Morgunblaðið - 04.11.2000, Qupperneq 46

46 LAUGARDAGUR 4. NÓVEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
ftagunHnfeife
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Framkvœmdastjóri: Hallgrímur B. Geirsson.
Ritstjórar: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
VERND MANNRÉTTINDA
jr w ■■
I HALFA OLD
FIMMTÍU ár eru liðin frá því
að ríki Evrópu komu saman
til fundar í Róm og undirrit-
uðu Mannréttindasáttmála Evrópu.
í hálfa öld hefur sáttmálinn verið sá
rammi er verndar réttindi einstakl-
inga og aðild að honum er forsenda
þess að ríki geti fengið aðild að
Evrópuráðinu.
Aðildarríkjunum hefur fjölgað
hratt á síðasta áratug, eftir að ríkin í
Mið- og Austur-Evrópu fengu frelsi
á nýjan leik, og alls á nú 41 ríki aðild
að Evrópuráðinu og þar með sátt-
málanum.
Styrkur Mannréttindasáttmálans
felst í því að ákvæði hans eru æðri
lögum aðildarríkjanna, þegar hann
hefur verið tekinn inn í löggjöf ríkj-
anna, og ber þeim skylda til að
breyta löggjöf komist Mannréttinda-
dómstóllinn í Strassborg að þeirri
niðurstöðu að einhver ákvæði séu í
andstöðu við sáttmálann. Þetta var
djörf ákvörðun á sínum tíma og hef-
ur reynst mikilvæg vernd fyrir íbúa
Evrópu, ekki síst vegna þess að ein-
staklingar geta skotið málum sínum
beint til Strassborgar, telji þeir rík-
isvaldið hafa beitt sig órétti. Má
minna á að það var ekki fyrr en að
ljóst var að dómstóllinn myndi úr-
skurða gegn íslenska ríkinu í máli er
einstaklingur hafði kært til Strass-
borgar að skilið var á milli fram-
kvæmdavalds og dómsvalds hér á
landi árið 1989.
A þessum tímamótum er því
ástæða til að velta fyrir sér framtíð-
arhlutverki Mannréttindasáttmál-
ans. Færa má rök fyrir því að aldrei
hafi verið brýnna en nú að stofnanir
sáttmálans séu sterkar og að þær
hafi burði til að sinna því hlutverki
sem þeim er ætlað. Nýju aðildarrík-
in í austurhluta álfunnar eru mörg
hver skammt á veg komin hvað varð-
ar lýðræðislega þróun og jafnvel
þótt stofnanakerfið sé til staðar
skortir oft upp á að farið sé eftir
anda Mannréttindasáttmálans. Það
er hlutverk Evrópuráðsins og Mann-
réttindadómstólsins að hafa eftirlit
með þessari þróun og grípa í taum-
ana þegar á þarf að halda. Á síðustu
árum hafa sömuleiðis blossað upp
blóðug átök í Evrópu þar sem
hörmuleg mannréttindabrot hafa átt
sér stað. Má nefna stríðið í Bosníu
sem dæmi eða þá framferði Rússa í
Tsjetsjníu, sem Evrópuráðið hefur
haft veruleg afskipti af. Sömuleiðis
hefur ráðið beitt Tyrki miklum
þrýstingi vegna máls Kúrdaleiðtog-
ans Öcalans, sem dæmdur hefur ver-
ið til dauða. Verði þeim dómi ein-
hvern tímann framfylgt myndi það
væntanlega þýða útskúfun Tyrkja úr
Evrópuráðinu. Eftir því sem við-
fangsefnin verða stærri verður hins
vegar erfiðara fyrir ráðið og Mann-
réttindadómstólinn að sinna hlut-
verki sínu. Má nefná sem dæmi að
íbúafjöldi aðildarríkja Evrópuráðs-
ins er nú um 800 milljónir og að sem
stendur liggja um 15 þúsund mál
fyrir hjá dómstólnum til úrskurðar.
Honum berast sjö hundruð bréf á
dag og rúmlega tvö hundruð fyrir-
spurnir í gegnum síma. Kærufjöld-
inn sem berst dómstólnum hefur
fimmfaldast á nokkrum árum.
Breyting var gerð á starfsemi dóm-
stólsins árið 1998 með ellefta viðauk-
anum við Mannréttindasáttmálann
er dómstóllinn og Mannréttinda-
nefnd Evrópu runnu saman í eitt og
dómarar við dómstólinn voru skipað-
ir í fullt starf en ekki hlutastarf.
Málsmeðferð var jafnframt einföld-
uð og tryggt að einstaklingar gætu
haft beinan aðgang að dómstólnum
með kærumál sín. Áður urðu mál
fyrst að fara til Mannréttindanefnd-
arinnar. Þessi breyting var ekki síst
gerð til að hraða afgreiðslu mála en
bið eftir lokadómi var orðin um fimm
ár. Markmiðið um skjóta afgreiðslu
mála er hins vegar í hættu, líkt og
forseti dómstólsins, Luzius Wildhab-
er, benti á er hann ávarpaði ráð-
herrafund Evrópuráðsins í Róm í
gær. Þurfi þeir er kæra mál til
Strassborgar að bíða árum saman,
jafnvel eftir því að fá úrskurð um
það, hvort málið verði yfirhöfuð tek-
ið fyrir er hætt við að dragi úr áhrif-
um dómstólsins. Auðvitað verður að
tryggja honum það fjármagn og þá
aðstöðu sem hann þarf til að geta
staðið vörð um mannréttindi
Evrópubúa. Hins vegar verða aðild-
arríkin einnig að sjá til þess að mál
fái skjóta og eðlilega afgreiðslu
heimafyrir og að tekið verði tillit til
sáttmálans, þegar úrskurðað er í
málum. Hin almenna regla hlýtur að
vera sú að íbúar Evrópu fái úrlausn
mála sinna í heimaríkinu sé brotið á
þeim. Mannréttindadómstóllinn á að
vera neyðarvörn þeirra þegar allt
annað brestur.
Innan Evrópusambandsins er nú
rætt um að gefa út sérstaka yfir-
lýsingu um borgararéttindi, sem
gilda skuli meðal aðildarríkjanna.
Athyglisverðar umræður fara nú
fram um drög að slíkri yfirlýsingu,
sem fyrir liggur. Margir spyrja,
hvort þörf sé á slíkri yfirlýsingu í
ljósi þess, að aðildarríki ESB séu
nær öll aðilar að Mannréttindasátt-
mála Evrópu. Spurt er hvers vegna
taka eigi upp tvöfalt kerfi að þessu
leyti. Sumir telja, að hugmyndin að
baki slíkri yfirlýsingu um borgara-
réttindi sé sú, að hún skuli verða vís-
ir að formlegri stjórnarskrá Evrópu-
sambandsins og þar með þáttur í
viðleitni Þjóðverja og Frakka til
þess að skapa eins konar bandaríki
Evrópu. Aðrir eru þeirrar skoðunar,
að aðildarríki ESB ætli að nota
þessa yfirlýsingu til þess að hægja á
meðferð umsókna um aðild fleiri
ríkja að Evrópusambandinu. Yísað
verði til þess, að þau verði að tryggja
að yfirlýsingu ESB um borgararétt-
indi sé fylgt eftir innan landamæra
þeirra og það kunni að verða erfitt
fyrir ýmis ríkjanna, sem nú stefna á
aðild og þá ekki sízt Tyrki.
Ljóst er að verulegar efasemdir
eru innan einstakra ESB-ríkja um
stækkun Evrópusambandsins.
Hvernig sem á þetta er litið getur
það tæpast orðið annað en til góðs að
Evrópusambandsríkin efli mann-
réttindi innan sinna vébanda með
þessum hætti.
Skólayfírvöld í MH og MS hvetja nemendur til að hal
Hræddust
góðærið gh
Skólayfírvöld eru
uggandi vegna yfír-
vofandi verkfalls
framhaldsskóla-
kennara, sem að
öllu óbreyttu hefst
á þriðjudaginn.
Þau hvetja nem-
endur sína til þess
að mæta í skólann
þrátt fyrir að verk-
fall skelli á.
TALSMENN Mennta-
skólans við Hamrahlíð
og Menntaskólans við
Sund segja að ef verk-
fall skylli á yrðu skólarnir eftir
sem áður opnir nemendum, sem
gætu þá komið þangað og lært.
Sigurborg Matthíasdóttir, að-
stoðarskólameistari Mennta-
skólans við Hamrahlíð, sagði að
skólinn hefði ekki undirbúið sig
sérstaklega fyrir verkfall, að
öðru leyti en því að búið væri
funda tvisvar með nemendum og
þeim gerð grein fyrir ástandinu.
Á fundunum voru nemendur
hvattir til að reyna að halda
námsáætlun og nýta vinnuað-
stöðuna í skólanum til þess, t.d.
tölvukost hans og bækur. Hún
sagði að bókasafnið yrði opið,
þar sem bókasafnsfræðingar
færu ekki í verkfall og þá yrðu
kennslustofur einnig opnar nem-
endum. „Það verða allir hérna
nema félagar í KI, en það geng-
ur náttúrlega enginn í þeirra
störf,“ sagði Sigurborg.
Um 80 til 100 nemendur MH
eiga að útskrifast um jólin
Grundvallaratriðið er það að
við brýnum fyrir nemendum að
reyna að nýta sér aðstöðu skól-
ans til þess að halda sér við efn-
ið. Við erum eiginlega mest
hrædd við góðærið, að góðærið-,.
gleypi þá, því það er auðvelt að
fá vinnu og því hætt við að marg-
ir freistist til þess að gera það.“
í MH er svokallað áfangakerfi
þar sem nemendur Ijúka náms-
efni hverrar annar með sérstöku
lokaprófí í hverju fagi, en í skól-
um sem eru með bekkjarkerfi
eru formlega lokapróf tekin að
vori. Sigurborg sagði að þeir
skólar sem byggju vð áfanga-
kerfið væru svolítið verr settir
en hinir, þar sem nemendur
þeirra þyrftu að taka lokapróf í
ákveðnum fögum í lok haustann-
ar.
Sigurborg sagði afar mikil-
vægt að nemendur gerðu sér
grein fyrir því að þótt verkfall
skylli' á þá væri skólastarfí
haustannar ekki lokið. Hún sagði
Nemendur búast
við löngu verkfalli
NEMENDUR í Menntaskólanum
við Hamrahlíð og Menntaskólan-
um við Sund virðast ekki vera
sáttir við að þurfa að missa
kennslu vegna verkfalls kenn-
ara. Viðmælendur blaðamanns
Morgunblaðsins sögðust ýmist
ætla að læra eða vinna ef til
verkfalls kæmi, en einn ætlaði að
skella sér til Frakklands í viku.
Það er þó ljóst að nánast allir
búast við verkfalli og til marks
um það eru flestir fram-
haldsskólarnir búnir að skipu-
leggja svokallaða verkfallsdans-
leiki á þriðjudaginn, sama dag
og kennarar hafa boðað til verk-
falls.
Grétar H. Gunnarsson, nem-
andi í MH, sagði að sér litist illa
á það ef verkfall hæfist á þriðju-
daginn. Hann sagðist óttast að
verkfallið gæti leitt til þess að
önnin teygðist fram í janúar og
vorönnin fram í júní. Heiða D.
Jónsdóttir, skólasystir Grétars,
sagði að það væri í raun ekki
mikið eftir af önninni og því
væri slæmt að fá verkfall nú, því
það myndi setja allt úr skorðum.
Björn Lárus Arnórsson tók
undir orð félaga sinna en Erla
Björg Birgisdóttir sagði að
mánaðarlangt verkfall þyrfti
ekki að vera alslæmt. „Það væri
ágætt að fá verkfall í svona
mánuð - það væri bara notalegt
að fá smáfrí," sagði Erla Björg.
Margir ætla að vinna
Grétar og Heiða sögðu að ef
verkfall skylli á væri hætta á að
einhverjir krakkar kláruðu ekki
skólann. Margir hygðust vinna í
verkfallinu og einhveijir þeirra
myndu örugglega ekki tíma að
hætta því.
Erla Björg sagðist vera í
hlutastarfi í verslun í Kringlunni
og að hún hygðist bæta við sig
vinnu þar ef til verkfalls kæmi.
Hún sagðist hins vegar ætla að
læra með vinnunni. Björn Lárus
hafði ekki gert upp hug sinn en
sagði að það yrði örugglega eitt-
hvað lítið um lærdóm, því það
væri ekki auðvelt að standa í
sjálfsnámi.
Heiða sagðist ætla að reyna að
bæta við sig einhverri vinnu en
Grétar sagðist ekki hafa gert
upp við sig hvort hann ætlaði á
vinnumarkaðinn í verkfallinu.
Nemendurnir sögðust allir
búast við frekar löngu verkfalli.
Þeir sögðust ekki hafa mikla
samúð með málstað kennara en
eflaust ættu þeir skilið eitthvað
hærri laun. Grétar sagði að
verkfallið myndi örugglega end-
ast út desember, þar sem samn-
ingsstaða rfkisins yrði sterkari
þá, því það væri erfitt að vera
Iaunalaus kennari í desember.
Þær Sara Hrund Gunnlaugsdót
Berglind Hermannsdóttir og Ing
MS, sögðust vonast til þess að sa
þess að forðasi
Þau Erla Björg Birgisdóttir (t.v.
Gunnarsson og Björn Lárus Arn
ekki hafa mikla samúð
Þeir nemendur sem blaðamað-
ur Morgunblaðsins ræddi við í
MS virtust vera á svipaðri skoð-