Skírnir - 01.08.1908, Blaðsíða 87

Stikukerfið.
279
spyrnu og jafnvel aðhlátur. öðru máli er að gegna um
ókunn orð útlend, því að frummerking þeirra dylst al-
menningi, og margur heldur, að mikið hljóti að vera í
það spunnið, sem tíðkast úti í heiminum víða og stóra.
Hefir Jón Olafsson sagt fróðlega sögu af því, hversu frá-
leit mörgum Templurum þóttu fyrst í stað orðin »regla«
og »stúka« um félag sitt og deildir þess, en með tímanum
hafa þau rutt sér til rúms og þykja nú sóma sér einkar
vel. Þótt vel megi vera, að unt sé að finna heppilegri
islenzk heiti, en eg hefi fundið, á máls- og vogareindum
stikukerfisins, þá gjöri eg mér fulla von um það, að þau,
sem hér eru talin, muni láta betur i eyrum góðra og
þjóðrækinna íslendinga en útlendu heitin, einkum skifti-
nefnin samsettu, sem mörg eru nokkuð óþjál og ruglings-
leg, enda lengri en góðu hófi gegnir, og þess vegna miður
fallin til að koma í stað hinna stuttu og einföldu heita,
er tíðkast hafa hér á landi alt að þessu (svo sem alin,
míla; pottur, tunna; lóð, pund, o. s. frv.
Löng orð, sem eru mjög tíð í tali, eru oft og einatt
stytt á mörgum tungum. Hið algenga enska orð »bill«
er stytt úr latneska orðinu »libellus«. »Cabriolet« verður
á ensku að »cab«, »automobil« að »bil« á Kaupmanna-
hafnarmáli, og »telefonera« að »fóna« á Reykjavíkurmáli.
Eftir sama lögmáli er altítt að stvtta »kilogram« í »kíló«,
en sumir stytta líka »kilometer« í »kíló« og má með sanni
segja, að slíkt sé villandi eða að minsta kosti óviðkunn-
anlegt. Með svona löguðum breytingum verða orðin ekki
lengur alþjóðleg, heldur helgar hver tunga sér s í n a
breytingu.
Hér skal ekki farið langt út í það, hvaða ráð eigi að
hafa til að láta íslenzku heitin ryðja sér til rúms hjá al-
menningi. Hinu nýstofnaða eða væntanlega málverndar-
félagi ætti að vera vel treystandi til að leggja gott til
þessa máls, eins og til alls, er að móðurmálinu lýtur, og
ungmennafélögin eru líkleg til að geta miklu áorkað í
þessum efnum, þegar fram líða stundir. Iðnaðarmenn
hætta sjálfsagt að nefna vasakvarðann »tommustokk«,