Morgunblaðið - 01.07.2000, Blaðsíða 36

36 LAUGARDAGUR 1. JÚLÍ 2000
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Búist til
framtíðar
ÞAÐ á að reyna að rýna inn í fram-
tíðina - á þingi sem Þjóðkirkjan og
Framtíðarstofnun standa að í
Reykjavík 5.-8. júlí nk. Það heyrir
undir almennt verksvit að horfa svo-
h'tið fram fyrir tærnar á
sér.
Taakniþróunin er það
- ' afl, sem hvað mest mót-
ar líf manna á jörð í
framtíðinni. Eðli þess
afls er það að engin leið
er að sjá fyrir hvers kon-
ar tækninýjungar það
færir okkur - engin leið
- og því er öll spá erflð.
Vegna tækninnar á
mannkyn gríðarlega
góða möguleika; um leið
er hætta á misnotkun
tækninnar meiri og við
þekkjum mörg dæmi:
DDT, kjamorkan
o.s.frv. Vísindamenn of-
túlka gjarnan þekkingu
sína, DDT-sagan er dæmi um það.
, Stjómmálamenn afneita gjarnan
hættum, saga mengunarmála er
dæmi um það.
Framundan er þá að skoða hvern-
ig mannkyn ætlar að lifa sómasam-
lega í heimi ókominna tækninýjunga,
sem ýmsar hættur munu fylgja. Nú
þegar eru vandamáhn reyndar næg:
offjölgun, fátækt með því sem henni
fylgir, koldíoxíð-hitun og önnur
mengun - jafnvel lánleysi margra
þótt nóg hafi af ytri gæðum. Svo und-
arlega sem málum er nú komið þá
þarf að skoða hversu við erum undir
* nýja tíma búin, við þurfum að skoða
eðli mannsins.
Erfðir mannsins breytast það
hægt, að þær má kalla hinar sömu nú
og voru fyrir 10.000 árum. Við að-
stæður fyrri alda má sjá af sögunni
margt um eðli manns. Við erum eins
að erfðaupplagi og steinaldarmenn-
imir, og verðum það, og þurfum ekki
að kvarta yfir því. En þótt erfðir
breytist ekki getum við ráðið nokkuð
hegðun okkar, lífsstíl, samfélagi -
þar koma til uppeldi, skóli, beiting
fjölmiðla, stjómmál o.s.frv. Þar höf-
um við kannski einhver ráð.
Maður spyr hvort með stjórnmála-
mönnum megi rækta meiri ábyrgð-
arkennd, hvort með vísindamönnum
■_ megi rækta meiri varkámi, hvort
með lífsleiðum unglingum megi
rækta þá kennd að lífið sé verðmætt.
Það fást engin svör nema við veltum
fyrir okkur hvert sé eðli mannsins -
þetta mætti enda flokka undir verks-
vit. Við getum sett á þetta fræðileg-
an stimpil og kallað líffræði manns,
human biologiu, eins og líffræði ban-
anaflugunnar er sérstök fræðigrein.
En fyrir manninn þarf þá yfirlits-
fræðinga, ekki aðeins sérfræðinga.
Þegar greinarhöfundur horfir til
framtíðar koma honum í hug ýmis
atriði í mannalíffræði. Þau eru ekki
sett hér fram sem vísindi heldur
persónuleg hugleiðing.
GJAFABRJ ÓSTAHÖLD
Þumalína,
Pósdnísstræti 13
SLIM-LINE
dömubuxur frá
gardeur
Uáuntu
tískuverslun
v/Nesveg, Seltj., s. 561 1680
1. Á 10.000 áram breytist erfða-
upplag mannsins svo sem ekkert.
2. Maðurinn hefur þróast við
ákveðnar náttúralegar aðstæður
(nokkuð margvíslegar) og frá þeim
aðstæðum getur hann
ekki farið langt (hon-
um er t.d.eðlilegt að
vera á gangi eða
hlaupum hálfan dag-
inn).
3. Kennd óöryggis
er innbyggð í mann-
inn, er erfð.
4. Þegar verðmæti
eyðast hægt tekur
enginn eftir því, kallað
3 % regla eyðilegging-
arinnar.
5. Karldýr tegund-
arinnar hafa það eðli
að herja sér valdsvið,
„territory“,slík árátta
er þekkt frá öðram
dýrategundum.
6. Öllum hættir til að oftúlka þekk-
ingu sína, það gildir jafnt um svokall-
Ráðstefna
Meðfram ábyrgð og að-
dáun, segir Valgarður
Egilsson, þá er fram-
undan lífsnautnahyggja
og er ekki fólgin í eyðslu
eða sóun, byggist ekki
á þverrákóttu afli.
aða raunvísindamenn og trúarfræð-
inga.
7. Það er ekki hægt að þeklga allt
„alveg“ - við mörk þekkingarinnar
standa efnishyggjumaðurinn og guð-
strúarmaðurinn jafnfætis. Hvað
handan sé við þau mörk giska sumir
á, aðrir hafa trú, reynsla manna er
mismunandi.
8. Maðurinn er óvitrari tegund en
hann heldur sjálfur, jafnframt meira
sjarmerandi tegund en hann heldur.
9. Ef Guð er hættur að stjórna
okkur mönnunum verðum við að fara
að stjórna okkur sjálfir, þá þurfum
við allt okkar litla vit (Guð hefur áður
misst trúna á manninn).
10. Eigi meirihlutinn að ráða er
þess að geta að meirihluti mannkyns
er ekki enn fæddur.
11. Fallist mönnum hugur má
reyna að skilgreina verðmæti manna
á jörð. Þá dettur manni fyrst í hug:
a) samfélagið hið næsta (skólinn,
vinnustaður, hverfið), b) saga manns
og rætur, c) sköpunarverkið, náttúr-
an,
d) Guð vill kannski enn við okkur
tala, e) listir, skemmtan, afþreying.
12. Sé ekkert af þessu verðmæti í
augum unglings árið 2000, sem nóg
hefur af öllum gæðum, á hann ekk-
ert, hann er öreigi nútímans - hann
leitar í örvæntingu annarra ráða og
verri.
13. Vegna 3 er varla til sú hug-
mynd að ekki megi selja hana.
14. Vegna 1 og 3 reyna menn að
■
exo.is
Fákafen 9, Reykjavík
: s: 5682866
laða fram og rækta suma eiginleika,
dempa aðra.
15. Vegna 3 og 13 verður til eintrú
á vestræna lífsaðferð, samþykkta
vestræna aðferð. Við samræmingu
lífsmáta er leit að öðram aðferðum
hætt. (Sé hætt að leita ftnnst ekkert.)
16. Vitund manns er hið mikla
undur og verður seint skilin.Hún er
handan við mörk þekkingarinnar.
17. Tíminn er framverðmæti
manns.
18. Sé grandvallarþörfum full-
nægt (vatn, fæði, skjól o.s.frv.) - allt
nokkuð sem má mæla - þá era önnur
verðmæti: ástin, gleðin, sorgin,
kátínan - ekkert af því verður mælt
með tommustokk né vegið. Þannig er
sem sé það.
19. Fegurðina á enginn, það er að-
eins hægt að verða vitni að henni.
Það er komið fram að eðli manns
breytist ekki, en lífsmáta getum við
breytt. Lítum okkur nær. I vestræn-
um ríkjum er ræktun ungviðis mjög
ábótavant. Um öll vestræn lönd er
ungviði alið upp með hagnýtingar-
sjónarmið í huga. Ungviðið veit
reyndar ekki til hvers það er fætt í
heiminn. Okkur fullorðnum hefur
láðst að rækta með því þá kennd að
lífið sé verðmætt, jafnvel fallegt.
Slíkt verður best gert strax í
bernsku. Endanlega er slíkt viðhorf
tilfinningalegs eðlis. En sé í augum
unglings árið 2000 ekkert í heimin-
um neins virði þá er hann öreigi ...
nútímans. Sé fyrir þeim unglingi
eitthvað í veröldinni verðmætt, jafn-
vel fallegt, gæti það veitt honum
nokkra hamingju ella bíður lífsleiði.
Þó að við séum ekki hamingjusöm
alla daga, þá er lífið a.m.k. „interess-
ant“. En ungi öreiginn leitar sér af-
þreyingar annars staðar og kannski
hæpinnar. Reyndar gildir þetta um
okkur fullorðna líka. Þetta er þá sið-
fræði. En við alvarlegir foreldrar
þurfum líka að „bekenna" lífsnautn-
ina - gaman og skemmtanir - sem
lífsaðferð. Hún hlýtur að koma - og á
að koma.
Fólk mun í framtíðinni huga sjálft
að inntaki eigin lífs (quahty) í stað
þess að láta segja sér; flæða með
straumnum. Hin íslenska
karlmennskuímynd jarðýtuvíkings-
ins mun víkja fyrir lífsgamninu, fim-
legri lífsnautnarhyggju en þeirri að
beita afli einu saman, sóa eða að slá
um sig. Hinn heiðni Þór, goðið
gamla, átti enga eigind aðra en aflið.
Það er dálítið nýtt fyrir stjórn-
málamenn að þurfa að hugsa í 360
breiddargráðum þegar okkur ís-
lendingum vora lengst af skammtað-
ar fjórar. Uppgötvanir vísinda era
óðara teknar í þágu tæknivaldsins
sem markaðssetur þær með viðeig-
andi áróðri. Það kann að fara svo að
úr tísku fari markaðshyggja eða að
hinn endanlegi sannleikur hennar
þurfi einhverrar aðgæslu. Nú er
framleitt nóg af flestu: Kjöti, gúmmí-
skóm, fótanuddtækjum - að hlegið
verði að þess konar magndýrkun, en
inntak (quality) nái athygli manna.
Þá hljómar orðið samkeppni eins og
gamaldags þegar þörfin er meiri á
samvinnu í samfélagi.
Meðfram ábyrgð og aðdáun er
framundan lífsnautnahyggja og er
ekki fólgin í eyðslu eða sóun, byggist
ekki á þverrákóttu afli.
En maðurinn er samur og getur þó
ráðið nokkru. Lífið getur verið verð-
mætt í augum hans (sjá 1 til 19 að of-
an).Við megum ekki missa af því,
Guð og maðurinn og náttúran era
fallegri en svo.
Höfuiulur er læknir og rithöfundur.
SVO er að skilja á
talsmönnum tveggja
stjórnmálaflokka á Is-
landi að þeir telji
æskilegt að Islending-
ar hefji undirbúning
að umsókn að Evrópu-
sambandinu. Hér er
vísað til Framsóknar-
flokksins og Samfylk-
ingarinnar. En þrátt
fyrir yfirlýsingar for-
svarsmanna flokkanna
tveggja í þessa veru er
jafnan skilið svo við
málið að það _sé opið í
báða enda. I áranna
rás hefur Framsókn-
arflokknum verið legið
á hálsi fyrir málflutning af þessu
tagi og nú virðist Samfylkingin ætla
Utanríkismál
✓
Islendingar eiga stöðugt
vaxandi viðskipti í öllrnn
heimshlutum, segir
Ogmundur Jónasson,
og mikilvægt er fyrir
okkur að vera víðsýn
og horfa til allra átta.
í sama farið. Væntanlega er þetta
gert til að styggja ekki kjósendur
sem kunna að vera á öndverðum
meiði og væntanlega til að gefa
málatilbúnaðinum það yfirbragð að
verið sé að vega og meta kosti og
galla mála á yfirvegaðan hátt. Því
fari farri að menn hafi komist að
niðurstöðu, ekki sé verið að loka
neinum dyrum. Gott væri ef sú væri
raunin en því miður er þessu ekki
þannig farið.
Eins og flestir vita sem fylgjast
vel með þróun mála í Evrópusam-
bandinu er nokkuð ljóst hvert
stefnir.
Jafnt og þétt dregur úr áhrifum
einstakra ríkja innan bandalagsins
og er nú opinskátt farið að ræða um
sambandsríki Evrópu. Augljóst er
að vægi fámennra þjóða verður þar
lítið. Þá er einnig ljóst að Evrópu-
sambandið færir sig jafnt og þétt
upp á skaftið varðandi samræm-
ingu í löggjöf og vega þar þyngst
lög og reglur sem kveða á um
markaðsvæðingu. Tvennt leiðir af
þessari þróun. Grafið er undan
vægi þjóðríkjanna og með markaðs-
væðingunni er þrengt að lýðræðis-
legum ákvörðunum heima fyrir.
Óheyrilegur kostnaður
og lýðræðið skert
Nú er það vissulega þekkt sjón-
armið að hagsmunum Islendinga sé
betur borgið innan Evrópusam-
bandsins þar sem þeir geti freistað
þess að hafa áhrif á ákvarðanatöku
en utan sambandsins þar sem reynt
Áimúla 38,1D8 Beykjavík, Slml: 5B8-5D1D
yrði að þróa samning-
inn um Evrópskt efna-
hagssvæði í átt til
tvíhliða samninga. í
vangaveltum um þetta
efni þarf að hyggja að
mörgu. Líta þarf á
hinn óheyrilega kostn-
að sem af þessu hlyt-
ist. I nýlegri skýrslu
utanríkisráðherra um
Evrópusambandið
kemur í ljós að til-
kostnaður íslendinga
vegna aðildar yrði að
öllum líkindum um 8
milljarðar á ári og færi
hækkandi með fyrir-
sjáanlegri stækkun
Evrópusambandsins. í skýrslunni
kemur fram að framlag íslendinga
á mann yrði með því hæsta sem
gerist innan bandalagsins. í öðru
lagi þarf að hafa í huga það grund-
vallaratriði að íslendingar gefi ekki
frá sér yfirráðin yfir auðlindum
hafsins sem þjóðin byggir afkomu
sína á. I þriðja lagi megum við ekki
halda svo á málum að allar lýðræð-
islegar ákvarðanir verði færðar út
fyrir landsteinana. Einmitt það hef-
ur gerst í alltof ríkum mæli með
EES-samningunum en með inn-
göngu í Evrópusambandið yrði
gengið skrefinu lengra í þessa átt.
Allt eru þetta þekktar staðreynd-
ir. Það er stjórnmálamanna og
stjórnmálaflokka að bjóða kjósend-
um upp á mismunandi leiðir á þessu
sviði sem öðram. Við þurfum að
bjóða upp á svör við því hvernig
sjálfstæði og efnahagur þjóðarinn-
ar verði best treystur í samfélagi
þjóða heims og þarf þá ekki aðeins
að horfa til Evrópu heldur til
heimsins alls. íslendingar eiga stöð-
ugt vaxandi viðskipti í öllum heims-
hlutum og mikilvægt er fyrir okkur
að vera víðsýn og horfa til allra
átta.
Skýr stefna VG
Stefna Vinstrihreyfingarinnar -
græns framboðs er skýr. Síðastlið-
inn vetur lagði þingflokkurinn fram
þingsályktunartillögu þar sem seg-
ir meðal annars að „hagsmuna Is-
lands verði best gætt með því að
landið standi utan efnahagsbanda-
laga og ríkjasambanda en hafi við
þau sem besta samvinnu með sér-
samningum án aðildar. Þannig
verði sjálfstæð og óháð staða lands-
ins nýtt til að treysta samskiptin
við ríki og markaði beggja vegna
Atlantshafsins og við aðra heims-
hluta. Vegna EES-samningsins og
annarra framtíðarsamskipta við
Evrópusambandið verði af íslands
hálfu leitast við að þróa þau í átt til
tvíhliða samninga um viðskipti og
samvinnu“.
Þingflokkurinn lagði ennfremur
til að skipuð yrði nefnd fulltrúa all-
ra þingflokka til að vinna með ríkis-
stjórninni að nánari útfærslu
slíkrar stefnumótunar. Utanríkis-
ráðherra landsins hefur nú tekið
undir með þeim aðilum sem allar
götur frá því EES-samningurinn
var samþykktur árið 1993 hafa
haldið því fram að samningurinn
væri ekki í samræmi við stjórnar-
skrá Islands. Sú spurning vaknar
hvort þetta sé vísbending um að ut-
anríkisráðherra muni leita eftir víð-
tækri pólitískri umræðu um
stefnumótun gagnvart Evrópusam-
bandinu. Vinstrihreyfingin - grænt
framboð er reiðubúið til slíkrar um-
ræðu með ígrundaða afstöðu og
skýra stefnu.
Höfundur er þingflokksformaður
Vinstrihreyfingarinnar - græns
framboðs.
Valgarður
Egilsson
Tölum skýrt
í Evrópu-
málum
Ögmundur
Jónasson