Morgunblaðið - 18.10.2000, Blaðsíða 49

r
MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
MIÐVIKUDAGUR 18. OKTÓBER 2000 48.

1
&
1
I
I
P
BJARNI
EINARSSON
anna heldur gengið
djarflega á hólm við
ýmis grundvallardeilu-
efni varðandi upphaf ís-
lenskra fornbókmennta
og túlkun fornra heim-
ilda. Því miður reyndist
akademískur andi á ís-
landi ekki nógu burð-
ugur til að unnt reynd-
ist að bregðast við
ögruninni með opnum
skoðanaskiptum og
umræðum. Pví er það
þakkarvert að Bjarna
skyldi auðnast áratug
síðar að taka upp þá
doktorsvörn sem þarna fórst fyrir í
+ Bjarni Einars-
son, dr. philos.,
handritafræðingur,
fæddist á Seyðisfirði
11. apríl 1917. Hann
lést á líknardeild
Landspítalans 6.
október síðastliðinn
og fór útför hans
fram frá Dómkirkj-
unni 16. október.
Bjarni Einarsson var
af þeirri kynslóð sem
lifði bernsku- og æsku-
ár sín í skugga heims-
kreppu og yfirvofandi
heimsstyrjaldar. Skólafólk var yfir-
leitt félaust, vitringar vöruðu við
langskólanámi vegna hættu á at-
vinnuleysi að námi loknu. Bjarni
missti ungur föður sinn og hefði
naumast haft bolmagn til framhalds-
náms ef ekki hefði komið til stuðn-
ingur vandalausra, þ.e.a.s. fjölskyldu
Halls Hallssonar, síðar tannlæknis,
sem var bekkjarbróðir hans og náinn
vinur. En ungu fólki var ekki alls
varnað ef áhuginn var fyrir hendi.
Sumarið eftir stúdentspróf tók
Bjarni sér far með fiskiskipi og sigldi
til Skotlands með eldgamalt reiðhjól
í farteskinu. Þetta var fyi-sta utan-
ferð hans, erindið ekkert annað en að
kynnast heiminum. Hann átti vina-
fólk í Hull, Önnu og Ottó Wathne, en
gerði stuttan stans hjá þeim og lagð-
ist í flakk milli borga og bæja og gisti
á farfuglaheimilum. Ferðalagið stóð
á annan mánuð þangað til hann kom
sér í skip aftur til íslands. Slík ferða-
lög ævintýragjarnra unglinga þættu
ekki merkileg núna, en voru afar fá-
tíð þá.
Þegar Bjarni lauk háskólanámi
sínu var ekki sjálfgefið að honum
byðist starf á fræðasviði sínu. Hann
hafði unnið við blaðamennsku sam-
hliða náminu og nú varð hann um
skeið fréttamaður í Ríkisútvai-pinu.
Meðal verkefna hans var að hlusta á
fréttirnar frá BBC, þýða þær og
flytja í morgunútvarpið. Fréttafíkn-
in fylgdi honum reyndar alla ævi síð-
an. Hann fylgdist vel með öllum
fréttum, einkum erlendum, og þegar
bamabörnin voru í heimsókn urðu
þau að hafa hljótt um sig á fréttatím-
um. Þá sat hann eins og límdur við
tækið, en oftast með blað og blýant í
hendi, ef vera kynni að fréttamann-
inum yrði eitthvað á í messunni,
gamall vani frá því Bjarni annaðist
þættina Mælt mál, sem mörgum eru
minnisstæðir. Bjarni var strangur
málvöndunarmaður, en hann tók
einnig vel eftir því sem vel var fram
sett og flutt og hafði miklar mætur á
mörgum frétta- og útvarpsmönnum
þess vegna.
Bjarni og Sigrún giftust 14. júní
1945 og héldu ári síðar til Danmerk-
ur, út í óvissuna. Ástæðan til þeirrar
ráðabreytni var ævintýraþrá, en
“fýsnin til fróðleiks og skrifta átti
ekki síður hlut að máli. Það bjargaði
afkomunni að nóg verkefni voru fyrir
hjúknmarfræðinga í Kaupmanna-
höfn og Sigrún fékk strax fulla
vinnu. Bjama hafði verið falið að rita
kafla í íslenská alfræðibók sem þá
vai' áfonnuð en kom aldrei út. En hér
var framtíð hans ráðin. Hounm voru
falin ýmis rannsóknarverkefni á
Árnasafni af Jóni Helgasyni og hasl-
aði sér völl upp frá þessu við fræði-
störf og kennslu, í Danmörku, á Is-
landi, í Noregi. Börnin fæddust eitt
af öðru og Sigrún varð að hætta að
vinna úti til að sinna þeim. Það var
sjaldnast rúmt um þau fyrr en helst
síðustu árin í Noregi og eftir að þau
fluttust alkomin til Islands. Til dæm-
is bjó þessi sjö manna fjölskylda um
tíma í J)iiggja herbergja stúdenta-
íbúð í Ósló. Ofan á þröngbýlið bætt-
ist það að húsbóndinn hafði oft ekki
aðstöðu til fræðaiðkana sinna annars
staðar en heima. En eigi að síður
lauk hann stórum verkefnum, bjó
Hallfreðar sögu til útgáfu, gaf út
Munnmælasögur 17. aldar og samdi
merkilega bók, Skáldasögur, um
fomskáldasögurnar í flokki íslend-
ingasagna. í þessu riti er ekki fjallað
um neinn einangi-aðan afkima fræð-
mjög skemmtilegri og fróðlegri rit-
deilu við bandaríska prófessorinn
Theodore M. Andersson sem birtist í
tímaritinu Medieval Scandinavia. En
þá var Bjarni sjálfur um það bil að
ljúka nýju doktorsriti, um bók-
menntalegar fyrimyndir Egilssögu,
sem hann varði við Öslóarháskóla og
hlaut mjög góðar viðtökur. Eftir
heimkomuna rak hvert stórvii’kið
annað: ný útgáfa Hallfreðarsögu,
endurskoðuð útgáfa Skáldasagna á
dönsku, útgáfa Fagurskinnu í Is-
lenskum fomritum, svo að stærstu
verkin séu nefnd. Og eftir að Bjarni
vai- kominn á eftirlaun tókst hann á
við hið gríðarstóra verkefni sem Jón
Helgason hóf á sínum tíma, að ganga
frá fullnaðarrannsókn á öllum hand-
ritum Egilssögu, og bjó Bjarni
Möðmvallarbókartexta sögunnar til
fræðilegrar útgáfu. Því verki lauk
hann skömmu fyrir andlát sitt.
Það er sannara en frá þurfi að
segja að ekki hefðu þessi verk verið
unnin nema til hálfs ef ekki hefði
komið til dyggur stuðningur Sigrún-
ar allt frá upphafi. Þegar Bjarni
veiktist alvarlega íyrir sjö ámm og
síðan í þeim veikindum sem gerðu
vart við sig fyrir hálfu öðru ári ann-
aðist hún hann heima, sá um lyfja-
gjafir og stuðlaði að því á allan hátt
að hann gat lifað til hinstu stundar
með fullri reisn. Áhugi hans á þjóðfé-
lagsmálum var samur við sig. Hann
tók lengi virkan þátt í starfi Amnesty
International og síðustu bréfin sem
hann skrifaði til að stuðla að lausn
samviskufanga úr fangelsum harð-
stjóra vom póstlögð meðan hann lá
sína stuttu banalegu.
Bjarni var dulur og hlédrægur að
eðlisfari, fremur fáskiptinn, en þeim
sem kynntust honum duldist ekki
hlýjan sem inni fyrir bjó. Hann hafði
næmt auga fyrir börnum og sinnti
barnabörnum sínum æ meir eftir því
sem árin liðu. Hann var gæddur
góðri kímnigáfu, stundum svolítið
kaldhæðinn en aldrei rætinn eða
meinyrtur. Honum hæfa best ein-
kunnarorðin úr kvæði Hórasar:
Integer vitae, scelerisque pums.
Hann var vammlaus halur, vítalaus.
Þorleifur Hauksson.
Við vorum dálítið upp með okkur
strákarnir sem hófum nám í Vélskól-
anum haustið 1958 að fá sem móður-
málskennara jafnlærðan mann og
Bjarna Einarsson. Það spurðist fljótt
að hann hefði verið lektor í íslensku
við sjálfan Hafnarháskóla og unnið
að rannsóknum í Árnasafni undir
handleiðslu meistara Jóns Helgason-
ar. - Ég efa ekki að skólastjóri og
aðrir kennarar skólans hafi margii-
hverjir hugsað á sama veg. Það var
einmitt þetta haust, 1958, sem Bjarni
tók að kenna við skólann og þar
starfaði hann sem fastráðinn kennari
til ársins 1965. Auk íslensku kenndi
hann ensku og, að mig minnir, einnig
dönsku í forföllum annarra kennara.
Bjarni var einnig lengi prófdómari
í dönsku við Menntaskólann í
Reykjavík, og á Noregsámnum kom
hann alltaf heim á hverju vori til að
fylgjast með stúdentsprófunum.
Það tók okkur bekkjarfélagana í
Vélskólanum nokkurn tíma að átta
okkur á Bjarna, skilja takta hans,
kaldhæðnina sem oft brá við og skop-
skynið sem ekki fólst bara í orðfær-
inu heldur einnig í látbragði og
blæbrigðum raddarinnar. En eftir
því sem kennslustundum fjölgaði
jukust vinsældir nýliðans, og ég held
að það sé ekki ofsagt að þegar á leið
veturinn hafi Bjami verið kominn í
tölu bestu og skemmtilegustu kenn-
ara skólans í huga okkar bekkjarfé-
laganna. - Bjarni fór ekki geyst af
stað í fyrstu móðurmálstímunum;
tók sér drjúgan tíma til að ræða við
okkur um tilhögun og tilgang náms-
ins. Það var ekki að ástæðulausu því
að móðurmálinu, og tungumálum yf-
irleitt, var á þessum tíma afar þröng-
ur stakkur sniðinn í námsskrá skól-
ans. Ekki var því vandalaust að
ákveða hvemig haga bæri kennsl-
unni og halda nemendum við efnið. -
Við fögnuðum yfirlýsingu kennarans
að „málfræðistagl" yrði í lágmarki og
að okkur yrði hlíft við tíðum heima-
ritgerðum; höfðum enda nóg að sýsla
á kvöldin við heimaverkefni í vél-
fræði, stærðfræði og eðlisfræði. Eft-
ir að hafa ráðgast við okkur var ein-
hugur um að tilsögnin skyldi taka
mið af því að við gætum talað og ritað
móðurmálið nokkum veginn skamm-
laust. í þessu efni sagði Bjai-ni að
leita mætti fanga í Islendingasögun-
um og bókum góðra rithöfunda frá
öllum tímum. Með þetta í huga las
hann m.a. með okkur kafla úr Gísla
sögu Súrssonar og ýmsum seinni
tíma ritverkum. Stundum hafði hann
með sér úrklippur úr dagblöðunum
og vakti sérstaklega athygli okkar á
lágkúrulegu og klúðurslegu málfari
sem víti til varnaðar. Sama máli
gegndi ef hann hafði heyrt einhverj-
ar ambögui’ í útvarpi; um þær talaði
hann tæpitungulaust hver sem í hlut
átti. Fréttamenn, blaðamenn og
stjórnmálamenn fengu margir hveij-
ir ofanígjöf og heldur bága einkunn
hjá Bjarna. - Löngu seinna (veturinn
1974-’75) tók hann upp þennan sama
þráð, en þá í áheyrn alþjóðar, í þætti
um daglegt mál í Ríkisútvarpinu. -
Við skrifuðum gjarnan stutta stíla
hjá Bjarna, ýmist í kennslustundum
eða heima. Mér eru í þvi samhengi
sérstaklega minnisstæðar tvær
skemmtilegar ábendingar. Önnur
var beiðni Bjarna um að við létum
þess jafnan getið neðanmáls hvort
við notuðum það sem hann kallaði
„skynsemiskommusetningu" eða
hvort við færum eftir reglum grein-
annerkjafræðanna. Hin laut að mál-
fari. Að hefja málsgrein á „Er“, í
merkingunni þegar, var að áliti
Bjarna forkastanlegt og nánast for-
boðið. „Þið munuð hvergi rekast á
þetta orðalag í íslendingasögunum,"
sagði fræðarinn með miklum
áhersluþunga.
Fyrir nokkrum árum sendi hann
mér stutta samantekt um þetta efni.
Ég hef æ síðan reynt að fylgja þess-
ari ábendingu og hvatt aðra til þess.
Eftir að Bjai-ni og Sigrún frænka
mín fluttust til Noregs 1965 endur-
nýjuðum við fyrri kynni. Ég var við
framhaldsnám í Ósló veturinn 1966-
’67 og við hjónin þurftum á íbúð að
halda fyrir okkur og dæturnar tvær.
Við leituðum þá til Bjarna og Sigrún-
ar og þau veittu okkur ómetanlega
aðstoð í þessu efni. Þennan vetur
bjuggu þau í fjölskylduíbúð á stúd-
entabænum á Sogni og þar nutum
við gestrisni þeirra. - Fundir á seinni
árum urðu strjálir. En við hjónin
minnumst þó skemmtilegra stunda
með þeim á Háaleitisbrautinni og á
heimili okkar. Og sumarið 1994 bar
fundum okkar óvænt saman á
Skriðuklaustri þar sem Bjarni og
Sigrún dvöldust tímabundið í fræða-
mannsíbúðinni. Þar bar samtímis að
garði Vilhjálm frá Brekku, frænda
Sigrúnar, og varla þarf að orðlengja
að stundin leið fljótt.
Það er gott veganesti að hafa
kynnst Bjarna Einarssyni og mátt
njóta leiðsagnar hans og verka. Ég
veit að ég mæli fyrir munn nemenda
og kennara í Vélskólanum á þessum
árum þegar ég að leiðarlokum þakka
Bjarna samfylgdina. - Við hjónin
sendum Sigrúnu og fjölskyldunni
allri hugheilar samúðarkveðjur.
Gunnar Guttormsson.
Á Bjama Einarsson hlóðust engar
mannvirðingar í þessu lífi, aðrar en
þær sem hann aflaði sér sjálfur með
vísindastörfum. Hann var kominn á
sextugsaldur þegar hann loksins
hlaut fastráðningu við íslenska há-
skólastofnun. Á hinn bóginn naut
hann fágætrar virðingar meðal ann-
arra sem stunduðu íslensk fræði,
virðingar af því tagi sem ekki fæst
með valdboði að ofan en festist
stundum við menn sem eru virðing-
arverðir.
Fyrir mig og marga aðra yngri
fræðimenn var Bjami Einarsson fyr-
irmynd, bæði hvað varðar vinnu-
brögð og málfar. Alkunna var hversu
strangar kröfur hann gerði í þessum
efnum, bæði til annarra en þó eink-
um til sjálfs sín eins og glöggt má sjá
á verkum hans.
Ýmsir yngri félagar Bjarna á akri
fræðanna kynntust einnig örlæti
hans og ljúfri framkomu. Það átti
bæði við um erlenda og innlenda
fræðimenn því að fáir áttu betur
heima í alþjóðlegum samræðum
fræðimanna en Bjami. Þessi ástvin-
ur íslenskunnar var um leið allra
fræðimanna alþjóðlegastur.
Bjarna Einarssonar mun verða
minnst sem eins merkasta fræði:
manns á sínu sviði á þessari öld. I
verkum hans sameinuðust traust,
þekking og heillandi hugmynda-
auðgi. Ýmsar hugmyndir hans um ís-
lenskar miðaldabókmenntir em enn
sem nýjar og eiga ótvírætt eftir að .
veita mörgum fræðimanninum inj»-
blástur á komandi öld. Það hefur
verið ánægjuleg reynsla undirritaðs
að sé nemendum í íslensku vísað á
verk Bjama tala þau eigin máli.
Bjarni hafði einstakt lág á að hrífa
lesendur með sér; ef til vill vegna
þess hversu skýr hann var í hugsun
og máli.
Hann hafði lengi háð harða bar-
áttu við skæðan sjúkdóm. Seigla
hans kom stöðugt á óvart. En þó að
andlát hans væri ekki óvænt þótti
mér ég hafa misst jafnaldra og vin
þegar ég frétti það. Þrátt fyrir háan
aldur og erfið veikindi var BjarnísP'
ungur og atorka hans slík að það var
engu líkara að hann væri rétt að hefj-
ast handa við íslensk fræði. íslensk
fræði em góðum liðsmanni fátækari
við andlát hans. Það era ekki margir
honum líkir.
Ármann Jakobsson.
+
Elskulegur eiginmaður minn, faðir,
bróðir, tengdasonur, mágur og frændi,
JÓN HILMAR SIGÞÓRSSON
húsasmiður,
Drekavogi 20,
Reylgavík,
sonur,
lést á Landspítalanum við Hringbraut mánu-
daginn 16. október.
Helga Óskarsdóttir,
Hafliði Jónsson,
Oddný Jónsdóttir,
Guðni Sigþórsson, Helga Guðmundsdóttir,
Guðrún Jóhanna Sigþórsdóttir, Guðmundur Ingi Jónsson,
Sigþóra Oddný Sigþórsdóttir, Brynjar Sigtryggsson,
Jakobfna Hafliðadóttir,
Sveinn Óskarsson, Dadda G. Ingvadóttir
og börn.
+
Móðir okkar, tengdamóðir, amma, langamma
og langalangamma,
ANNA S. ÞÓRARINSDÓTTIR,
áður til heimilis
í Ferjuvogi 17,
andaðist á elliheimilinu Grund mánudaginn
16. október.
Jarðarförin auglýst síðar.
Svanhildur Jónsdóttir Svane, Gunnar Svane,
Sigurður Jónsson, Helga Ólafsdóttir,
barnabörn, langömmubörn
og langalangömmudrengir.
Legsteinar
Vönduð íslensk framleiðsla
Fáið sendan myndalista
MOSAIK
Marmari
Graníl
Blágrýti
Gabbró
Líparít
Hamarshöfði 4, llOReykjavík
sími: 587 1960, fax: 587 1986
'C*
Þegar andlát
ber að höndum
Önnumst alla þætti útfararinnar.
Vesturhlíð 2
Fossvogi
Sími 551 1266
www.utfor.is
Við Útfararstofu kirkjugarð-
anna starfa nú 14 manns
með áratuga reynslu við
útfaraþjónustu. Stærsta
útfararþjónusta landsins
með þjónustu allan
sólarhringinn.
%

Prestur
Kistulagning
Kirkja
Legstaður
Kistur og krossar
Sálmaskrá
Val á tónlistafólki
Kistuskreytingar
Dánarvottorð
Erfidrykkja

UTFARARSTOFA
KlRKJUGARÐANNA EHF.
m