Morgunblaðið - 14.09.2000, Qupperneq 22

22 FIMMTUDAGUR 14. SEPTEMBER 2000
SLYSIN I UMFERÐINNI
MORGUNBLAÐIÐ
Qhug hefur slegíð á fólk við slysahrinuna í umferðinni í sumar og margir varpa öndinni léttar þegar í fréttum af
umferðarslysi kemur fram að allir hafí komist lífs af. En þar með eru einungis fyrstu orðin sögð í þrautagöngu
margra þeirra sem lenda í umferðarslysum og sumir ná sér aldrei að fullu. Kristín Sigurðardóttir kynnti sér
sögu tvegg;ia manna sem voru nær dauða en lífi eftir bílslys.
Kristinn Sigvaldason, umsjónarlæknir á gjörgæsludeild
Slösuðum sem þurfa meðferð
í öndunarvél fjölgar mjög
SLÖSUÐUM sjúklingum sem
þurfa á meðferð í öndunarvél að
halda hefur fjölgað umtalsvert frá
1998 eða úr 7,7% í 55% það sem af
er þessu sumri.
Kristinn Sigvaldason, umsjónar-
læknir á gjörgæsludeild Landspít-
ala - háskólasjúkrahúss í Fossvogi,
segir það ennfremur áhyggjuefni
að innlagnir yfir sumarmánuðina á
deildina vegna slysa hefur fjölgað
um 50% frá árinu 1998. Það ár og
árið í fyrra voru að meðaltali 22
sjúklingar lagðir inn á deildina frá
júníbyrjun og fram til 25. ágúst en í
ár nemur fjöldinn 33.
Kristinn segir að ekki sé rétt að
tala um að sjúklingum sé haldið
sofandi í öndunarvél. Ástand þeirra
sé það alvarlegt að þeir þurfi hjálp
með öndun því þeir séu það illa
slasaðir að þeir geta ekki andað
sjálfir. Kristinn segir að þá sé grip-
ið til þess ráðs að styðja við öndun
með fullkomnum öndunarvélum og
oft þurfi jafnframt að gefa flestum
létta svæfingu til þess að þeim líði
vel og séu án verkja. Svæfingin sé
því afleiðing af alvarlegum áverk-
um og til þess að hjálpa sjúklingum
til að komast yfir hið alvarlega ást-
and.
Fleiri nú en áður mjög mikið
slasaðir og í verra ástandi við
komu á sjúkrahús
Kristinn segir að hægt sé að líta
svo á að þurfi sjúklingur á meðferð
í öndunarvél að halda sé það ákveð-
inn mælikvarði á áverkana. Af
auknum fjölda sjúklinga sem þurfa
á meðferð í öndunaivél að halda
sjáist að fleiri sjúklingar nú en áður
séu mjög mikið slasaðir og í verra
ástandi við komu á sjúkrahús.
Kristinn bendir á að líkt og sést á
línuriti hefur orðið gífurleg aukn-
ing á fjölda þeirra sem þarf með-
ferð í öndunarvél. Það er greinilegt
að þetta sumar er eitt það versta í
sögu deildarinnar og að allt of mik-
ið sé um slys á íslandi, að sögn
Innlagnir eftir slys
á gjörgæsludeild
í júní, júlí og ágúst
árin 1998-
2000
Fjöldii
þeirra
sem fóru í
öndunarvél
eftir slys
1998 1999 2000
Kristins. Hann bætir við að ljóst sé
að mikilla forvarnaaðgerða sé þörf.
Yalgeir Ómarsson slasaðist alvarlega í bilslysi að morgni
annars dags jóla 1998
Hlaut dreifðan áverka
á heila og verður
aldrei samur á ný
ALVARLEGUSTU áverkar vegna
slysa eru heila- og mænuskaðar.
Fólk sem skaddast á heila bíður
oft varanlegan skaða af. Minnið
getur versnað hjá fólki og einbeit-
ing og úthald minnkað. Oft er ekki
hægt að hverfa aftur til sömu
vinnu og miklar breytingar geta
orðið á innsæi í eigin vandamál og
annarra, tilfinningalífi og persónu-
leika, segir Stefán Yngvason, yfir-
læknir á endurhæfingardeild
Landspítala á Grensási. Hann seg-
ir það oft geta tekið langan tíma
fyrir aðstandendur þeirra sem
verða fyrir heilaskaða að átta sig á
að tjónið er varanlegt, að ástvinur-
inn verður aldrei samur.
Eitt augnablik getur gerbreytt
lífi manns og þannig var það hjá
sjni Elínar Birnu Arnadóttur og
Omars Valgeirssonar sem var rétt
rúmlega 22 ára þegar hann lenti í
hörðum árekstri á Reykjanes-
braut. Þetta afdrifaríka augnablik
snemma að morgni annars dags
jóla árið 1998 breytti þó lífi fleiri
manneskja en Valgeirs, sem starf-
aði sem aðstoðarverslunarstjóri í
matvöruverslun og átti góða
möguleika á verslunarstjórastöðu,
það gjörbreytti einnig lífi foreldra
hans og systur. Eftir þrjár vikur
milli heims og helju á gjörgæslu-
deild, hálfan annan mánuð á heila-
og taugadeild og rúma 15 mánuði
á endurhæfingardeild fékk Valgeir
að fara aftur heim. Sá Valgeir sem
sneri aftur var ekki sá sami og fór
þaðan rúmu einu og hálfu ári áður.
Heilaskaddaður og hefur
enga starfshæfni
Hann er mjög fatlaður, með
mikla hreyfihömlun og algerlega
bundinn hjólastól. Valgeir hefur
lítinn mátt í vinstri hendi og fæti
og hægri hliðin lætur illa að stjórn
vegna vöðvakippa. Höfuðáverkarn-
ir sem hann hlaut í slysinu orsök-
uðu heilasköddun og starfshæfni
hans er engin enn sem komið er.
Hann er alveg bundinn allri um-
önnun og aðhlynningu.
Eins og fyrr segir var Valgeir
fyrstu þrjár vikurnar í öndunarvél
undir áhrifum lyfja sem héldu hon-
um sofandi. Því næst var hann
fluttur á heila- og taugadeild.
Þetta tímabil tók mjög á fjölskyld-
una, en foreldrar hans komu dag-
lega til hans og eyddu tíma með
honum. Móðir hans segir að þegar
sagt er í fjölmiðlum að viðkomandi
sé „úr lífshættu" geri vafalítið
fæstir sér grein fyrir því hvað tek-
ur við. Elín lýsir fyrstu vikunum
eftir slysið svo: „Þegar sonur okk-
ar var færður á heila- og tauga-
deild var hann talinn úr lífshættu.
Þrátt fyrir það voru honum enn
gefin svæfingarlyf af og til. Hann
þjáðist af hjartsláttartruflunum og
fleiri erfiðleikum. Rúmum mánuði
eftir slysið var drengurinn okkar
ekki enn farinn að sýna nein önnur
viðbrögð en að titra eða kippast til
líkt og vegna sársauka, svitna og
rjúka upp og niður í hita og kulda.
Manni fannst maður svo lítils
megnugur. Það var ekkert hægt
að gera annað en að sitja hjá hon-
um, þerra svitann af enninu, hag-
ræða koddanum, halda í hendur
hans, tala blíðlega við hann, kyssa
hann og vona að hann fyndi að við
værum hjá honum. Þessi tími var
óumræðilega þungbær. Við sökn-
uðum hans orðið svo sárt að við
þráðum það eitt að hann kæmi til
baka og myndi ná bata. Það var
ekki fyrr en um tveimur mánuðum
eftir slysið sem hann opnaði augun
og virtist skynja okkur foreldra
sína, systur og lítinn systurson.
En þá var alveg óráðið hverjar
batahorfurnar yrðu.“
Mjög mikil varanleg fötlun
Enginn getur sagt til um hve
miklu Valgeir getur náð til baka af
fyrri getu eða hversu langan tíma
það mun taka hann að ná því sem
hægt er að ná. Þó er ljóst að hann
hefur orðið fyrir mjög mikilli var-
anlegri fötlun og að hann getur
aldrei horfið til fyrra lífernis.
Engu síður er það eitt, öðru frem-
ur, sem foreldrar Valgeirs hafa
haft að leiðarljósi við að takast á
við afleiðingar slyssins og það er
að gefast aldrei upp. Valgeir hefur
náð meiru til baka en læknar
sögðu í upphafi og mottó foreldra
hans er: „Uppgjöf er ekki til í
orðaforðanum," segja þau Elín og
Ómar. Einbeitni þeirra og vilja-
festa hafa líka haft áhrif á Valgeir
sem einnig hefur ákaflega sterkan
vilja. Hann ætlar sér að ganga aft-
ur og er duglegur að stunda æf-
ingar til að svo megi verða. En
fyrst eru aðrir sigrar sem hann vill
vinna eins og það að halda á bolla.
Þó svo að batinn sé mjög hægur
hefur Valgeiri, með óbilandi þraut-
seigju og dugnaði, farið talsvert
fram. „Þar hefur hann notið ómet-
anlegrar aðstoðar starfsfólks gjör-
gæsludeildar Landspítala í Foss-
vogi, heila- og taugadeildar, sem
og Grensásdeildar, hjúkrunarfólks
og lækna, ásamt okkur, allra nán-
ustu fjölskyldu hans,“ segir Elín
og vill koma á framfæri innilegu
þakklæti frá fjölskyldunni til allra
þeirra sem hafa hjálpað Valgeiri í
bataferlinu og veitt þeim stuðning.
„Þar til hann útskrifaðist af
Grensási naut hann þrotlausra æf-
inga í sjúkraþjálfun og endurhæf-
ingar í sundi, talkennslu o.fl.,“
bætir Elín við.
Þótt Valgeir sé léttur í lund og
ávallt fyrstur manna til að skella
upp úr yfir góðum brandara er
hann mjög háður foreldrum sínum.
Tímaskyn hans er ekki gott og sé
hann einn í herbergi finnur hann
mjög fljótt til óöryggis.
Mikil og sár félagsleg
einangrun
Annað sem hefur ætíð einkennt
Valgeir og breyttist ekki við slysið
er það hve félagslyndur hann er.
Áður fyrr tilheyrði hann stórum
vinahópi og oft var margmennt á
heimilinu þegar margir vinanna
voru þar samankomnir. Eftir slys-
ið kom í ljós að flestir vinanna
voru fremur kunningjar en vinir í
raun og aðeins örfáir þeirra hafa
haldið sambandi við Valgeir.
Ómar, faðir hans, segir að það
sé líkt og fólk verði vandræðalegt,
viti ekki hvernig það eigi að koma
fram við Valla. En það breytir því
ekki að Valgeir saknar félaganna,
eða þeirra sem hann hélt að væru
vinir sínir, sárt. Þó svo að Valgeir
kynnist nýju fólki er það ekki það
sama og að umgangast gömlu vin-
ina sem hann hefur þekkt árum
saman.
Foreldrar hans eru sammála um
að hin mikla félagslega einangrun
sonarins sé ein alversta afleiðing
slyssins og fötlunarinnar og ein sú
sárasta. Þau hafa leitað allra
hugsanlegra leiða til að finna Val-
geiri eitthvað við að vera á daginn
þar sem hann er ekki háður þeim
en Ómar segir að úrræði í dagvist-
armálum séu vart til í Valgeirs til-
viki. „Það eru mannréttindi að
hafa eitthvað að gera á daginn,"
segir Ómar.
Valgeir eyðir nær öllum sínum
tíma með foreldrum sínum ef frá
er talinn sá tími sem fer í æfingar
og sjúkraþjálfun, sem er að hefjast
að nýju eftir tveggja og hálfs mán-
aðar sumarfrí. Þá stendur til að
hann fái svokallaða liðveislu, sem
þýðir að manneskja kemur og
heimsækir hann eða fer með hon-
um út í 3-4 tíma í viku hverri. Val-
geir fer nánast allt með foreldrum
sínum sem hægt er því hann getur
alls ekki verið einn og þarf mann-
eskju með sér allan sólarhringinn.
Finnur mikið fyrir
vanmætti sínuin
Áhrif slyssins eru einnig fjár-
hagsleg. Þar sem hús fjölskyld-
unnar var ekki hjólastólafært urðu
þau að flytja. Ómar segir að gildis-
mat sitt hafi mikið breyst og að
efnisleg gæði skipti minna máli.
Elín segist finna mikið fyrir van-
mætti sínum. „Mann langar svo að
geta gert eitthvað fyrir hann til að
hjálpa honum til að ná fram óskum
sínum um bata.“