Morgunblaðið - 04.11.2000, Blaðsíða 19

r> i n c
N « R f> i: R I. A N' D A R Á Ð S
0 0 0
R E V K J A V í K
- 8
S O V E M B E R
lífsnauðsyn
Alþióðleg í
Lðsvn - líka
samvmna er
sú norræna
„Alþjóðleg samvinna er lífsnauð-
synleg lítilli eyþjóð eins og íslending-
um“ bendir ísólfur Gylfi Pálmason
þingmaður Framsóknarflokksins og
formaður íslandsdeildar Norður-
landsráðs á. Hann minnir á að ís-
lendingum hafi tekist að byggja upp
gott þjóðfélag með virkum samskipt-
um við aðrar þjóðir, ekki í einangrun.
Mikilvægur liður í þeim samskiptum
er norræn samvinna, en það gerist
ekki af sjálfu sér. ísólfur Gylfi bendir
á að í þeirri samvinnu séu íslendingar
hinum þjóðunum jafnir, án tillits til
stærðar og alltaf hafi verið tekið tillit
til íslenskra hagsmuna.
Beinn ávinningur
Pað er stundum talað um að norræn
samvinna sé úrelt og jafnvel tíma-
skekkja, en því hafnar ísólfúr Gylfi.
„Það má til sanns vegar færa að vissu-
lega hafi mörg helsm markniið í nor-
rænni samvinnu náðst í gegnum tíð-
ina. Norðurlöndin hafa um árabil ver-
ið sameiginlegur vinnu- og mennta-
markaður, með sameiginleg félagsleg
réttindi,“ segir ísólfúr Gylfi og bætir
við að auk óbeins ávinnings sé beinn
ávinningur íslendinga mælanlegur í
tölum. „Uttektir hafa sýnt, að af hinu
1% framlagi íslands til norrænnar
samvinnu fer þjóðin um 3-4% beint
tilbaka í formi reksmrs stofúana, þátt-
töku f áædunum og styrkjum, svo fatt
eitt sé nefnt. Fyrir þær 70 milljónir,
sem íslensk stjórnvöld leggja til nor-
rænnar samvinnu má fúllyrða að þeir
fai um 250 milljónir króna í sinn hlut.
Árangurinn er ótvíræður - en það er
hægt að gera enn betur.“
íslensk fyrirtæki og stofnanir hafa
átt greiðan aðgang að hagstæðum
lánum úr Norræna fjárfestingabank-
anum (NIB) og Norræna iðnþróun-
arsjóðnum (NIF). Sem dæmi má
nefna að árið 1997 fengu íslenskir
aðilar 8% eða rúmlega 10 milljarða
íslenskra króna af lánum NIB, en
eignaraðild er 1%, en þar gildir sami
reikningslykill og við gerð norrænu
fjárlaganna. Meðal íslenskra lántak-
enda má nefnda Marel hf., Grinda-
víkurbæ, Landsvirkjun og SPRON.
En góð samvinna þýðir þó ekki að
Norðurlöndin séu alltaf sammála um
allt og samskiptin þarf að rækta. „Þó
vissulega ríki eindrægni í norrænni
samvinnu, má ekki gleyma að enginn
er annars bróðir í leik. Norðurlanda-
þjóðirnar standa fast á sínum hags-
munum og reyna skiljanlega hver um
sig að ná fram markmiðum sínum,“
bendir ísólfúr Gylfi á. „Því skiptir
máli að íslenskir fúlltrúar, bæði þing-
menn, ráðherrar og embættismenn,
haldi íslenskum hagsmunum á lofti
og beri skynbragð á sóknarfæri.“
Með þátttöku í norrænum verkefú-
um flyst verðmæt þekking og reynsla
til landsins. ísólfúr Gylfi fúllyrðir að
reynsla og þekking hinna Norður-
landaþjóðanna, svo sem í umhverfis-
vernd, jafnrétti kynjanna, málefnum
fatlaðra og baráttu gegn einelti hafi
komið að góðum notum og sparað
fjárfreka grunnvinnu. „Oft er um að
ræða vísinda- og rannsóknarverkeftii
sem ísland gæti trauðla fjármagnað
eitt síns lið.“
Nordjobbáœtlunin
ísólfúr Gylfi minnir á að hægt sé að
nefúa mörg góð dæmi um norræna
samvinnu, sem margir njóti góðs af, til
dæmis Nordjobbáædunina frá 1985,
sem veiti árlega mörg hundruð ís-
lenskum ungmennum vinnu. Þátttaka
íslenskra ungmenna er hlutfallslega
afar há, en samtals hafa um 3-4000
manns unnið á vegum Nordjobb.
Nordpraktik gefúr ungu fólki mögu-
leika á vinnuskiptum, bæði á Norður-
löndunum og í Eystrasaltsríkjunum.
Nordplusáædunin gefúr árlega hund-
ruðum háskólanema og kennurum
möguleika á að læra og starfa á Norð-
urlöndunum. Nordplusjunior er
samskonar áædun fyrir menntaskóla-
nemendur á aldrinum 16-19 ára.
„Bókmennta-, tónlistar- og um-
hverfisverðlaun Norðurlandaráðs
hafá oft fallið íslendingum í skaut, og
verið í senn viðurkenning og sóknar-
færi fyrir íslenskt menningarlíf og
umhverfisvernd. Það ríkir velvilji í
garð norræns samstarfs, enda hafa
þúsundir íslendinga haft veður af
norrænni samvinnu eða verið búsettir
á Norðurlöndum, en þar búa nú
rúmlega 16 þúsund íslendingar.“
Réttindi, sem hafa náðst
„Þó það vilji oft gleymast hafa marg-
vísleg réttindi áunnist í norrænni
samvinnu,“ segir ísólfur Gylfi og
minnir á að sameiginlegur atvinnu-
markaður hafi verið í gildi frá árinu
1954. „íslendingar hafa sjálfkrafa at-
vinnuleyfi á Norðurlöndunum. Þús-
undir íslendinga starfa þar og afla sér
dýrmætrar reynslu og þekkingar fyrir
íslenskt atvinnulíf, sem nýtist vel þá
er þeir snúa heim. íslendingar eiga
greiðan aðgang að norrænum háskól-
um, enda em Norðurlöndin sameig-
inlegur menntamarkaður og háskóla-
samvinna þar öflug.“
Norræn samvinna hefur stundum
þótt einangrandi, en því sjónarmiði
hafnar ísólfúr Gylfi.„Hin nána Norð-
urlandasamvinna einangrar ekki
Norðurlöndin. Þvert á mód þá skap-
ar hún skilyrði fyrir aukinni alþjóða-
samvinnu og auknum áhrifúm á al-
þjóðavettvangi. Þar geta íslendingar
komið fram sem fúllgildur þátttak-
andi, til dæmis í Sameinuðu þjóðun-
um, öfugt við fjölda annarra smá-
ríkja, sem sum hver em þó mun fjöl-
mennari en ísland.“
Varðandi samskipti íslands og Evr-
ópusambandsins em norrænu aðildar-
ríkin mikilvægur tengiliður íslend-
inga. Áhersla Norðurlandanna á sam-
skipti við Eystrasaltsríkin hefúr komið
íslendingum vel, bendir fsólfúr Gylfi
á, enda erfitt um vik fyrir ísland að
rækta það samstarf sakir landfræði-
legrar fjarlægðar. fslendingar hafi ein-
nig styrk af Norðurlöndunum í
verndun hafsins og hreinsun um-
hverfis á Kólaskaga, sem hvorttveggja
em brýn hagsmunamál íslendinga. ís-
lendingar hala alla tíð borið hagsmuni
Vestur-Norðurlanda fyrir brjósti og
miklu máli skiptir að gleyma ekki
vinaþjóðum okkar í vestri, Færeying-
um og Grænlendingum, í norrænu
samstarfi, segir ísólfúr Gylfi, sem hef-
ur heldur ekki gleymt stuðningi
Norðurlandanna við ísland í land-
helgisdeilunni við Breta á sínum tima.
„Og það koma líka einstaka sinnum
upp deilur milli Norðurlandanna, en
þá er norrænn samstarfsvettvangur
fyrir hendi til að leysa þær deilur."
„ísland vann alltu
Ragnhildur Helgadóttir fyrrum
þingmaður og ráðherra kannast við
að það hafi þótt tíðindi 1975 er hún
varð fyrst kvenna forseti Norður-
landaráðs. Sjálf leit hún á embættið
sem lið í pólitísku starfi sínu. „Þó það
hafi verið margar drífandi konur í
ráðinu þá þótti það nú samt sem
áður mikil karlasamkoma."
Ragnhildur sat í Norðurlandaráði
1974-1979 og kom svo að starfi Nor-
rænu ráðherranefndarinnar sem
menntamálaráðherra 1983-1985 og
minnist þess með gleði hve góð kynni
þaðan af Poul Schluter og Bertal
Haarder greiddu að hennar mati fyrir
lausn á lokastigi handritamálsins.
Allt antiað en lognmolla
Það er oft talað um að starf Norður-
landaráðs á þessum tíma hafi einkennst
af lognmollu, en það var allt annað en
lognmolla í ráðinu 1976, þegar íslensk-
ir þingmenn þar fóm þess á leit að lýst
væri yfir stuðningi við málstað íslend-
inga í þorskastríðinu við Breta.
Frá 1956 var bannað í Norður-
landaráði að ræða utanríkismál er
gætu varðað deilur stórveldanna.
Þetta fannst íslendingum og stuðn-
ingsmönnum þeirra að gæti varla átt
við um deilur íslendinga og Breta.
„Við íslendingar lögðum á það áher-
slu að landhelgismálið væri ekki einu
sinni séríslenskt hagsmunamál, held-
ur snerti það yfirlýsingar Norður-
landaráðs um umhverfismál og nýt-
ingu auðlinda," segir Ragnhildur.
En það var samt sem áður ekki
einfalt að koma slíkri yfirlýsingu í
gegnum ráðið. Á ganginum hitti
Ragnhildur norska íhaldsmanninn
Káre Villoch og spurði hann ráða.
Hann benti henni á að tala við
Tryggve Bratteli, sem væri „skynsamur
maður þó hann væri jafúaðarmaður".
Það var svo Bratteli, sem kom því svo
fyrir að forsætisnefnd Norðurlanda-
ráðs samþykkti stuðningsyfirlýsingu
við málstað íslendinga og þegar þan-
nig var fárið að þurfti ekki að greiða
ROT M8UW til ftf ntXií* ef
R.tgffifeífefew' fítípp-d/ittíf
kmeá WmfarijmdMÍlÍih
ftént wtf fynntutiKM tf fpg/fr
atkvæði í þinginu. í yfirlýsingunni var
skorað á Breta að fara með skip sín
burt úr íslenskri lögsögu.
Danski íhaldsmaðurinn Ib Stetter og
Kirsten Jacobsen þingmaður Framfara-
flokksins danska réðust harkalega á
þennan málatilbúnað og á Bratteli.
Ragnhildi varð heitt í hamsi, því hún
hafði talið prúðmennið Ib Stetter sam-
herja sinn og svaraði strax. Meðan hún
talaði sá hún út undan sér að Helge Seip
ritari ráðsins og fleiri ánu bágt með sig
fyrir hlátri og í því sldldi hún sísL
Norran glöp
Eftir ræðuna fór Ragnhildur því til
Seip og spurði af hverju hann hefði
verið að hlæja þegar verið væri að
ræða svo alvarlegt mál. „Af því þú
kallaðir hægrimennina „félaga"
(kammerat) rétt eins oe kommúnist-
ar ávarpa hvern annan og það var
ekki líkt þér,“ svaraði Seip. Skýringin
var sú að í hita augnabliksins mundi
Ragnhildur alls ekki eftir orðinu
„starfsbróðir“ (kollega) og „ég var
alltof reið til að kalla þessa andstæð-
inga mína vini,“ bætir hún við.
Þetta árið fékk Ólafúr Jóhann Sig-
urðsson bókmenntaverðlaun Norður-
landaráðs og Atli Heimir Sveinsson
tónlistarverðlaunin. „fsland vann allt
á þessu þingi,“ sagði Anker Jorgensen
forsætisráðherra Dana í ræðu í ríkis-
stjórnarveislunni og líkti íslending-
um við íslenska veiðifalka. Núorðið
lítur hún þó mildum augum á sjón-
armið landa hans. „Ég held reyndar
að Stetter hafi skilið málstað okkar ís-
lendinga, en hann túlkaði starfsreglur
ráðsins svo að yfirlýsingin félli undir
hin forboðnu utanríkismál í Norður-
landaráði,“ segir Ragnhildur til skýr-
ingar.
Það eru því aðrir tímar í Norður-
landaráði nú, þegar utanríkismál eru
einmitt rædd þar ákaff. Sjálf ætlar
Ragnhildur að fylgjast með þinginu
nú. „Mér finnst að höfuðáherslan í
starfi ráðsins eigi að vera Norðurlanda
á milli og á þeim alþjóða vettvangi, þar
sem þau em sjálf þátttakendur og hafá
réttindi og skyldur.“ Hún segist efrns
um að sú áhersla að teygja starfsemi
Norðurlandaráðs langt úin í Rússland
sé rétt. „Þó Norðurlandaráð megi ekki
einangra sig þá þarf að huga að stærð-
arhlutföllunum landanna. Sem al-
mennur botgari veln ég fyrir mér hvort
ráðið hafi bolmagn dl að teygja sig yfir
svo stórt svæði.“