sitja í til vinnu.
Hann ájú bíl sjálfur.
VIÐHORF
Landsmenn eru ein-
beittir að upplagi og
láta fátt stöðva sig
þegar þeir eru komn-
ir á skrið. Allra síst
þegar þeir sitja undir stýri. Þótt
færðin sé slæm, umferðin þung og
ljósin jafnvel rauð, hrína engar
aðvaranir á íslenska ökumenn.
Þeir aka ótrauðir sinn veg, en það
er einmitt kjarni málsins. Vegur-
inn er þeirra.
Af þessum sökum og fleirum er
oft ærin ástæða til þess að óttast
um líf sitt og limi í umferðinni á
íslandi. Einnaverstverður
ástandið í vályndum veðrum og
vondu skyggni, en þar fyrir utan
er það einkum tvennt sem vekur
óöryggi margra í umferðinni.
Afengi og of margir bflar.
Áhyggjur af
þessum
Eftir Sigurbjörgu tvdmur
Þrastardóttur þattum
kunna að
virðast nýjar af nálinni, fylgifis-
kar samtímaneysluæðis, en svo er
þó ekki alveg. Á þeim fór að bera
' t þegar um öldina miðja, eins og
ráða má af eftirfarandi texta í
Dagatali bindindismanna frá
1947: „Aðeins alsgáðum mönnum
er treystandi til að fara með vélar.
Drukkinn maður gat hengslazt
töluvert á hestbaki, en hann getur
ekki stjórnað bifreið, flugvél eða
öðrum vélknúnum farartækjum,
án þess að stofna lífi sínu og ann-
arra í hættu." Bætt er við að 100
ökumenn í Reykjavík hafi misst
ökuleyfi sitt sökum ölvunar árið
1945. „Vélknúin farartæki, vax-
andi hraði, mikill manngrúi í þétt-
býli, útheimtir alsgáða menn. Áf-
engi samrýmist hvergi hættulegri
umferð.“
Þessi varnaðarorð eiga jafn vel
við í dag og fyrir hálfri öld.
Sprettdrykkja og akstur með
frjálsri aðferð eru enn meðal vin-
sælustu íþróttagreina á landsvísu
og alltof mörgum virðist í mun að
sanna getu sína í báðum greinum
samtímis.
Dagatal bindindismanna vekur
ekki síður athygli fyrir þær
áhyggjur sem þar eru viðraðar af
óhóflegri fjölgun bfla: ,Árið 1910
vár engin bifreið til í landinu. Nú
eru þær á sjötta þúsund," segir í
ritari dagatalsins frá 1947 og þyk-
ir honum talan greinilega himin-
há. Hann bendir á að umferðar-
slys séu orðin „mannskæðari víða
um heim en styrjaldir" og tilfærir
íslenskar tölur. „Aðeins hjá rann-
sóknarlögreglu Reykjavíkur eru
skráð 1002 bifreiða- og um-
ferðaslys á árinu 1945. Mörg
þeirra mjög alvarleg, og hafa
kostað mörg mannslíf, sár og tár.“
Eflaust myndi bindindismann-
inum blöskra ef hann vissi hversu
margfaldlega íslenski bílaflotinn
hefur vaxið á síðan á fimmta ára-
tugnum. Landsmenn eiga nú
hvorki fleiri né færri en 170.837
bíla samkvæmt glænýjum upp-
lýsingum Bflgreinasambandsins
sem hefur nýlokið við að kort-
leggja nýliðið ár. Árið þegar flutt-
ar voru inn tæplega nítján þúsund
bifreiðar til landsins, sem er næst
mesti innflutningur frá upphafi
vega.
Að mestu eru þetta fólksbílar.
Þeir eru nú alls 151.409 talsins í
landinu, en það er séríslensk þrá-
hyggja að hver einstaklingur
þurfi að eiga sinn eigin bfl. Einka-
bfll er þarfasti þjónninn. Al-
menningsvagnar eru fyrir æsku-
lýð og aldraða og algjör óþarfi að
bjóða nágrannanum að sitja í til
vinnu. Hann á jú bfl sjálfur. Það
er eins og íslendingar hafi aldrei
heyrt getið um samnýtingu bfla,
vel þekkta lausn víða erlendis
sem sparar fé, dregur úr mengun
og snarminnkar álag í umferðinni.
í útlöndum hefur einnig verið
gripið til skipulagðra stjórnvalds-
aðgerða til þess að draga úr bíla-
umferð í stæm borgum. í Róm er
til dæmis gjarnan leyfð til skiptis
umferð bíla með oddatölunúmeri
og bfla með sléttri tölu á númera-
plötu. I mörgum öðrum borgum
er umferð um miðborgarkjarna
aðeins heimiluð þeim sem sannan-
lega eiga lögheimili á svæðinu og
banninu framfylgt með eftirliti og
sektum. Aðgerðir af þessum toga
draga í senn úr mengun, öng-
þveiti og slysahættu en myndu ef-
laust seint verða samþykktar í
Reykjavík. Þar skilur fólk ekki
einu sinni bfla sína eftir heima
þegar ófærðin nær hámarki -
stórhríð og viðvaranir lögreglu
breyta þar engu um.
Þegar bílar í landinu voru á
sjötta þúsund þóttu slysin nógu
mörg og víst er að þeim hefur
ekki fækkað með stækkandi bíla-
ílota. Á síðasta ári urðu í Reykja-
vík 532 umferðarslys þar sem
meiðsl urðu á fólki, samkvæmt
bráðabirgðatölum frá lög-
regluembættinu í Reykjavík. Þrír
létust og 735 slösuðust. Þá eru
ótaldir árekstrar og önnur óhöpp
þar sem eingöngu varð tjón á öku-
tækjum, en tölur þar um liggja
enn ekki fyrir. Ljóst er þó að slík
atvik skipta þúsundum, sé miðað
við reynslu fyrri ára.
Allt þetta gerist þrátt fyrir
stækkandi gatnakerfi, hert eftirlit
og endalausan áróður fyrir bættri
umferðamenningu. Er það
kannski vegna þess að við ökum
ekki alltaf í samræmi við aðstæð-
ur, hundsum umferðarskilti, töl-
um í farsíma á ferð og höldum
okkar striki hvað sem á dynur?
Er það vegna þess að við elsk-
umst ekki nægilega í umferðinni?
Ein af skýringunum hlýtur í
öllu falli að vera sú að gatnakerfið
ber ekki óstjórnlegan bflaflota
íbúanna. Það finnst okkur hins
vegar vera vandamál yfirvalda og
gerum ekkert sjálf til þess að
létta álaginu af kerfinu. Við þurf-
um nefnilega að komast út í
banka, yfir brúna, upp í Kringlu,
út og suður. Helst strax. Til fjár-
ans með hraðatakmarkanir, ég er
á góðum bfl með bremsum, ekki á
dós eins og skussinn þarna
fremst, hvað er hann annars að
hengslast, svona nú, frá, frá, Fúsa
liggur á, ég þarf að ná þessu
græna ljósi...
Þetta er sennilega skýringin.
Við höfum tekið að okkur það göf-
uga verkefni að endurspegla
helstu eðlisþætti þjóðarinnar í
umferðarmenningunni. Frelsið
birtist í aksturslaginu, eljan kem-
ur fram á hraðamælunum og
sjálfumgleðin neistar af hinum
óheyrilega fjölda blikkgæðinga
sem við ökum á eigin vegum.
Sparnaður samgöngu-
ráðherra bitnar á
höfuðborgarbúum
NÚ ER hafin vinna
við vegaáætlun á Al-
þingi og enn og aftur
ætla stjórnvöld að
fresta framkvæmdum
á höfuðborgarsvæðinu.
Gert var ráð fyrir að
1,1 milljarður færi til
vegaframkvæmda þar
í samþykktri vegáætl-
un, en ríkisstjórnin
hefur ákveðið að
skerða það fram-
kvæmdafé um tæpan
helming.
Af þeim 635 milljón-
um sem eftir eru til
framkvæmda fara 350
milljónir í að borga
halla frá síðasta ári. Eftir standa því
285 milljónir til vegaframkvæmda á
höfuðborgarsvæðinu, sem nær frá
Krísuvíkurvegamótum sunnan
Hafnarfjarðar að Þingvallavegi
norðan Mosfellbæjar. Það er ljóst
að sú fjárhæð dugar skammt.
Tvöföldum Reykjanesbraut
og Vesturlandsveg
Vegamál höfuðborgarinnar og
nágrennis þola ekki niðurskurð.
Mörg aðkallandi verkefni bíða úr-
lausnar. Bifreiðaeign landsmanna
eykst mjög frá ári til árs. Nú eru yf-
ir 160 þúsund bifreiðir í eigu íslend-
inga og langflestar þeirra á höfuð-
borgarsvæðinu.
Allir sem eiga leið inn í borgina
og út úr henni á álagstímum þekkja
ástandið á helstu þjóðvegum að og
frá henni. Miklir umferðarhnútar
eiga til að myndast og
leiðir lokast alveg ef
eitthvað ber útaf. Það
er löngu ljóst að tvö-
falda þarf Reykjanes-
brautina, þjóðleið allra
landsmanna inn í land-
ið og út úr því, leiðina
frá Reykjavík og
landsbyggðinni að
Leifsstöð.
Hið sama á við um
Vesturlandsveginn,
sem er nú mun fjöl-
farnari með tilkomu
Hvalfjarðarganganna,
hann þarf að tvöfalda á
næstunni og hefja þarf
tvöföldun frá Reykja-
vík. Sundabrautin mun bæta
ástandið þegar hún verður komin í
gagnið, en hún er framtíðarmúsik.
Bætt vegakerfí
fækkar slysum
Hörmuleg slys undanfarið á þess-
um leiðum sýna okkur svo ekki
verður um villst hve þessi vegagerð
er brýn. I greinargerð með vega-
áætlun segir um höfuðborgarsvæð-
ið: „Á þessu svæði er þjóðvegaum-
ferð langmest og slys tíðust.
Þörf fyrir úrbætur hefur vaxið
ört á undanförnum árum og ýmsar
kostnaðarsamar aðgerðir eru að-
kallandi. Á þessu svæði er einnig
unnt að fækka slysum mest.“ I ljósi
þessa er það ótrúleg forgangsröðun
að skera niður framkvæmdir á
þessu svæði, þar sem framkvæmdir
eru einna arðbærastar á landinu.
Samgöngumál
Niðurskurður stjórn-
valda á vegafé til höfuð-
borgarsvæðisins er ólíð-
andi, segir Asta R.
Jóhannesdóttir, í ljósi
alvarlegra umferðar-
slysa og mikils umferð-
arálags á svæðinu.
íbúar flestir og umferð mest
Niðurskurður stjórnvalda á vega-
fé til höfuðborgarsvæðisins er ólíð-
andi í ljósi hinna alvarlegu umferð-
arslysa og mikla umferðarálags sem
er á svæðinu. Þótt vegagerð á lands-
byggðinni sé víða aðkallandi er
óþolandi að Reykjavík og nágrenni
verði fyrir niðurskurðarhnífnum
aftur og aftur. Hér er umferðin
mest og íbúar flestir. Aðkoman að
höfuðborginni verður að vera greið
öllum landsmönnum. Til þess að svo
verði þarf það vegafé sem ætlað er
til framkvæmda að skila sér. Aðför
samgönguráðherra Sjálfstæðis-
flokksins að höfuðborgarbúum í
vegamálum verður að linna.
Höfundur cr þingnmður
Samfylkingnrimmr í Reykjnvík.
Ásta Ragnheiður
Jóhannesdóttir
Baráttan gegn refsi-
leysi heldur áfram
BARÁTTAN gegn
refsileysi fyrir glæpi
gegn mannkyni, á
borð við pyndingar og
„mannshvörf1 mun
halda áfram í Chile og
um heim allann. Hand-
taka Augusto Pinochet
fyrir um rúmu ári var
þrátt fyrir allt mikil-
vægur áfangi.
Alþjóðalög krefjast
þess að réttað sé yfir
þeim sem gerast sekir
um glæpi gegn mann-
kyni, þó að landslög
verndi oft slíka ein-
staklinga.
Breskir dómstólar
hafa staðfest í meðhöndlun sinni á
máli Pinochets að einstaklinga sem
sakaðir eru um glæpi á borð við
pyndingar sé hægt að sækja til
saka hvar sem er í heiminum. Dóm-
stólarnir hafa líka staðfest að fyrr-
verandi þjóðhöfðingjar njóta ekki
friðhelgi þegar um slíka glæpi er að
ræða. Þó að innanríkisráðherra
Breta hafi nú ákveðið að framselja
ekki Pinochet til Spánar, þá standa
enn ákvai-ðanir dómstólanna.
Núverandi og fyrrvernadi þjóð-
höfðingar hafa komist upp með
gróf mannréttindabrot og glæpi
gegn mannkyni í skjóli refsileysis.
Hinn 16. október 1998 þegar Aug-
usto Pinochet var handtekinn var
ljóst að skörð höfðu myndast í þann
þagnarmúr sem umlukt hefur
ábyrgð þjóðhöfðingja á mannrétt-
indabrotum.
Mál Pinochets hefur vakið al-
þjóðlega athygli og haft áhrif á af-
stöðu fólks til aðgerða valdhafa víða
um heim. Mannréttindahópar í
Senegal hafa komið
því tfl leiðar að rann-
sókn er hafin á aðild
fyrrverandi forseta
Chad, Hissein Habre,
að mannréttindabrot-
um, þ.á m. pyndingum
á valdatíma hans frá
1982-1990.
Þess hefur verið
krafist að núverandi
forseti Sambandsríkis-
ins Júgóslavíu, Slobod-
an MOosevic, svari til
saka um mannrétt-
indabrot í löndum
fyrrverandi Júgó-
slavíu.
Sameinuðu þjóðirn-
ar vinna nú að stofnun alþjóðlegs
sakadómstóls, þar sem réttað verð-
ur yfir fólki sem gerst hefur sekt
Amnesty
Amnesty mun áfram
berjast gegn refsileysi,
segír Jóhanna Eyjólfs-
dóttir, og leitast við að
tryggja fórnarlömbum
mannréttindabrota
vernd og réttlæti.
um glæpi gegn mannkyni.
Barátta mannréttindasamtaka
gegn refsileysi heldur áfram , því
refsileysi viðheldur vítahring of-
beldis og mannréttindabrota.
Baráttan gegn refsileysi þeirra
sem ábyrgð bera á hinum hroða-
legu mannréttindabrotum á valda-
tíma Pinochets í Chile heldur nú
áfram þar í landi. Núverandi yfir-
völd í Chile þurfa að taka ákvörðun
um það hvort þeir sem stóðu fyrir
pyndingum, morðum og „manns-
hvörfum" á tímum herforingjast-
jórnainnar skuli svara til saka. Nú-
verandi ríkissstjórn Chile þarf að
tryggja að hægt verði að rétta í
málum þeirra sem sakaðir eru um
mannréttindabrot. I Chile eru nú í
gildi sakaruppgjafarlög sem veittu
öllum herforingum Pinochet-stjórn-
arinnar og öðrum sem aðild áttu að
mannréttindabrotum stjórnarinnar
sakaruppgjöf. Til þess að hægt sé
að draga hina ábyrgu til saka þarf
að nema þessi lög úr gildi. Þessi lög
hafa komið í veg fyrir að réttlætið
næði fram að ganga og neitað fórn-
arlömbum og aðstandendum þeirra
um réttlæti og aðgang að sannleik-
anum um afdrif þeirra sem „hurfu“
á valdatíma Pinochets.
Amnesty International mun
áfram berjast gegn refsileysi og
leitast við að tryggja fórnarlömbum
mannréttindabrota vernd og rétt-
læti. íslandsdeild Amnesty Inter-
national hvetur íslensk yfirvöld til
að staðfesta eins skjótt og unnt er
stofnsáttmála Sameinuðu þjóðanna
um stofnun Alþjóðlegs sakadóm-
stóls. Til þess að dómstóllinn geti
hafið störf þurfa 60 ríki að stað-
festa stofnsáttmálann.
Frjáls framlög til mannréttinda-
starfs Amnesty International er
hægt að greiða á reikning nr. 96991
í Landsbanka Islands
Höfundur er franikvæmdnstjóri
Islandsdeildar Amnesty Intemational.
Jóhanna K.
Eyjólfsdóttir