Morgunblaðið - 14.09.2000, Síða 59

Morgunblaðið - 14.09.2000, Síða 59
MORGUNBLAÐIÐ ______UMRÆÐAN____ Herra forseti LÝÐVELDIÐ ís- land er ungt, einungis 56 ára. Er þjóðin hafði tekið þá ákvörð- un að hún skyldi sjálf- stæð verða var emb- ætti þjóðhöfðingja stofnað og valinn fyrsti Forseti íslands. Hinn 1. ágúst sl. hófst annað kjþrtíma- bil 5. Forseta íslands, herra Ólafs Ragnars Grímssonar. Á liðnum árum hafa mótast ýmsar hefðir um embætti Forseta íslands. Er þá ekki átt við þær hefðir sem snúa að Forseta sjálfum heldur þeim hefðum sem almenningur og fjölmiðlar hafa sett sér í samskipt- um við æðsta embættismann lýð- veldisins. Þær hafa ekki verið fest- ar í reglur, enda lýðveldið ungt, heldur hafa fremur fest sig í sessi í krafti hefðarinnar og eiga fjölmiðl- ar þar ríkan þátt. Þannig hefur m.a. myndast hefð um heiti embættis þjóðhöfðingjans. Eins og kemur fram í bók Gunnars G. Schram lagaprófessors, Stjórn- skipunarréttur, gætir ekki fulls samræmis í stjórnarskránni á heiti embættis þjóðhöfðingjans. Er í ýmsum greinum stjórnarskrárinn- ar talað um „Forseta lýðveldisins“ en ekki Forseta íslands. Um stöðuheitið Forseti íslands hefur þó myndast hefð og fer vel á því að embættisheiti þjóðhöfðingjans sé kennt við landið, eins og prófessor- inn nefnir í bók sinni. Við þá breytingu að 4. Forseti Islands lét af störfum og sá 5. tók við höfðu margir af yngri kynslóð- inni fyrst tækifæri til að bera sam- an aðila í æðstu stöðu ríkisins, enda hafði 4. Forseti Islands setið í embætti í 16 ár. Fara þar glæsilegir fulltrúar þjóðar sinnar, hvor með sínu lagi. Við þessi tímamót hóf undirrit- aður könnun á virðingu forsetaem- bættisins og hvort merkja mætti einhverja breytingu á virðuleika embættisins með nýjum manni á tímum vaxandi aga- og virðingar- leysis. Við könnun höfundar kom í ljós að frá árinu 1996 er með óyggjandi hætti hægt að fullyrða að notkun á ávarpi á Forseta Islands eru orðin sjaldséðari og handahófskenndari en áður hefur verið. Sést það m.a. við skoðun á blaðagreinum úr Morgunblaðinu allt frá kjöri fyrsta Forseta íslands, herra Sveins Björnssonar, og til dagsins í dag. Kom í ljós að mjög al- menn notkun hefur verið á ávarpi á For- seta Islands og frúr þeirra. Er einna helst misbrestur á notkun ávarps við fyrstu embættistökur For- setanna, en að öðru jöfnu virðist ávarp hafa verið notað í greinum blaðsins. Árið 1998 sendi höf- undur fyrirspurn til ráðuneytisstjóra utan- ríkisráðuneytisins, en við ráðuneytið er starfrækt embætti prótókollstjóra, eða siðameistara ríkisins. Var spurt hvort einhverjar reglur giltu hjá íslenska ríkinu um ávarp á For- setann. Svaraði ráðuneytisstjórinn því til að engar reglur væru til um slíkt en að skv. hefð væri herra að- eins notað um Forseta íslands og biskupinn yfir Islandi. Forseti En fleira hefur breyst sem hefur verið til þess fallið að rýra virð- ingu forsetaembættisins. Notkun á titlinum forseti hefur farið vaxandi hjá hinum ýmsu fé- lögum. Með aukinni notkun á titl- inum hefur merking hans og mátt- ur eðlilega farið dvínandi. Dæmi eru um að stöðuheitið Forseti íslands sé skrifað með há- um upphafsstaf, svo sem gert er í þessari grein. Má sjá dæmi þess m.a. í auglýsingu Hæstaréttar Is- lands í Morgunblaðinu 12. júlí 1952 og á kjörbréfi herra Kristjáns Eld- járns. Þá má sjá sumstaðar í opin- berum gögnum að stöðuheitið For- seti íslands hefur verið ritað allt með háum stöfum, þó að öðru leyti sé textinn skrifaður með lágum stöfum. Virðist þessu beitt til að aðgreina Forseta Islands frá öðr- um texta og undirstrika stöðu hans, sem fremstan meðal jafn- ingja. Þá eru stöðuheiti þjóðhöfðingja annarra landa oft skrifuð með há- um upphafsstaf en þá því beitt að skeyta saman nafni landsins og stöðuheitinu líkt og Bandaríkjafor- seti, Noregskonungur og Dana- drottning, þó stöðuheitin séu í raun starfsheiti og beri að skrifa með lágum upphafsstaf skv. staf- setningarr eglum. I svari við fyrirspurn höfundar til forstöðumanns Islenskrar mál- stöðvar árið 1998 kom fram að reglur um íslenska stafsetningu séu gefnar út af menntamála- Forsetaembættið Með aukinni notkun á titlinum hefur merk- ing hans, segir Bjarki Már Magnússon, og máttur eðlilega farið dvínandi. ráðuneytinu og skv. þeim skuli rita Forseti íslands með lágum upp- hafsstaf í opinberum gögnum og ef breyta eigi opinberu reglunum komi til kasta menntamála- ráðuneytisins og bætti við að ráðu- neytið hafi falið Islenskri málstöð að yfirfara gildandi reglur og að sú vinna stæði yfir í málstöðinni. Vonar höfundur að íslensk stjórnvöld muni taka þá afstöðu að embættisheiti þjóðhöfðingja verði rituð með stórum staf, skv. reglum um íslenska stafsetningu. Myndir Ái'ið 1996 fékk dómsmálaráðu- neytið fyrirspurn frá sýslumannin- um á Patreksfirði um hvort til væru reglur um myndir af Forseta íslands. Svaraði ráðuneytið því til að ekki væru til neinar skráðar reglur um slíkt en það teldi eðli- legt að mynd af Forseta íslands prýddi opinberar stofnanir. Var enn fremur bent á að um það hefði myndast hefð og bent á dæmi því til stuðnings. Þykir höfundi rétt að taka undir niðurstöðu ráðuneytisins um að rétt sé að mynd af Forseta íslands prýði opinberar stofnanir. Ekki er ætlunin að rekja hér fleiri dæmi um atriði sem fallin eru til þess að draga úr virðingu for- setaembættisins. Með greininni er einungis ætlunin að benda á þá nauðsyn að löggjafinn og fram- kvæmdavaldið setji reglur sem festi í sessi þá virðingu sem æðsta embætti ríkisins ber. I innsetningarávarpi herra Kristjáns Eldjárns árið 1976 sagði hann: „Mér er [...] mjög fjarri skapi að mæla með eða óska eftir að forsetaembættið lækki í virð- ingu meðal þjóðarinnar, þó það nú væri, og til þess hefði ég heldur ekkert leyfi, ekki á ég þetta emb- ætti, heldur þjóðin." Höfundur er húsasmiður og nemi í stjórnmáhifræði við Háskóla fslands. Nýkomin sending af sófasettum Vandað Mantelassi leðursófasett, alklætt leðri 3+1 + 1. - Litir Vínrautt, grænt, dökkkoníaksbrúnt og Ijóskoníaksbrúnt I Vönduð ágóðuvetði! Hjá okkur eru Visa- og Euroraösamningar ávísun á staðgreiðslu usqoqn Ármúla 8 - 108 Reykjavík Síml 581-2275 m 568-5375 m Fax 568-5275 FIMMTUDAGUR 14. SEPTEMBER 2000 59 Opel Veclro CDX V6 Nýskr. 07.1999, 2500 cc vél, 4 dyra, sjálfskiptur, blár, ekinn 16 þ. 17“ |L álfelgur, spioler, dökkar rúóur, jSfÉjiL sóllúga, geislaspilari. YH-889. Veró 2.370 þús Grjóthólsi 1 Sími 575 1230/00 www.lancome.com Glæsilegir haust- og vetrarlitir LANCÖME eru nú komnir. Ráðgjafi verður í versluninni í dag og á morgun. Komdu og líttu á djúpa plómuliti og létta silfurtóna. Veglegir kaupaukar að hætti LANCÖME. SNYR.TIVERSLUN1N ðara Bankastræti 8, sími 551 3140. BYLGJAN Hamraborg 14a, sími 564 2011. •f BAR£)NIA ...Wt tískuverslun v/Nesveg, Seltjarnarnesi, sími 561 1680 Opið daglega frá kl. 10—18, laugardaga frá kl. 10 — 14 I

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.