Morgunblaðið - 24.11.2000, Blaðsíða 34

34 FÖSTUDAGUR 24. NÓVEMBER 2000
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
BÓKASALA 1.-21. nóv.
Röð Var Titill/ Hð(undur/ Útgefandi
1 Harry Potter og fanginn frá Azkaban/ Joanna K. Rowling/ Bjartur
2 Dís/ Birna Anna Björnsdóttir, Oddný Sturludóttir og Silja Hauksdóttir/ Forlagið
3 Harry Potter og leyniklefinn/ Joanna Rowling/ Bjartur
4 Harry Potter og viskusteinninn/ Joanna Rowling/ Bjartur
5 Hálendið í náttúru íslands/ Guðmundur Páll Ólafsson/ Mál og menning
6 Mýrin/ Arnaldur Indriðason/ Vaka-Helgafell
7 Stóra bakstursbókin/ Þýð. Soffía Ófeigsdóttir/ Vaka-Helgafell
8 Þögnin/ Vigdís Grímsdóttir/ Iðunn
9 Moldvarpan sem vildi vita/ Werner Holzwarth og Wolf Eribruch/ Vaka-Helgafell
10 Almanak Háskólans 2001/ Þorsteinn Sæmundsson sá um / Háskóli íslands
Einstakir flokkar: ÍSLENSK OG ÞÝDD SKÁLDVERK
1 Dís/ Birna Anna Björnsdóttir, Oddný Sturludóttir og Silja Hauksdóttir/ Forlagið
2 Mýrin/ Arnaldur Indriðason/ Vaka-Helgafell
3 Þögnin/ Vigdís Grímsdóttir/ Iðunn
4 Gula húsið/ Gyrðir Elíasson/ Mál og menning / Vaka-Helgafell
5 Byltingarböm/ Björn Th. Björnsson/ Mál og menning
6-7 Fáfræðin/ Milan Kundera/ Mál og menning
6-7 Vorhænan og aðrar sögur/ Guðbergur Bergsson/ JPV forlag
8 Galdur/ Vilborg Davíðsdóttir/ Mál og menning
9 Hvíta kanínan/ Árni Þórarinsson/ Mál og menning
10-11 Bróðir lúsifer/ Friðrik Erlingsson/ Iðunn
10-11 Öreindirnar/ Michel Houellebecq/ Mál og menning
ÍSLENSKAR OG ÞÝPPAR BARNA- OG UNGLINGABÆKUR
1 Harry Potter og fanginn frá Azkaban/ Joanna K. Rowling/ Bjartur
2 Harry Potter og leyniklefinn/ Joanna K. Rowling/ Bjartur
3 Harry Potter og viskusteinninn/ Joanna K. Rowling/ Bjartur
4 Moldvarpan sem vildi vita/ Werner Holzwarth og Wolf Erlbruch/ Vaka-Helgafell
5-6 Sagan af bláa hnettinum/ Andri Snær Magnason/ Mál og menning
5-6 Snjóstubburinn/ Andrew Davenport/ Vaka-Helgafell
7 Viddi fer á kreik/ / Vaka-Helgafell
8 Bósi kemur til bjargar/ / Vaka-Helgafell
9 Jólin koma/ Jóhannes úr Kötlum/ Mál og menning
10 Fyrstu orðin mín/ / Setberg
ALMENNT EFNI OG HANDBÆKUR
1 Hálendið í náttúru íslands/ Guðmundur Páll Ólafsson/ Mál og menning
2 Stóra bakstursbókin/ Þýð. Soffía Ófeigsdóttir/ Vaka-Helgafell
3 Almanak Háskólans 2001/ Þorsteinn Sæmundsson sá um/ Háskóli íslands
4-5 Fegraðu líf þitt/ Victoria Moran/ Salka
4-5 Reykjavík málaranna/ Hrafnhíldur Schram/ Mál og menning
6 Almanak hins íslenska Þjóðvinafélags 2001/ / Hið íslenska þjóðvinafélag
7 Framtíð lýðræðis á tímum.../ Hjálmar Sveinsson og Irma Erlingsdóttir/ Bjartur
8 20. öldin-Brot úr sögu þjóðar/ Ritstj. Jakob F. Ásgeirsson/ Nýja bókafélagið
9 Hratt og bítandi/ Jóhanna Sveinsdóttir/ Ormstunga
10 Bítlarnir-Sagan ótrúlega/ Mark Hertsgaard/ Iðunn
ÆVISÖGUR OG ENDURMINNINGAR
1 Einar Benediktsson III/ Guðjón Friðriksson/ Iðunn
2 Mynd af konu-Vilborg Dagbjartsdóttir/ Kristín Marja Baldursdóttir skráði/ Salka
3 Steingrímur Hermannsson III/ Dagur B. Eggertsson/ Vaka-Helgafell
4-5 Lífsgleði-Minningar og frásagnir/ Þórir S. Guðbergsson/ Hörpuútgáfan
4-5 Ógnir minninganna/ Loung Ung/ Vaka-Helgafell
6 Svínahirðirinn/ Jeffrey Kottler og Þórhallur Vilhjálmsson/ JPV forlag
7 í gegnum árin/ Ólöf J. Jónsdóttir/ Víkurútgáfan
8 Jónas Hallgrimsson/ Páll Valsson/ Mál og menning
9 í leiftri daganna/ Agnar Þórðarson/ Mál og menning
10 Nærmynd af Nóbelsskáldi/ Ritstj. Jón Hjaltason/ Bókaútgáfan Hólar
Bókabúðir sem tóku þátt í könnuninni
Höfuðborgarsvæðið:
Bókabúð Máls og menningar, Laugavegi
Bókabúð Máls og menningar, Síðumúla
Bókabúðin Hlemmi
Bókabúðin Mjódd
Bóksala stúdenta, Hringbraut
Bónus, Holtagörðum
Eymundsson, Kringlunni
Penninn-Eymundsson, Austurstræti
Penninn, Kringlunni
Samantekt Félagsvísindastofnunar á sötu bóka í nóvember 2000. Unniö fyrir Morgunblaöið,
Félag (slenskra bókaútgefenda og Félag bóka- og ritfangaverslana. Ekki eru taldar með þær
bækur sem seldar hafa veriö á mörkuðum ýmiss konar á þessu tímabili, né kennslubækur.
Bókabúðin Hamraborg, Kópavogi
Bónus, Kópavogi
Penninn-Eymundsson, Hafnarfirði
Utan höfuðborgarsvæðisins:
Bókabúð Keflavíkur, Keflavík
Bókval, Akureyri
Kaupfélag Héraðsbúa, Egilsstöðum
KÁ, Selfossi
Hættulegt að eltast
við kanínur
BÆKUR
Sakaniálasajfa
HVÍTA KANÍNAN
Árni Þórarinsson: Hvífa kanínan.
Mál og menning 2000, 224 bls.
ÁRNI Þórarinsson vakti verðskuld-
aða athygli með sakamálasögunni
Nóttin hefur þúsund augu sem kom
út fyrir tveimur árum. Hvita kanínan
er sjálfstætt framhald þeirrar sögu.
Einar blaðamaður er sendur í frí til
Spánar og býður 14 ára gamalli dótt-
ur sinni með sér til að bæta fyrir
gamlar vanrækslusyndir. Einar er
reyndar ekki allur þar sem hann er
séður, hann hnýsist í mál sem tengj-
ast dauða hálfbróður hans. Fríið er
því yfirskin að nokkru leyti og Einar
velur borg þar sem lögfræðingurinn
Alfreð Hauksson býr, en hann er ein-
mitt fyrrverandi elskhugi hálfbróður
Einars. Fyrr en varir gerast óhugn-
anlegir atburðir í sólarlandaferðinni
og Einar blaðamaður sogast inn í
hringrás atburðanna og sér lengi vel
ekki fyrir endann á óvæntri og
spennandi atburðarás. Hér verður
ekki farið nánar út í fléttu sögunnar
(til að eyðileggja ekki ánægju les-
enda) en í stuttu máli má segja að
hún sé býsna góð, framvindan er
hröð og engar óþarfar málalenging-
ar eða útúrdúrar, samhengið er
sannfærandi og rökrétt eins og í Is-
lendingasögunum, eitt leiðir af öðru
og spennan magnast stig af stigi þar
til hámarki er náð.
Reyfarar eru vandmeðfarin bók-
menntagrein, það er auðvelt að
skrifa þá, ef höfundur hefur góða
fléttu er stundum nánast eins og þeir
skrifi sig sjálfir og útkoman er oft af-
þreying sem skilur lítið eftir sig að
lestri loknum. Snjallir höfundar vita
að fléttan er að sönnu mikilvæg til að
halda lesandanum við
efnið, en þeir kunna þá
list að vefa aðra þætti
saman við frásögnina
sem gefa efninu vídd og
dýpt. Þetta geta verið
alls kyns hugleiðingar
um mannlegt eðli, sekt
og samvisku og þar
fram eftir götunum.
Árni er í hópi þessara
snjöllu höfunda, það er
unun að sjá hvernig
hann leikur sér með
margræðan texta
Lewis Carroll í ævin-
týrinu fræga um Lísu í
Undralandi. Þannig
lætur Árni dægurlaga-
texta hljómsveitarinnar Jefferson
Airplane „White Rabbit" frá 1969
leika heilmikið hlutverk í sögunni
eins og sést á nafni hennar. Texti
lagsins er túlkun á ævintýrinu um
Lísu, þeirri undraveröld sem við lif-
um og hrærumst í. Saklaust barna-
ævintýri reynist ekki eins saklaust ef
rýnt er í það af túlkunargleði bók-
menntafræðinga og listamanna. Og í
sögunni er reyndar óvænt uppfærsla
á ævintýrinu um Mjallhvíti og dverg-
ana sjö þar sem Mjallhvít fær hrika-
lega „útreið“! Þá er komið að þeirri
skuggaveröld sem sagan veitir inn-
sýn í, klámiðnaði og barnaníðingum.
Sá veruleiki er nákominn þeim sem
vill nálgast hann á Netinu og lög-
reglan hefur nóg að gera að upplýsa
slík mál eins og þeir vita sem fylgjast
með fréttum. Sagan veitir nokkra
innsýn í hvernig peningar, völd og
ástríður geta gert manninn að
ófreskju sem svífst einskis. Látið er
að því liggja að þessi ófreskja eða
„nútíminn" hafi losnað úr búrinu í
San Franciseo fyrir rúmum 30 árum.
í Hvítu kanínunni sýnir Árni að
þessi svokallaði „nútími“ teygir
arma sína til þess litla skers, Islands,
eða eyjunnar hvítu eins
og Jónas kallaði hana.
Það er enginn óhultur
íyrir nútímanum, hvort
sem það er til ills eða
góðs og mér finnst að
Arni veki lesandann til
umhugsunar um það í
lokin.
Árni Þórarinsson
hefur skrifað skemmti-
legan og áhugaverðan
reyfara sem vekur
lesandann til umhugs-
unar um margt. Hann
ritar lipran og læsileg-
an stil og sýnir oft
mikla ritleikni í með-
ferð íslensks máls sem
verður sjaldan stirt í meðförum
hans. Samtöl eru vel skrifuð og text-
inn er víða kryddaður bröndurum og
höfundurinn hefur gott auga fyrir
kímni og spaugilegum atvikum. Ein-
ar blaðamaður er aðalpersóna og
þungamiðja sögunnar, Árni fellur
ekki í þá gryfju að gera hann að dýrl-
ingi. Hann á í erfiðleikum í einkalífi
sínu og hallar sér dálítið að flöskunni
á köflum og er kannski ekki beint
fyrii-myndarfaðir, hann er kaldhæð-
inn og gagnrýninn á fólk. En það
sem stendur upp úr er að hann er
hreinn og beinn og vill kanna svik og
misferli en kemst að því að höf-
uðpaurarnir láta ekki svo auðveld-
lega hanka sig.
Það er ánægjulegt að reyfarinn er
í sókn á íslandi og mér sýnist Árni
Þórarinsson hafa alla burði til að ná
enn lengra á þessu sviði ef hann
heldur áfram á sömu braut. Les-
andinn bíður spenntur eftir fram-
haldi á sögu blaðamannsins, hvaða
stefnu taka kvennamálin sem hann
mátti ekki vera að að sinna í þessu
svokallaða fríi?
Guðbjörn Sigurmundsson
Árni
Þórarinsson
Að sættast við dauðann
BÆKUR
L í f s p e k i
ÞRIÐJUDAGAR MEÐ
MORRIE
eftir Mitch Albom. Þýðandi: Ár-
mann Örn Ármannsson. Útgefandi:
Nýja bókafélagið. Stærð: 192 blað-
síður. Band: Kilja.
DAUÐINN er feimnismál í samtíð
okkar og fólk reynir að láta eins og
hann muni ekki koma. Það kveður
við annan tón í þessari bók þar sem
fjallað er í smáatriðum um tauga-
hrörnunarsjúkdóminn ALS, hvern-
ig hann fikrar sig smátt og smátt
upp eftir h'kama sjúklingsins og
dregur hann hægt en örugglega til
dauða þegar hann hefur náð valdi á
öndunarfærunum.
Morrie Schwartz, háskólaprófes-
sor í félagsvísindum, fékk þann úr-
skurð að hann hefði fengið þennan
sjúkdóm. Þegar læknamir upplýstu
hann um að hann ætti aðeins
skammt eftir ólifað ákvað hann að
leggja ekki árar í bát heldur nýta
tímann sem hann átti eftir eins vel
og hann gæti og gera dauðann að
lokaverkefni sínu, hápunkti ævi-
starfs síns. Þess vegna vildi hann
halda áfram að kenna þó að heils-
unni hefði hrakað og óvíst væri
hvort honum tækist að ljúka síð-
ustu önninni. Hann sagði nemend-
um sínum því hispurslaust hvernig
komið væri fyrir sér. Fyrir andlátið
kallaði hann saman vini og ættingja
og hafði eins konar „útför“ þar sem
hann var viðstaddur. Honum fannst
dapurlegt að fólk fengi ekki að
heyra neitt af öllu þvi fallega sem
sagt væri um það í jarðarförum.
Betra væri að það fengi að heyra
það í lifanda lífi.
Fjórtán árum eftir að Miteh Alb-
om útskrifaðist úr háskóla sá hann
viðtal við sinn gamla læriföður í
vinsælum sjónvarpsþætti þar sem
hann ræddi hispursíaust um sjúk-
dóm sinn og miðlaði áhorfendum af
lífsspeki sinni, hvað skipti máli í líf-
inu. Ekkert samband hafði verið á
milli þeirra öll þessi ár og hann
hafði ekki frétt af ástandi hans. Nú
gerði hann bragarbót á því og
heimsótti Morrie um langan veg á
hverjum þriðjudegi þar til hann dó.
Segja má að samskipti þeirra á
þriðjudögum hafi verið síðasta
námskeið prófessorsins.
Á samfundum þeirra ræddi
Monie um dauðann, þróun sjúk-
dómsins og hvernig þetta breytti
afstöðu hans til lífsins. Höfundur
sem var hræddur við sjúklinga og
dauðann komst smátt og smátt yfir
þær tilfinningar vegna samfund-
anna við læriföður sinn. Morrie
spurði viðmælanda sinn margra
grundvallarspurninga um lífið,
hvort hann væri sáttur við sjálfan
sig og hvort hann reyndi að vera
eins mannlegur og hann gæti?
Hann hélt áfram að kenna. „Það að
deyja...er aðeins eitt af mörgu sem
er dapurlegt...Að búa við óham-
ingju er annað. Mjög margt af því
fólki sem kemur og heimsækir mig
er ekki ánægt með líf sitt. Hvers
vegna? Eitt er það að menningar-
hættir okkar gera fólk ekki ánægt,
því líður ekki vel. Við gerum ranga
hluti... Þeir eru óhamingjusamari
en ég... Enda þótt ég sé að deyja
er ég umkringdur umhyggjusömu
fólki sem þykir vænt um mig.
Hversu margir geta sagt það?“ (bls.
43)
Síðustu vikur ævinnar var eins
og skilningarvit Morries hefðu orð-
ið næmari og hann notaði meiri
tíma en áður til að borða, hafa sam-
skipti við annað fólk og fyrir vænt-
umþykju. Þetta barmafyllti líf hans.
Hann trúði því að kærleikurinn
væri sigurafl og að það mikilvæg-
asta í lífinu væri að læra að miðla
honum og móttaka hann. „Leiðin til
þess að öðlast tilgang í lífinu er að
helga sig því að láta sér annt um
aðra, helga sig samfélaginu sem er
í kringum mann og helga sig því að
skapa eitthvað sem gefur manni
tilgang og markmið" (bls. 49). Hann
benti einnig á að mikilvægt væri að
líta um öxl og meta það sem við er-
um að fást við. „Er þetta allt sem
ég vil? Vantar eitthvað? (bls. 69)“
Enn hélt kennslan áfram. „Allir
vita að þeir munu deyja en enginn
trúir því.“ (bls 84). „Þegar þú lærir
hvernig á að deyja þá lærir þú
hvernig á að lifa“ (bls. 86). „Það eru
ekki vasar á líkklæðunum" (bls.
124). „Fyrirgefðu sjáfum þér áður
en þú deyrð. Fyrirgefðu síðan öðr-
um“ (bls. 163). I bókarlok segir höf-
undur að hafi hann lært eitthvað sé
það að ekkert sé til sem heitir „of
seint“.
Ég naut þess að lesa þessa bók.
Hún er full af lífsspeki. Morrie, að-
alpersóna sögunnar, er opinn og
einlægur. Smátt og smátt nær hann
að draga höfund bókarinnar út úr
sinni skel og gefa honum nýja sýn á
lífið. Hann vekur lesandann einnig
til umhugsunar um hvað skipti máli
í lífinu. Bókin er léttlesin og auð-
skilin og hentar þeim sem velta til-
gangi og gildi lífsins fyrir sér. Þýð-
ingin er lipur.
Kjartan Jónsson