Morgunblaðið - 06.06.2000, Qupperneq 72

72 ÞRIÐJUDAGUR 6. JÚNÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
FÓLK í FRÉTTUM
Peter O’Toole varð heimsfrægur í einni andrá er Arabíu-
Lawrence birtist á tjaldinu.
David Lean og uppáhaldsleikarinn hans, Alec Guinnes, við tökur á Leið-
in til Indlands, síðustu mynd leikstjórans.
DAVID
LEAN
Alec Guinnes og Sessue Hayakawa í Brúin yfir Kvæfljdtið.
ÞAÐ fyrsta sem kemur upp í hug-
ann þegar minnst er á breska leik-
stjórann David Lean (1908-1991)
er epísk stórmynd. Hann var meist-
ari þessa mikilfenglega forms og
nokkrar slíkra mynda hans eru
með því besta sem gert hefur verið
á þessu sviði frá upphafi.
Þegar Lean leikstýrði árið 1983
Leiðinni til Indlands - The Passage
to India upplifði heimurinn
endurkomu eins virtasta lista-
manns í breskri kvikmynda-
gerð fyrr og síðar, sem hafði
þá dregið sig í hlé í 13 ár. Það
var lengsta bilið á milli mynda
hans þótt leikstjórnarverkefni
hans væru dvenju fá eða sex-
tán á fjörutíu ára ferli.
Lean kom frá siðavöndu,
sanntrúuuðu heimili þar sem
litið var á kvikmyndir sem
synd, sem var forboðin fjöl-
skyldumeðlimum. Engu að síð-
ur var hann farinn að vinna
lægst launuðu störfin í kvik-
myndaveri innan við tvítugt,
en var fljótur að vinna sig upp
í stöðu aðstoðarklippara og
-leikstjóra. Við upphaf fjórða
áratugarins var Lean orðinn
sjóaður í að klippa B-myndir
og fréttamyndir og hafði hafti-
að tilboðum um að leikstýra
smámyndum. Hann lagði sig
þess í stað allan fram við að bæta
sig í klippilistinni. Hann vann sem
slíkur í sínum fyrstu stórmyndum,
til dæmis Escape Me Never (’35),
Pygmalion (’38) og mynd Michaels
Powell, 49th Parallel (’41).
Þegar hér er komið sögu, árla á
fimmta áratugnum, var Lean orð-
inn einn virtasti klippari Englands.
Hann hafði þá fengið að spreyta sig
við að leikstýra hluta Major Barb-
ara (’41). Að því kom að Lean var
fenginn til þess að stíga leikstjóra-
skrefið til fulls, er Noel Coward
valdi hann til að leikstýra In Which
Wc Serve (’42), verki sem hann til-
einkaði breska sjóhernum, og varð
metaðsóknarmynd beggja vegna
Atlantshafsins og eru þeir Coward
báðir skrifaðir fyrir leikstjórninni.
Coward var þúsundþjalasmiður,
nefnd sem besta mynd ársins af
bandarísku kvikmyndaakadem-
íunni og Coward, sem auk þess að
að vera annar Ieikstjóranna fór
með aðalhlutverkið og samdi tónl-
istina, fékk sérstakan heiðursósk-
ar.
Samstarf þessara ágætu manna,
ásamt framleiðendunum Anthony
Havelock-Allan og Roland Neame
(sem síðar átti eftir að gera garð-
inn frægan sem leikstjóri), gekk
svo vel að þeir
stóðu saman að þrem mynduin til
viðbótar; This Happy Breed (’44),
Blithe Spirit (’45) og síðast en ekki
síst Brief Encounter (’45), sem
flestir telja fyrsta stórvirki Lean.
Hádramatísk og alvarleg mynd um
syndsamlegt ástarsamband tveggja
einstaklinga, þrúgaðra af böli
stríðsáranna. Celia Johnson og
Trevor Howard leika elskendurna.
Lean fór þar inn á nýjar brautir og
náði slíkum árangri að myndin er
jafn áhrifarík í dag.
I næsta verkefni sneri Lean sér
frá vini sínum og samstarfsmanni,
Coward, og tók fyrir hina klassi'sku
Great Expectations eftir Dickens.
Hann var jafnan hallur undir stór-
virki á bókmenntasviðinu og hóf í
auknum mæli að skrifa kvikmynda-
gerðirnar sjálfur. Oliver Twist
fylgdi í kjölfarið ’48 og eru báðar
myndirnar taldar með því besta á
glæsilegum ferli leikstjórans.
Næstu breytingar á verkefnavali
gengu ekki eins vel eftir; The Pass-
ionate Friends (’48) og Madeleine
(’49) státuðu báðar af Ieikkonunni
Ann Todd, annarri konu leikstjór-
ans og eru á meðal hinna minnst
eftirminnilegu mynda hans. Hún
lék einnig í The Sound Barrier
(’52), ásamt Ralph Richardson, sem
hlaut frábæra dóma fyrir óvenju-
legt hlutverk (á hans ferli) fiug-
vélaverkfræðings við upphaf þotu-
aldar. Enn kúventi leikstjórinn og
var næsta verkefni gaman-
myndin Hobson's Choice (’54),
með Charles Laughton í aðal-
hlutverki; myndin gerist í
Lancashire á Englandi undir
aldamótin 1900 og var sú síð-
asta sem Lean gerði í svart/
hvítu. Því næst lá leiðin til sól-
bakaðra Feneyja í Summer-
time (’55), sem er rómantísk
og hádramatísk mynd sem féll
í einkar góðan jarðveg vestan
hafs. Katherine Hepburn leik-
ur bandarískan ferðalang sem
fellur fyrir ítölsku glæsimenni
(Rossano Brazzi) og bæði Lean
og Hepburn hlutu óskars-
tilnefningar.
Lokakafli þessa mikilhæfa
leikstjóra er feitletraður í
kvikmyndasögunni; hann
hefst árið 1957 með Brúnni yf-
ir Kvæfljótið og lýkur með
Ferðinni til Indlands. Inn á
milli rekur hvert stórvirkið
annað; Arabíu-Lawrence (’62),
Sivagó læknir (’65) og Dóttir Ryans
(’70). Sú síðasttalda, gullfalleg ást-
arsaga frá írlandi á tímum lyrri
heimsstyijaldar, var sú fyrsta sem
gekk ekki vel og hlaut blendna
dóma og urðu móttökurnar til þess
að Lean dró sig í hlé.
I fjórtán ár heyrðist ekkert frá
honum, þangað til Ferðin til Ind-
lands, enn eitt snilldarverkið, birt-
ist á tjaldinu. Myndin, sem er kvik-
myndun á skáldsögu E.M. Forster,
fjallar um djúpið á milli austur-
lenskrar og vestrænnar siðmenn-
ingar, er undurfalleg og vel leikin
og hlaut fjölda verðlauna. Lean var
önnum kafin við sautjándu mynd-
ina, Nostromo, er hann féll frá, þá
nýaðlaður.
fyrst og fremst virtur sem leikrita-
skáld, en einnig góður leikari, leik-
stjóri og tónskáld. Myndin var til-
V/SA
VAKORT
Eftirlýst kort nr.
4543-3700-0029-4648
4543-3700-0036-1934
4543-3700-0034-8865
Afgreiðslufólk, vinsamlegast takið
ofangreind kort úr umferð og
sendið VISA fslandi sundurklippt.
VERÐLAUN kr. 5000
fyrir að klófesta kort
og vísa á vágest
VISA ÍSLAND
v/SA
Álfabakka 16,
109 Reykjavík.
Sími 525 2000.
Sígild myndbönd
BRÚIN YFIR KVÆFLJÓTIÐ - THE BRIDGE
ON THE RIVER KWAI (1957)
Eitt af nokkrum, sígildum stórvirkjum Lean á hvíta
tjaldinu. Breskir og bandarískir fangar S japönskum
stríðsfangabúðum, eru skikkaðir í brúarbyggingu á
Austur-Indlandsskaganum í seinna stríði. Æðsti maður
fanganna (Alec Guinnes) rekur menn sína áfram af
breskum metnaði og hlýðni, meðan bandarískir og
breskir hermenn (William Holden og Jack Hawkins)
brugga smíðinni banaráð í fjarska. Geysisterk og
dramatísk ádeila um tilgangsleysi stríðs í glæsilegum
ramma stórmyndarinnar þar sem hvergi er veikan
punkt að finna. Enda fékk myndin fjöldann allan af Ósk-
arsverðlaunum (þ.á m. bæði myndin og leikstjórinn) og
er jafnhrífandi skemmtun og á frumsýningarárinu, þeg-
ar allir blístruðu marsinn úr myndinni.
ARABÍU-LAWRENCE - LAWRENCE
OF ARABIA (1962)
Stórglæsilegt kvikmyndaverk Leans leysir að vísu
ekki ráðgátuna um hinn óvenjulega Arabíu-Lárens (Pet-
er O’Toole), breska hermanninn sem hélt út á eyðimörk-
ina og sameinaði araba í stríðinu gegn Tyrkjum í fyrri
heimsstyrjöldinni. Ævintýraleg í jafnt umgjörð sem
innihaldi, frábærlega tekin, klippt, skrifuð og leikin og
nýtur sín sannarlega hvergi nema á breiðtjaldi. Sögu-
legur stórmyndastíll leikstjórans varla tilþrifameiri en í
þessu verki, listilega spunninn við hið smáa mannlega og
leikaraliðið er ekki af verri endanum með O’Toole í sínu
besta og frægasta hlutverki. Auk hans m.a. Anthony
Quinn, Alec Guinnes, Jack Hawkins, Omar Sharif og
Anthony Quayle. Er til í mörgum lengdum, m.a. endur-
gerðri útgáfu þar sem mörgum atriðum sem áður voru
klippt út var bætt inní aftur, en því lengri sem hún er,
því betri. Margverðlaunuð, m.a. fékk Lean Óskar fyrír
leikstjóm.
ZHIVAGO LÆKNIR - DR ZHIVAGO (1965)
Leikarar : Omar Sharif, Julie Christie, Geraldine
Chaplin, Rod Steiger, Tom Courteney, Rita Tushing-
ham. Drama. Bandaríkin. 1965.180 mín.
Fjallar um nokkrar persónur á umbrotatímum bylt-
ingarinnar í Rússlandi, byggð á Nóbelsverðlaunaskáld-
verki Pasternaks. Stórmynd einsog Lean er einn fær
um að skapa. Julie Christie leikur konuna í lífi þriggja
manna, læknisins og aðalsmannsins og skáldsins Zhiva-
go (Omar Sharif) sem fellur í ónáð og er sendur í útlegð;
byltingarmannsins (Tom Courteney) og bragðarefsins
(Rod Steiger). Hádramatískt efnið umvafið glæsileika
allra þátta stórmyndarinnar, mikilfenglegri tónlist
Maurice Jarre, heillandi kvikmyndatöku Fredericks
Young og leikurinn er í góðum höndum, ef undan er skil-
in máttlaus tjáning Sharifs. Hlaut urmul verðlauna, m.a
fengu myndin og leikstjórinn Óskarsverðlaunin.
Sæbjörn Valdimarsson
MYNDBONP
Mislukkuð
tilraun
Dægurlangt lífsskeið
(Life In A Day)
Spennumynd
★%
Leikstjóri: Eleanor Lindo. Aðal-
hlutverk: Michael A. Goorjian,
Chandra West. (90 mín.) Banda-
ríkin 1999. Sam-myndbönd.
Öllum leyfð.
FRAMSÆKIN líffræðitilraun fer
úrskeiðis. Tilraunadýrið, ung kona,
lætur lífið við að fæða stúlkubarn sem
þroskast og eldist
með undraskjótum
hraða. Ungur vís-
indamaður fær
bamið í hendur og
tekur sér það
vandasama verk á
herðar að finna leið
til þess að hægja á
lífsskeiði stúlkunn-
ar sem virðist ein-
taka sólarhring ef
þjörgum verður ekki við komið.
Óprúttnir bakhjarlar tilraunarinnar
leita hinsvegar logandi Ijósi að stúlk-
unni til að koma henni fyrir kattamef
áðuren verðir laganna komast á snoð-
ir um hina vafasömu tilraun.
Hugmyndin að baki þessari vís-
indaskáldsögu er býsna góð en rétt
eins og tilraunin í sögunni mislukkast
alveg tilraunin til að gera úr henni
spennandi kvikmynd. Því veldur
klaufaleg leikstjórn ofhlaðin alls kyns
tónlistarmyndbandastælum og léleg-
ur leikur, sérstaklega hjá löggunum
og „vondu“ mönnun sem em ein-
hvem veginn miklu illúðlegri en efni
standa tíl.
Skarphéðinn Guðmundsson
s
I kröppum
mafíudansi
Mafiumenn
(Made Men)
Spennumynd
★★★
Leikstjóri: Louis Morneau. Handrit:
Robert Franke, Miles Millar og AI-
fred Gough. Aðalhlutverk: James
Belushi, Timothy Dalton, Michael
Beach. (91 mín) Bandaríkin, 1999.
Skífan. Bönnuð innan 16 ára.
KAPALSJÓNVARPSSTÖÐIN
HBO hefur sótt í sig veðrið síðustu
ár og er Mafíumenn gott dæmi um
það en hér gefur að
líta bráðskemmti-
lega sögu af átök-
um innan mafíunn-
ar. Bill (Belushi)
stelur tólf milljón-
um dala frá yfir-
manni sínum í maf-
íunni og gerist svo
vitni fyrir alríkis;
lögregluna. í
kjölfarið er honum komið fyrir í
vitnavernd í smábæ nokkmm fjarri
stórborgarskúrkunum. Þegar fram
h'ða stundir hafa mafíósarnir uppi á
felustað Bills og harðsvímð sveit
leigumorðingja er send honum til
höfuðs. Það sem gerir myndina eftir-
tektarverða er framleg úrvinnsla
leikstjórans Morneau á úr sér
gengnum söguþræði. Handritið er
vel útfært, hnyttið og fléttan á köfl-
um óvænt. Persónum era ljáð
skemmtileg einkenni og meiri dýpt
en gerist í myndum af þessu tagi. Til
viðbótar er einvala lið leikara í öllum
helstu hlutverkum og Dalton sérlega
ánægjulegur sem spilltur fógeti.
Mafíumenn lætur eflaust lítið yfir
sér á myndbandaleigum en hún er á
víxl bráðfyndin og spennandi og á
því skilið fýllstu athygli.
Heiða Jóhannsdóttir