Morgunblaðið - 10.08.2000, Síða 50

£§0 FIMMTUDAGUR 10. ÁGÚST 2000
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
*Forseti Islands
og þingræðið
VIÐ hátíðlega athöfn
£ Alþingishúsinu 1.
ágúst sl. var Ólafur
Ragnar Grímsson sett-
ur í embætti forseta ís-
lands öðru sinni, að við-
stöddum forseta Al-
þingis, ráðherrum, al-
þingismönnum og
fjölda gesta. í ávarpi
sínu kynnti Ólafur
Ragnar Grímsson skoð-
anir sem snerta undir-
stöður lýðræðislegs
stjórnskipulags. Þessar
skoðanir voru að vísu
óljóst orðaðar og £ vé-
fréttasti'l. Þó er ljóst að
Ólafur Ragnar Gnms-
son mælti i ávarpi sfnu gegn þvi
stjómskipulagi sem verið hefur við
lýði frá þvi Islendingar öðluðust full-
veldi. Þess utan felst í ávarpi Ólafs
Ragnars verulegt frávik frá þeim
hefðum sem ríkt hafa um embætti
^torseta íslands.
Ekki lýðræði
heldur fámennisstjórn
í fyrsta lagi gagnrýnir Ólafur
Ragnar þingræðisskipanina og full-
trúalýðræðið en sú grundvallarskip-
an er við lýði í flestum hinna vest-
rænu lýðræðisríkja. Hann getur
þess að eðli og inntak lýðræðisins sé
að breytast. Það er að hans mati
tæknin sem er að breyta inntaki lýð-
ræðisins. Ólafur telur að þingræðið
sé í reynd aðeins rammi frá liðinni
tóð. í ljósi þessa kemst forseti ís-
lands að þeirri merkilegu niðurstöðu
að á íslandi sé ekki lýðræði heldur
fámennisstjórn. Valdið sé ekki í
höndum fólksins og þörf sé á „endur-
reisn hins raunvirka lýðræðis“.
Hann gerir lítið úr hlutverki stjóm-
ar, stjórnarandstöðu og stjórnmála-
flokka.
Ef það er skoðun
forseta íslands að
nauðsynlegt sé að end-
urreisa „raunvirkt lýð-
ræði“ á íslandi er það
jafnframt skoðun hans
að hér sé ekki lýðræði.
Má mikið vera ef yfir-
lýsing af þessu tagi er
ekki einsdæmi.
Forsetinn gegn
flokkum
og forræðisöflum
Gegn meintum, úr-
eltum öflum og fá-
mennisstjóm virðist
Ólafur Ragnar einkum
tefla sjálfum sér. „I leit
fólksins að leiðum til að móta sjálft
framtíð sína og heill“ sér forsetinn
sig sjálfan sem „geranda" og túlk-
Stjórnskipulag
Ólafur Ragnar Gríms-
son mælti í ávarpi sínu
gegn því stjórnskipu-
lagi, segir Tómas I.
Olrich, sem verið hefur
við lýði frá því Islend-
ingar öðluðust fullveldi.
anda í þeirri umsköpun sem sífellt
færir Islendingum nýja áfanga og
bætta stöðu. Um leið og Ölafur
Ragnar gerir mikið úr sambandi sínu
við þjóðina freistast hann til að gera
lítið úr sambandi stjórnmálaflokka
við þjóðlífið og spyrðir þá saman við
svokölluð forræðisöfl: „Kannski era
íslendingar opinskárri við forseta
sinn en aðra í áhrifastöðum því hann
er engum háður nema þjóðinni sem
veitir honum umboð sitt. Hans era
ekki hagsmunir stjómar eða stjóm-
arandstöðu, flokka eða forræðisafla.
Forseti er aðeins bundinn íslenskri
þjóð.“ Sérstaka athygli vekur at-
hugasemd um hagsmuni stjórnar og
stjórnarandstöðu.
Berin súr
I þau fimm ár sem við sátum sam-
an á Alþingi minnist ég þess ekki að
Ólafur Ragnar Grímsson hafi nokkra
sinni látið í ljós efasemdir um þing-
ræðið. Hitt er nær sanni, að hann
hafi verið talsmaður þingræðis og
ljóst er að hann lagði sem stjóm-
málamaður mikla áherslu á hlutverk
stjórnamdstöðu.
Á vettvangi fulltrúalýðræðisins,
þar sem Ólafur Ragnar leitaði eftir
trúnaði fólksins til ábyrgðarstarfa,
gekk honum ekki sérlega vel. Hann
stýrði fremur smáum flokki, sem
varð í höndum, hans áhrifaminni og
hefur nú formlega horfið af vett-
vangi.
Gegn ákvæðum
stjórnarskrár
Þegar Ólafur Ragnar Grímsson
sóttist eftir að gegna embætti for-
seta íslands fyrir fjóram áram gat
hann þess ekki að til stæði af hans
hálfu að láta á það reyna hvort hon-
um tækist að koma þangað inn deilu-
málum stjórnmálaafla í landinu, í
trássi við ákvæði stjómarskrár og
hefðbundin viðhorf til embættisins.
Hafi það vakað fyrir honum þá verð-
ur að spyrja hvers vegna hann
greindi ekki frá því.
Áhrif án ábyrgðar
Ef forseti íslands ætlar sér að
beina gagnrýni að ríkisstjórn og
þingmeirihluta úr griðastaðnum á
Tómas Ingi
Olrich
Bessastöðum, og úr því skjóli sem
fyrri forsetar hafa tryggt em-
bættinu, er ljóst að hann seilist til
áhrifa án ábyrgðar. Stjómmála-
menn, sem kjörnir era til setu á Al-
þingi, era krafðir um að bera ábyrgð
á orðum sínum því þeir hafa stöðu til
að hrinda hugmyndum sínum í fram-
kvæmd.
Gagnrýni Ólafs Ragnars Gríms-
sonar á menntakerfi Islendinga er
óhjákvæmilegt að skoða í ljósi þess
að hann hafði áður þá stöðu, sem
hann hefur ekki i dag, að bera
ábyrgð á þjóðmálum. Þegar hann var
fjármálaráðherra, og gat aflað fjár til
að auka útgjöld til menntamála,
gerði hann samning við kennara sem
hann nefndi sjálfur „tímamótasamn-
ing“. Þennan samning heiðraði hann
með því að ógilda hann með lögum. í
kjölfar þeirrar aðfarar varð alvarleg-
ur trúnaðarbrestur milli Ólafs Ragn-
ars og Alþýðubandalagsins annars
vegar og kennarastéttarinnar hins
vegar.
Sterkt menntakerfí
Eitt af síðustu embættisverkum
Ólafs Ragnars Grímssonar á fyrra
kjörtímabili hans var að halda ræðu í
hádegisverðarboði íslensk-ameríska
verslunarráðsins. Þar var lofi hlaðið
á íslenskt samfélag og íslenskt
menntakerfi svo mjög að mörgum
blöskraði og fannst í ætt við oflof.
Þar var þess getið að sagan mótaði
uppeldi nýrrar kynslóðar „sem er nú
að skapa á íslandi eitt af áhugaverð-
ustu samfélögum á jörðinni". Ólafur
Ragnar Grímsson virðist hafa áttað
sig á því í Los Angeles, sem ekki kom
fram í innsetningarræðu hans, að
velgengni íslendinga á síðustu ára-
tugum 20. aldarinnar verður ekki
skýrð út á annan hátt en að þeir hafi
byggt upp sterkt menntakerfi, enda
er það opinberlega viðurkennt af al-
þjóðlegum stofnunum sem annast
slíkt mat að sterkt menntakerfi er
eitt af því sem veitir okkur forskot á
aðrar þjóðir.
Fulltrúi breytts
samfélags
Ólafur Ragnar Grímsson gerir sig
í ávarpi sínu að trúnaðarmanni nýs
samfélags þar sem „hin skapandi
umræða er óðum að flytjast á annan
völl og þingið sjálft er ekki sama
spegilmynd og örlagavaldur og áður
var“. Að sjálfsögðu ber forseta ís-
lands að tala sem fulltrúi þessa sam-
félags. Þetta nýja samfélag er stað-
reynd en Ólafur Ragnar Grímsson
var ekki trúnaðarmaður þess þegar
hann fékkst við þjóðmál. Þvert á
móti var hann fulltrúi hins gamla
tíma og barðist einlæglega gegn
breytingum sem nú hafa drepið úr
dróma það samfélag hafta, handstýr-
inga og sjóðasukks sem hann bar
ábyrgð á þegar hann sat ráðherra-
stól. Það hæfir síst af öllu að hann
geri sem forseti Islands lítið úr hlut
stjórnvalda í þessari þróun.
Það var yfirlýst stefna ríkisstjórn-
ar Davíðs Oddssonar frá 1991 að
draga markvisst úr afskiptum
stjómvalda og stjómmálamanna af
fjölda mála þar sem þeir höfðu seilst
til áhrifa án þess að þau féllu undir
þeirra ábyrgðarsvið. Sem stjórn-
málamaður barðist Ólafur Ragnar
Grímsson gegn þessari stefnu eins
og hann barðist gegn aðlögun ís-
lensks efnahagslífs að lögmálum og
samkeppnisreglum opinna hagkerfa
nágrannalandanna. Hvort tveggja
hefur orðið undirstaða þeirrar vel-
megunar sem forseti Islands státaði
af í Los Angeles.
Virðingarleysi við
þjóðina og þingið
Þær miklu breytingar og framfar-
ir, sem hér hafa átt sér stað undan-
farin níu ár, hvíla á lagagranni sem
lagður hefur verið markvisst af
sterkum þingmeirihluta sem þjóðin
kaus sér. Á þeim tíma, sem breyting-
arnar hafa átt sér stað, hefur stuðn-
ingur þjóðarinnar við þá þróun vaxið
mjög. Fer það ekki milli mála að mik-
ill meirihluti þjóðarinnar styður
þessar breytingar nú.
Alþingi Islendinga nýtur virðingar
og viðurkenningar vegna langrar
sögu og athyglisverðrar. Það vekur
athygli að forseti íslands skuli kjósa
að gera hlut þess sem minnstan þeg-
ar þjóðin stendur frammi fyrir og
styður einarðlega einn mesta og
besta árangur af starfi löggjafar- og
framkvæmdavalds sem orðið hefur í
sögu lýðveldisins.
Höfundur er alþingismaður.
- Heildsðlubyrgðir: ísflex s:588 4444
Litaðu íSlveruna
^Z?4siör
Bflbeltin, Jón Steinar
og frjálshyggjuóráðið
ÉG HEYRÐI viðtal
við einn af virtari lög-
mönnum landsins, Jón
Steinar Gunnlaugsson,
i morgunútvarpi allra
landsmanna. Umræðu-
efnið var frelsi varð-
andi eiturlyf en um það
ætla ég ekki að fjalla,
það verða aðrir sem
betur þekkja til að
gera.
Það vakti furðu
mína í þessu viðtali að
sem innskot spurði
viðmælandi Jóns
Steinar hann um það
hvort ekki væri því
rangt af löggjafanum
að hafa sett lög sem skylda fólk að
nota bilbelti. Hinn virti lögmaður
svaraði strax; jú það á að vera í valdi
hvers og eins hvort hann notar þau
og löggjafinn á ekki að vera að setja
slík lög. Þetta er reyndar haft eftir
minni en þó orðalagið sé ekki alveg
rétt er inntak og meiningin rétt eftir
höfð.
Nú var upplýst í fréttum nýlega
að ungir ökumenn valda allt að
helmingi alvarlegra bifreiðaslysa og
árlega látast eða slasast alvarlega
ungir ökumenn það mikið að þeir
era fatlaðir til æviloka.
í nánast öllum tilfellum þegar
fólk deyr af völdum slíkra umferð-
arslysa eða fatlast mikið er það
vegna þess að það hefur ekki notað
bílbeltin.
Hvaða skilaboð er þessi virti lög-
maður að senda til ungra óþrosk-
aðra ökumanna sem í
sumum tilfellum vilja
líka vera „töffr og
kaldir?
Era skilaboðin „ver-
ið ekkert að setja á
ykkur beltinn því þetta
er bara „stóra bróður“
afskiptasemi af þess-
um kjánum þarna við
Austurvöll að setja
svona heimsk lög?“
Ég lenti í bílslysi
þegar bílbelti vora
varla til í bifreiðum og
því síður að það væra
lög um slíkt. Ég er
sannfærður um að af-
leiðingar þess slyss
hefðu orðið allt aðrar ef bílbelti
hefði verið í bifreiðinni og lög um
notkun þeirra verið í gildi.
Ég treysti mér ekki til að segja til
um hvað það hefur kostað þetta
þjóðfélag og skattgreiðendur á ís-
landi; sjúkrahúsdvöl, endurhæfing
og annar kostnaður sem heilbrigðis-
kerfið hefur borið vegna afleiðinga
þessa slyss en það hleypur á millj-
ónum.
Ég veit um mörg önnur slík dæmi
þar sem fólk hefur slasast alvarlega
vegna þess að það notaði ekki bíl-
beltin bæði fyrir og eftir að lög um
það vora sett svo ekki sé talað um
það fólk sem hefur látist vegna þess
að það notaði ekki bílbeltin.
Þegar þetta viðtal var voru aðeins
nokkrir daga í verslunarmannahelg-
ina, eina mestu ferðahelgi ársins og
þá helgi sem flestir ungir ökumenn
Lög
Ég er sannfærður um,
segir Arnór Pétursson,
að lög sem skylda þjóð-
félagsþegnana til að
gera fyrirbyggjandi
ráðstafanir til að draga
úr afleiðingum slysa
og annarra skaða
eru nauðsynleg.
eru á ferðinni á þjóðvegum landsins.
Mikil herferð hefur verið í gangi til
að hvetja og ítreka við fólk að nota
bílbeltin en þá koma þessi skilaboð
frá þessum virta lögmanni sem vill
láta taka sig alvarlega á flestum
sviðum þjóðfélagsins.
Ég er sannfærður um að öll lög
sem skylda þjóðfélagsþegnana til að
gera fyrirbyggjandi ráðstafanir til
að reyna að draga úr afleiðingum
slysa og annarra skaða eru nauð-
synleg.
Einnig lög sem skylda fyrirtæki i
atvinnulífinu og hjá því opinbera að
vera með vinnuumhverfi og heil-
brigðisþætti og branavarnir í lagi.
Sama á við um lög sem skylda fyrir-
tæki í matvælaiðnaði og veitingahús
að fara að lögum um hreinlæti, heil-
brigðisþætti og umhverfisþætti en
Amór
Pétursson
með sömu rökum og hinn virti lög-
maður notar mætti t.d. segja að ekki
þyrfti slík lög þar sem fyrirtækin
eigi að bera ábyrgðina sjálf og fólk
sem skiptir við t.d. matvælafyrir-
tæki eigi bara að kynna sér sjálft
hvort vara sé í lagi og standist kröf-
ur.
Veikist það síðan vegna þess að
það lagði sér slíka vöru til munns er
það því sjálfu að kenna.
Vill hinn virti lögmaður kannski
leggja niður branaeftirlit, vinnueft-
irlitið og heilbrigðiseftirlitið og fleiri
slíkar „stóra bróður" stofnanir?
Ég hlýt því að spyrja; eiga þeir
sem ekki nota bílbeltin og lenda í
umferðarslysi og sannað verður að
þeir hefðu ekki slasast eða slasast
minna ef þeir hefðu notað beltin að
greiða sjálfir þann kostnað sem
hlýst af sjúkrahúsdvöl, endurhæf-
ingu, lyfjakostnaði og fl. og fl?
Ef þeir geta ekki greitt þann
kostnað á þá bara að láta þá liggja á
slysstað og ættingjar og vinir að
axla kostnaðinn? Éf ættingjar og
vinir gera það ekki hvað er þá til
bragðs?
Þá verður mikið um málaferli og
lagarefir verða önnum kafnir að
sækja og verja þar sem nóg verður
um vafann og vafatilfellin.
Verða næstu skilaboð frá hinum
virta lögmanni og skoðunabræðrum
hans eins og t.d. Hannesi Hólm-
steini og öðram frjálshyggjuöfga-
mönnum að það sé heimska að það
skuli vera lög sem banna fólki að
aka bifreið undir áhrifum áfengis og
eiturlyfja?
Ég mun ekki skrifa meira um
þetta mál eða fara að standa í rit-
deilum við hinn virta lögmann en
hvet alla hugsandi íslendinga að
taka slík orð af hans munni eða skrif
um slíkt eins og hjal óvita barns.
Höfundur er formaður Sjálfs-
bjargar, landssambands fatlaðra.