Morgunblaðið - 26.11.2000, Qupperneq 6

6 SUNNUDAGUR 26. NÓVEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Norræn
tungaá
undanhaldi
**■) BAKSVIÐ
Norrænir málverndarsinnar hafa miklar
áhygg;iur af útbreiðslu enskunnar í fag-
legri umræðu sem þeir óttast að verði á
kostnað norrænu málanna. Þeir eru hins
vegar ekki sammála hversu alvarleg stað-
an sé og þá ekki heldur hvort grípa þurfí
til aðgerða, skrifar Urður Gunnarsdóttir.
Kennslustund í íslenskum skóla. í Danmörku hefur verið lagt til, að enskukennslan verði færð niður í fyrsta
bekk grunnskólans en sjálft móðurmálið, danskan, á orðið í vök að veijast á mörgum sviðum.
NORRÆN tungumál eru
undir stöðugum þrýst-
ingi frá ensku sem virð-
ist á góðri leið með að
verða fagtungumál í mörgum starfs-
greinum á Norðurlöndum, t.d. í
Danmörku. „Enskan er æ meira
áberandi í starfsgreinum t.d. innan
læknisfræði, tækni og í tölvugeiran-
um og er á góðri leið með að útrýma
dönskunni þar. Við höfum orðið að
grípa til aðgerða til að spoma við
þessari þróun en ég vil þó ekki
ganga svo langt að segja að dönsk
tunga sé í hættu,“ segir Erik Han-
sen, formaður danskrar málnefnd-
ar, í samtali við Morgunblaðið.
Varaformaður nefndarinnar, Niels
Davidsen-Nielsen, ritaði fyrir
skemmstu grein í Berlingske Tiden-
de þar sem hann tók öllu dýpra í ár-
inni en Hansen. Hvetur Davidsen-
Nielsen til þess að gripið verði til að-
gerða til að koma í veg fyrir að fleiri
fog verði enskunni að bráð.
Grein Davidsen-Nielsen og fleiri
er varða stöðu danskrar tungu birt-
ast á sama tíma og rætt er af alvöru
um að færa enskukennslu niður í
fyrsta bekk grunnskóla. íhaldsmað-
urinn Brian Mikkelsen hyggst
leggja fram tillögu þess efnis á
danska þinginu og kveðst eiga von á
stuðningi annarra flokka, m.a. jafn-
aðarmanna við hana. „Hefji böm
enskunám snemma kemur það þeim
að miklum notum,“ segir Mikkelsen.
„Við erum lítil þjóð og háð viðskipt-
um við önnur lönd og þau viðskipti
fara að mestu fram á ensku. Þar að
auki verður enskan æ útbreiddari,
einkum innan nýrrar tækni. Eigi
bömin okkar að vera í stakk búin til
að fara inn á vinnumarkað framtíð-
arinnar skiptir mestu að við séum
framarlega í flokki í þróun hans,
einnig hvað varðar tungumálið."
I röksemd hans felst uppgjöf
hvað varðar stöðu danskrar tungu
sem dönsk málnefnd er ekki reiðu-
búin að skrifa upp á. Formaðurinn
er hins vegar ekki mótfallinn tillög-
um um að færa enskukennsluna nið-
ur í fyrsta bekk á þeim forsendum
að það sé ógnun við móðurmálið.
Hansen á sæti í nefnd sem menning-
armálaráðherrann setti á laggimar
fyrir hálfu ári til að leggja drög að
skýrari málstefnu í Danmörku. Að
sögn Hansen mun nefndin, sem
starfar enn, gera það að tillögu sinni
að við greinaskrif um fagleg efni,
svo sem í læknisfræði, verði að
minnsta kosti birtir orðalistar með
þýðingum á fagorðum yfir á dönsku.
Davidsen-Nielsen vill ganga
skrefi lengra en formaðurinn og í
áðurnefndri grein leggur hann
áherslu á að það sem skipti mestu
máli til að viðhalda tungumálinu sé
einfaldlega að nota það. „Þess vegna
skiptir það miklu að koma í veg fyrir
að við töpum íleiri yfirráðasvæðum,
þ.e. í þeim tilfellum er við hættum
að nota eigið tungumál og skiptum
yfir í annað (ensku). Ekki verður hjá
því komist að taka eftir því hvað
tungumálið hefur orðið undir á
mörgum sviðum á Norðurlöndum.
Fyrir skemmstu hitti ég Banda-
ríkjamann sem hafði lært heimspeld
i Kaupmannahöfn í lok sjöunda ára-
tugarins og hafði ekki komið til
Danmerkur síðan. Honum blöskraði
hve enskan var orðin áberandi á
þeim þremur áratugum sem liðnir
voru; á götum úti, í sjónvarpi, út-
varpi, kvikmyndum, skemmtunum
og auglýsingum. Hér má bæta við
töpuðum yfirráðasvæðum í við-
skiptalífinu, þar sem enskan er víða
vinnumálið, og í menntun og visind-
um, einkum náttúruvísindum, tækni
og heilbrigðisvísindum. A síðast-
nefndu sviðunum er orðið erfitt um
vik með norræn fagmál svo hægt sé
að miðla upplýsingum um rann-
sóknaniðurstöður áfram.“
Davidsen-Nielsen segir Dani hafa
tilhneigingu til að nota eingöngu
ensku oftar en nauðsyn beri til.
Dæmi um það sé netsíða SAS-flug-
félagsins sem er í eigu Svía, Norð-
manna og Dana. Heimasíðan sé öll á
ensku, ekki sé boðið upp á upplýs-
ingar á neinu hinna norrænu mála.
„Það er til skammar að fyrirtæki á
borð við SAS, sem er að hálfu í eigu
ríkisins, skuli með þessum hætti
grafa undan stöðu skandinavísku
málanna. Til samanburðar má nefna
að flugfélagið Finnair býður upp á
finnska heimasíðu, svo og sænska."
Davidsen-Nielsen situr í málefnd
sem Norræna ráðherraráðið kom á
fót í tilefni Evrópska tungumála-
ársins á næsta ári. Henni er ætlað
að gera ítarlega könnun á því
hversu útbreidd enskan er í einstök-
um fogum á Norðurlöndum. Segir
hann að á grundvelli könnunarinnar
verði hægt að taka stefnumótandi
ákvarðanir um norræna tungumála-
þróun.
Sérfræðingar eru flestir sammála
um að útbreiðsla enskunnar í fag-
legri umræðu valdi áhyggjum og að
fylgjast verði með henni. Hins vegar
ber mönnum ekki saman um hvem-
ig beri að líta á aukin áhrif enskunn-
ar á daglegt mál, þar sem samsvar-
andi orð séu til í norrænu málunum.
Davidsen-Nielsen segir það hægara
sagt en gert að vinna nýyrðum sess í
dönsku, t.d. hafi almenningur ekki
litið við danska orðinu yfir teygju-
stökk. „Hárin rísa á baki margra
danskra málverndarsinna þegar
þeir eru spurðir um hreintungu-
stefnu í tungumálum. Þeii' eru
þeirrar skoðunar að tungumálið eigi
að gæta sín sjálft (markaðslögmálin
gildi). Hins vegar leggja Norðmenn,
Islendingar og Færeyingar mikla
áherslu á að búa til nýyrði."
Áðurnefnd málnefnd, sem komið
var á laggimar fyrir hálfu ári, er þó
til marks um að dönsk yfirvöld hafa
áhyggjur af þróuninni og svipað er
uppi á teningnum í Svíþjóð þar sem
opinber málnefnd hefur lagt fram
tillögur um aðgerðir til að bæta
stöðu sænskunnar.
Davidsen-Nielsen segir að vilji
stjómvöld raunverulega stöðva
framþróun enskunnai’ innan ein-
stakra faga, verði þau að gera sér
grein fyrir því hvaða ráða sé raun-
hæft að grípa til. „Að þróa mál-
stefnu sem hefur það að markmiði
að viðhalda norrænum tungumálum
í heild, þ.e. málum sem era notuð á
öllum sviðum, er nær ógemingur.
Flestir Norðurlandabúar vilja
væntanlega komast hjá því að komið
verði á sektum fyrir brot á málfars-
reglum. Og hertri lagasetningu yrði
líklega mætt af tortryggni.“
Því leggur Davidsen-Nielsen til
að vísindamönnum verði boðið að
doktorsritgerðir þeirra verði þýdd-
ar af móðurmálinu yfir á ensku og
að fé verði lagt til hliðar til að gera
þetta mögulegt. Vísindamönnum sé
fullljóst að þeir geti aldrei tjáð sig
jafnvel á erlendu tungumáli og sínu
eigin. Með þessu fáist betri doktors-
ritgerðir og greinar, norræn tungu-
mál séu vernduð og að almenningur
í heimalandinu eigi auðveldara með
að tileinka sér fræðin.
Davidsen-Nielsen segir að þótt
ljóst sé að almenningur og fræði-
menn verði að taka sjálfviljugir þátt
í umbótum, útiloki hann ekki að
grípa verði til lagasetninga. Þar
komi einkum til hugmyndir manna
um að færa enskukennslu niður í 1.
bekk grunnskóla. Það segir hann
varasama þróun, svo og hugmyndir
um að bjóða upp á að allt grann-
skólanám fari fram á ensku. Tilraun
með þetta stendur yfir í Fredericia
á þessu skólaári.
„Þetta er neikvæð þróun þvi hún
mun hafa slæm áhrif á móðurmálið
og gæði kennslunnar munu minnka
þegar hún fer öll fram á ensku.
Norðurlandabúar tala að jafnaði
ágæta ensku,“ segir Davidsen-
Nielsen. Þótt vissulega megi bæta
enskukunnáttuna sé ekki þörf á því
að skipta um móðurmál. Líkir hann
tilhneigingum í þá átt við nýlendu-
stefnu, þar sem norrænu tungumál-
in muni taka annað sæti á eftir ensk-
unni verði ekkert að gert.
Samstarfsmaður Davidsen-Niel-
sens í málnefndinni, Erik Hansen,
er ekki eins svartsýnn. „Þrátt fyrir
innreið enskunnar er staða danskr-
ar tungu alls ekki svo slæm. Það
hefur oft verið sagt að hún hafi farið
versnandi og að fjölmiðlar fari þar
fremstir í flokki. Þetta er óréttmæt
alhæfing, ég sé allt frá skelfilegum
ambögum til fallegrar dönsku þegar
ég fylgist með fjölmiðlum, raunar
fullyrði ég að meirihlutinn sé í góðu
lagi.“
Ný ensk orðabók
með hraðvirku uppfleltikerfi
Ný og endurbæH ensk-islensk/
íslensk-ensk orbabók mei hro&virku
uppflettikerfi er komin út.
Bókin hefur a5 geyma 72.000 uppflettiorS
og vor sérstaklega huga5 a5 fjölgun or5a
í tengslum vi6 tækni, vísindi, tölvur, vi5skipti
og ferðalög.
Hún spannar því fjöldamörg svi6 og nýtist
vel hvort sem er ó heimili, vinnustað, í skóla
e5a bara hvar sem er.
Orðabókin er 932 bls. í stóru broti og inn-
bundin í sterkt band.
Kynningarverd: 6.800 kr.
O
ORÐABÓKAÚTGÁFAN
Yfírlýsing fundar Balkanríkja og Evrópusambandsins
Hvatt til nánara sambands
Balkanríkja við ESB
Lucane i Júgöslavíu, Pristina, Zagreb. AFP.
FUNDUR leiðtoga ríkja á Balkan-
skaga með fulltrúum Evrópusam-
bandsins hófst í Zagreb, höfuðborg
Króatíu, í gær. Samþykkt var ein-
róma ályktun þar sem sagði að nán-
ari tengsl landanna við ESB færa
eftir því hvort takast myndi að efla
lýðræði og bæta samskiptin milli
þjóða ogþjóðarbrota á svæðinu. Her
Júgóslavíu beið í gær eftir heimild til
að leggja til atlögu gegn albönskum
skæraliðum í Presevo-dal í suður-
hluta landsins. Þar hafa undanfama
daga geisað hörð átök en um 70.000
Albanar mynda meirihluta í sjálfum
dalnum. Presevo liggur að Kosovo.
Bjartsýni gætti í ályktuninni í
Zagreb þrátt fyrir spennuna sem nú
ríkir í Presevo og minnt var á að lýð-
ræðisssinnar hefðu sigrað í kosning-
um í Króatíu fyrr á árinu og nú einn-
ig í forsetakjörinu í Júgóslavíu.
Forseti Júgóslavíu, Vojislav Kostun-
ica, er meðal fundargesta en auk
hans og talsmanna ESB sátu hann
leiðtogar Albaníu, Bosníu-Herzegóv-
ínu, Króatíu og Makedóníu. Minnt
var á í yfirlýsingunni að ESB væri að
opna markaði sína fyrir nær öllum
vöram sem Balkanríkin flyttu út og
nánari tengsl við sambandið myndu
auka stöðugleika á öllum skaganum.
Svartfjallaland er hluti Júgóslavíu
og forseti þess, Milo Djukanovic,
skýrði frá því í Zagreb í gær að hald-
in yrði þjóðaratkvæðagreiðsla í land-
inu fyrrihluta næsta árs þar sem
ákveðið yrði hvernig tengslin við
Serbíu, hinn hluta sambandsríkis
Júgóslavíu, myndu verða í framtíð-
inni.
Albönsku skæraliðarnir í suður-
hluta Serbíu, sem nú berjast við
vopnaðar sveitir lögreglu stjómar-
innar í Belgrad, vilja að Presevo
verði sameinað Kosovo en flestir
Kosovo-Albanar vilja að Kosovo
hljóti fullt sjálfstæði frá Serbíu.
Serbneskur lögreglumaður, sem
ekki vildi láta nafns síns getið, sagði
að liðsveitir Júgóslavíuhers væra
búnar að koma sér fyrir við útjaðar
Presevo. Biði það eftir því að fá
„grænt ljós“ frá stjórn Vojislavs
Kostunica forseta í Belgrad og um-
heiminum áður en ráðist yrði gegn
skæraliðunum.