Morgunblaðið - 18.10.2000, Blaðsíða 40

40 MIÐVIKUDAGUR 18. OKTÓBER 2000
---------------------------
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Grasrót og
afþreying
Er virkilega tilJyöldi leikhúsa úti
um allan bœ sem geturframleitt
leiksýningar á mun lægra verði en
opinberu leikhúsin?
Isíðutu viku efndu
stjórnendur
Borgarleikhússins til
fyrstu umræðu - af
mörgum vonandi - um
leikhús og leiklist. Þessi fyrsti
fundur lofaði góðu og var
sannarlega til marks um að þörf
er slíkum vettvangi til umræðu
og opinna skoðanaskipta. Einn
frummælenda, hinn nýi
deildarstjóri leiklistar í
Listaháskólanum, Ragnheiður
Skúladóttir, bar með sér ferskan
andblæ og nýja sýn á tilgang
leiklistarmenntunar og hvaða
hugmyndir hún hyggst leggja til
grundvallar við uppbyggingu
deildarinnar.
Tinna Gunnlaugsdóttir, forseti
Bandalags
VIÐHORF
Eftir Hávar
Sigurjónsson
íslenskra
listamanna og
leikari hjá
Þjóðleik-
húsinu og Leikfélagi Islands,
lagði einnig orð í belg í grein í
Morgunblaðinu á dögunum og
gerði ágæta tilraun til að koma
umræðunni á málefnalegt plan
með upplýsingum um stefnu
hollenskra yfirvalda í
leikhúsmálum.
Hún kvað umsögn undirritaðs
um eðli markaðsleikhússins vera
móðgun við þá listamenn sem
starfað hafa í markaðsleikhúsi;
að segja þá leiklist sem þar er
stunduð ómerkilega og ekki
neinum til gagns nema þeim
sjálfum, væri lítilsvirðing við
starf þeirra og þá áhorfendur
sem sýningarnar sækja.
Hvers vegna þessi viðkvæmni?
Af hverju má ekki segja að
tilteknar sýningar séu engu
merkilegri en margt af því sem
sýnt er í kvikmyndahúsunum og
er hreint afþreyingarefni? í því
felst engin lítilsvirðing þótt það
beri með sér þá grundvallar-
afstöðu að ekki sé allt jafngott og
þó góðir listamenn taki þátt í
lítilfjörlegum sýningum breyti
það ekki eðli sýninganna. En
þær geta hins vegar verið
leiknar af list og verið hin
ágætasta skemmtun. Afþreying í
leikhúsi er ekki bannorð. Fátt
veit ég jafn afslappandi og að
horfa á vel leikið gamanleikrit í
leikhúsi eða spennumynd í
kvikmyndahúsi. En það þýðir
ekki að ég sé gapandi yfir því
hversu merkileg upplifunin
sé.Atvinnuskapandi sagði
einhver um þessa starfsemi. Víst
má það til sanns vegar færa. En
hvers vegna má ekki kalla
hlutina sínum réttu nöfnum? Það
getur verið gaman að sjá
sýningar sem falla undir
skilgreiningu
markaðsleikhússins. Markaðs-
leikhús er ekki stofnun eða
fyrirtæki. Það er ákveðin stefna
sem birtist í vali á verkefnum og
úrvinnslu þeirra. Það er
hugsunin sem baki býr. Það er
iðulega einkarekið leikhús en alls
ekki alltaf og allra síst hér á
íslandi þar sem farið hefur
saman markaðsleikhús og
opinberlega styrkt leikhús,
samanber bæði Leikfélag
Reykjavíkur til margra áratuga
og einnig Þjóðleikhúsið. Það er
vissulega umhugsunarefni að
leikhús sem styrkt eru af
opinberu fé skuli verja því til
uppsetningar sýninga sem þjóna
engum öðrum tilgangi en að afla
fjár en hlutskipti opinberu
leikhúsanna hefur verið slíkt að
þau hafa neyðst eða freistast til
að blanda verkefnaval sitt
markaðsvænum verkum.
Reyndar kemst maður í
vandræði um leið og þetta er
sagt því ef litið er yfir þær
sýningar sem hvað mestrar
aðsóknar hafa notið þá falla þær
alls ekki allar sjálfkrafa í kassa
hinna svokölluðu „markaðsvænu
stykkja.11
A það hefur einnig verið bent
að málflutningur þeirra sem
standa utan opinberu
leikhúsanna hafi snúist um 180° á
síðastliðnum áratug eða svo. Nú
vilja sum sjálfstæðu leikhúsanna
(alls ekki öll) fá óskrifað
einkaleyfi til að sviðsetja
söngleiki og gamanleikrit því
þetta séu þær sýningar sem setji
flesta rassa í sæti. Tilraunir og
frumkvæði þar sem tekin er
listræn og fjárhagsleg áhætta
eigi að fara fram í vernduðu
umhverfi stofnanaleikhúsanna,
þar sem aðstaðan og áhættulaust
fjármagn er til staðar. Tinna
Gunnlaugsdóttir hélt þessu
sjónarmiði fram í áðurnefndri
grein sinni. Mátti skilja orð
hennar sem einhvers konar
stefnuyfirlýsingu Bandalags
íslenskra listamanna?
Tvennt skiptir máli í þessu
sambandi Annað er að fyrir
10-20 árum var annað fólk í
grasrótinni en nú er. Hitt er líka
nauðsynlegt að hafa í huga að
sjálfstæðu leikhúsin svokölluðu
eru stór hópur og engan veginn
samstæður eða með sameiginleg
markmið.Hagsmunir þeirra fara
alls ekki alltaf saman. A milli
þeirra ríkir hörð samkeppni um
fjármuni, athygli og áhorfendur.
I raun virðist sem fleira skilji
þau að en sameini, þó öll geti þau
sameinast í kröfunni um aukna
opinbera viðurkenningu í formi
fjárstyrkja. .Málflutningur
samtaka sjálfstæðu leikhúsanna
sem birtist í auglýsingu hér í
Morgunblaðinu í liðinni viku þar
sem borinn er saman opinber
styrkur á hvern seldan miða í
sjálfstæðu leikhúsunum og
stofnanaleikhúsunum er hins
vegar í meira lagi hæpinn.
Sjálfsagt stenst hann
reikningslega en hann gerir
ekkert gagn og er einungis vatn
á myllu þeirra sem vilja draga úr
opinberum stuðningi við
leiklistarstarfsemi í landinu
yfirleitt. Ályktunin sem draga
mátti af texta þessarar
auglýsingar var einfaldlega sú að
Þjóðleikhús og Borgarleikhús
væru þungir fjárhagsbaggar á
sjóðum ríkis og borgar og til
væri fjöldi leikhópa út um allan
bæ sem gæti framleitt
leiksýningar á mun lægra verði.
Er það svo? Ef skilja átti þessi
skilaboð á annan veg þá er hér
með kallað eftir skýringu
talsmanna sjálfstæðu
leikhúsanna. Helst dettur manni
í hug samlíking við mann sem
situr á trjágrein og hamast við að
saga hana sundur við stofninn.
Rílíið hefur hækkað
lyfjakostnað
Það getur verið
varasamt að rugla
saman hugtökum. Að
undanförnu, og reynd-
ar lengi vel, hafa hug-
tökin lyfjakostnaður og
lyfjaverð verið notuð
jöfnum höndum. Jafn-
framt er hugtakið
lyfjaverð gjarnan látið
jafngilda þeirri upp-
hæð sem sjúklingur
greiðir. Fjölmiðlar og
fleiri aðilar beita þess-
um hugtökum í flestum
tilvikum ranglega og
því er ástæða til að fara
nokkrum orðum um
þennan misskilning.
Sem dæmi má nefna frétt sem var í
ríkissjónvarpinu fyrir nokkru. Þar
var rætt við talsmann samtaka
hjartasjúklinga sem vakti athygli á
auknum greiðsluhluta sjúklinga í
lyfjaverði er gekk í gildi í júní sl.
Fréttamaðurinn, sem síðan hélt
áfram með fréttina, talaði um hækk-
að lyfjaverð sem er alrangt. Þetta
segir okkur að ekki er vanþörf á að
upplýsa landsmenn um þessi grund-
vallaratriði.
Hvað er lyfjaverð
og lyfjakostnaður?
Lyfjaverð er heildsöluverð eða
apóteksverð lyfsins, þ.e. heildarverð
frá dreif'anda/heildsölu til apóteksins
eða heildarverð úr apóteki. Apóteks-
verðið skiptist síðan oftast í tvennt
eða þann hluta sem sjúklingur greið-
ir og hinn hlutann sem TR greiðir
þegar afgreidd eru lyfseðilsskyld lyf
sem TR tekur þátt í að greiða.
Lyfjakostnaður er hins vegar
kostnaður hvers og eins eða lyfja-
kostnaður sjúkrahúsanna, neytend-
anna og ríkisins og er allt annar
hlutur en lyfjaverð sem hefur lækk-
að.
Lyfjaverð hefur lækkað
Hámarksverð lyfja í heildsölu hef-
ur í raun lækkað hérlendis á undan-
förnum árum. Frá jan. ‘97 til des. ‘99
hefur verð á innfluttum lyfjum, sem
Tryggingastofnun ríkisins (TR) tek-
ur þátt í að greiða, lækkað um 8,2%.
Skv. tilkynningu Hagstofunnar 12.
september sl. hafði vísitala neyslu-
verðs hins vegar hækkað um 4% síð-
ustu tólf mánuðina. Liðurinn matur
og drykkjarvörur hefur t.d. hækkað
um 12,6% frá mars ‘97 til sept. 2000
og ávextir á sama tíma um 11,5%!
Apóteksverð á lyfjum hefur líka
lækkað vegna aukinnar samkeppni
milli apóteka um viðskiptavinina eft-
ir breytingu lyfjalaga 1. mars 1996.
Þá var gamla apótekarakerfinu
breytt á þann hátt að hver lyfjafræð-
ingur mætti opna apótek að upp-
fylltum ákveðnum skil-
yrðum. Niðurstaðan er
lækkað lyfjaverð og þá
bæði heildsölu- og
smásöluverð.
Hlutur sjúklinga í
lyfjaverði
Ymsum opinberum
aðilum, fjölmiðlum og
þar með almenningi
hættir til að hamra á
því að lyfjaverð hafi
hækkað sem er al-
rangt. Það er einungis
hlutur sjúklinga í lyfja-
verðinu sem hefur
hækkað, þ.e. sú upp-
hæð sem neytandinn
lætur úr buddunni í hvert sinn sem
hann nær í lyf gegn lyfseðli í apótek-
inu. Þessi hækkun skrifast á ríkið
því það eru stjórnvöld sem ákveða
hversu mikinn hluta lyfjaverðs
Lyf
Hámarksverð lyfja í
heildsölu, segir Guð-
björg Alfreðsdóttir,
hefur í raun lækkað
hérlendis.
sjúklingurinn skal greiða. Hlutur
sjúklinga í lyfjaverði hefur marg-
sinnis hækkað á undanförnum árum.
Stjórnvöld hafa gripið til slíkra að-
gerða í fjögur til fimm skipti á síð-
astliðnum fjórum árum. Allt til þess
að lækka þann hluta sem ríkið greið-
h- eða „spara“ fyrir ríkið og leggja
meiri beinan kostnað á sjúklinginn.
Hvimleiður misskilningur
Því hefur verið slegið upp í fjöl-
miðlum að hækkandi lyfjaverð sé
t.d. að raska fjárhagsáætlunum
sjúkrahúsa. Þennan hvimleiða mis-
skilning virðist erfitt að uppræta.
Lyfjakostnaður sjúkrahúsa hefur að
sönnu hækkað en lyfjaverðið hins
vegar lækkað, bæði vegna lækkunar
á hámarksverði og í kjölfar útboða.
Lyfjakostnaður er ekki sama og
lyfjaverð!
Lyfjakostnaður sjúkrahúsanna
hefur aðallega hækkað vegna til-
komu nýrra lyfja sem bæta lífslíkur
og auka lífsgæði sjúklinga. Allt of oft
er einblínt á þennan kostnað og
skortir mikið á að hann sé skoðaður í
víðara samhengi. Notkun nýiTa og
betri lyfja getur sparað samfélaginu
gríðarleg útgjöld, s.s. með fækkun
legudaga á sjúkrahúsi, minni fjar-
vista frá vinnu vegna veikinda og
hugsanlega með notkun færri lyfja
til að ná tilætluðum árangri í með-
ferð sjúkdóma.
Heildarmyndin
Erum við Islendingar ekki ein af
ríkustu þjóðum í heimi? Eigum við
því ekki að geta státað af heilbrigðis-
kerfi eins og best gerist í heiminum?
Faglega flokkast það sem eitt það
allra besta sem völ er á að mínu
mati. En pólitíkin og spurningin um
það í hvað peningarnir eiga að fara
eru að kaffæra alla faglega umræðu
um heilbrigðismál. Á sjúkrahúsum
er sífellt verið að skera niður, loka
deildum o.fl. og bitnar það að sjálf-
sögðu fyrst og fremst á sjúklingun-
um og þar á meðal þeim sem fá ekki
bót meina sinna vegna langra bið-
lista. Síðan eru það lyfin. Þau liggja
vel við höggi pólitíkusa og embættis-
manna sem segja við alþjóð: „lyf
hafa hækkað“, „lyf eru dýr“. Allt
þvílík firra að engu tali tekur. Lyf
era til að lækna sjúkdóma og líkna
sjúkum. Lyf eru lækningatæki, ekki
rafmagn sem þú bara notar þegar
þér dettur í hug. Læknir ávísar
sjúklingnum lyf til að lækna eða
líkna, svo einfalt er það. Hann trúir
á það sem hann er að gera, með
bætta heilsu, líðan og starfsorku
skjólstæðings síns að leiðarljósi.
Að sjálfsögðu eigum við að fara
vel með opinbert fé og beita því
markvisst en þá verðum við líka að
setja útgjöld til heilbrigðismála í
þjóðhagslegt samhengi. Það er
löngu tímabært að stjórnmálamenn
líti á heildarmyndina í stað þess að
einblína á einstaka kostnaðarliði.
Spurningin er einföld: hvað kostar
að meðhöndla ekki?
Lyf skipta sköpum
Hefur einhver velt því fyrir sér
hversu víðtæk sérgreinin lyflækn-
ingar er? Undir lyflækningar flokk-
ast hjartalækningar, meltingar-
lækningar, gigtarlækningar og
öldrunarlækningar svo að nokkuð sé
nefnt. Lyflæknisfræðin er gríðar-
lega víðfeðm og flókin fræði. Lækn-
ar fara í margra ára sérfræðinám,
oftast erlendis, til að afla sér þessar-
ar sérþekkingar.
Ég skora á landsmenn að líta í
eigin barm og velta því fyiir sér hve-
nær þeir eða þeirra nánustu þurftu á
lyfjum ap halda og hveiju þau
breyttu. Ég er viss um að í 99 % til-
vika leiddi lyfjameðferð til bættrar
líðanar eða lækningar. Lyf eru gríð-
arlega mikilvægt tæki sem læknir
beitir til góðs fyrir sjúklinginn. Þau
eru ein af meginforsendum heil-
brigðis og lífsgæða í nútímasamfé-
lagi.
Höfundur er formaður lyfjahóps
Samtaka verslunarinnar.
Guðbjörg
Alfreðsdóttir
Hugleiðing um
HEIÐRUÐU valda-
menn: I gærkvöldi
voru umræður á Al-
þingi um svokallaða
stefnuræðu forsætis-
ráðherrans.
AUir ræðuskörung-
arnir þurftu að minn-
ast á kjör okkar gamla
fólksins og öryrkj-
anna.
Þá voru notuð
skrauthvörf eins og
„lítilmagnar“ og „þeir
sem minnst mega sín“.
Nú er það svo að
hvorki öryrkjar né
gamalmenni hafa sjálf
neitt um kjör sín að
segja.
Við erum án samningsréttar um
peningalega hagi okkar. Eins og
hverjir aðrir paríar.
Það eruð þið löggjafar- og fram-
kvæmdavaldsmenn sem ákvarðið
lifsviðurværi okkar í
bráð og lengd.
Kjör ykkar eru
ákvörðuð af kjaradómi
sem þiggur laun sín
frá ykkur sjálfum.
Kjör okkar eru síð-
an komin undir mætti
og vilja ykkar en ekki
krafti okkar sjálfra.
Verðskuldi einhverj-
ir lítilmagnatitilinn í
þessu samhengi eruð
það þið.
Það eruð þið, sem
megið ykkar ekki meir
en svo, að lífskjör okk-
ar margra eru undir
hungurmörkum.
Það eruð þið, sem beitið sjórnar-
skrárbrotum til að hlunnfara okkur
ef þið eruð í stjórn.
Það eruð þið, sem látið ykkur
nægja krókódflstár og tilfinninga-
vellu ef þið eruð í stjórnarandstöðu.
Þorgeir
Þorgeirson
orðafar
Aldraðir
Það er ömurlegt lánleysi
okkar gamla fólksins og
öryrkjanna, segir Þor-
geir Þorgeirson, að
hafa ykkur í forsvari.
Lítilmagnar sem þið eruð í þess-
um málum.
Það er ömurlegt lánleysi okkar
gamla fólksins og öryrkjanna að
hafa ykkur í forsvari.
Eða er það kannski lánleysi þjóð-
arinnar í heild að hafa trúað ykkur
lítilmögnunum fyrir öllu þessu
valdi?
Höfundur er öryrki og elli-
lífeyrisþegi.