Gefn - 01.01.1872, Blaðsíða 26

28
1. Vér höfum áður í riti þessu getið þess, að sólin
ynni allt sem á jörðunni er; tyrir hennar krapt lifnar lífið,
og þegar hún hverfur, þá sofnar það eða dofnar; hún er
orsök til allrar litarprýði og allrar fegurðar, og hún ræður
jafnt fjöri andans sem krapti líkamans. Diodorus kallaði
hana »höfuðsmið alheimsins«, því hann fann ósjálfrátt hversu
mikið vald hennar var. en aunars hafa menn ekki haft neinar
ljósar hugmyndir um eðli hennar, og menn vita raunar ekkert
áreiðanlegt um það enn. Algengast var í fornöld að trúa
því, að sólin væri guð, og eins og þetta kemur fram í flestum
fornum ritum og kvæðum, og eins og menn hafa gert það
líklegt, að öll heiðin trú væri eiginlega sólar-dýrkan, eins
eymir svo eptirafþessu enn að ekki einúngis margar heiðnar
þjóðir, svo sem Samojedar og fleiri, heldur og einnig margir
almúgamenn þeirra er kristnir eru kallaðir, lúta sólinni og
taka ofan, þegar hún kemur upp. fetta nægði samt ekki
sumum, og Anaxagoras (500 árum f. Kr.) sagði að sólin
væri »glóandi steinn«; vegna þessa og fleiri meinínga um
náttúruhluti var hann kallaður guðníðíngur og varð að fiýja
á burtu. En hversu daufar hugmvndir menn raunar höfðu
um eðli og mátt sólarinnar, sést eiginlega best á því, að
menn héldu fram eptir öllum öldum, að hún snérist í kríngum
jörðina eins og túnglið, og þessu trúðu allir og það var jafn
vel gert að trúarsetníngu (Galilei) og því var ekki hrundið
fyrr en af Kopernikusi (f 1543). Eptir að þannig var búið
að ákveða og sanna, að sólin væri miðdepill jarðstjarnanna,
þá var samt eptir að vita hvað hún væri. Mönnum varð
hægra fvrir, eptir því sem tímarnir liðu fram, að reikna út
hversu stór hún væri og hversu lángt hún væri á burtu frá
jörðunni. þætta fann Halley — það eru ekki nema rúm
hundrað ár síðan — og það er bygt á þeim skoðunum sem
menn geta gert í hvert sinn sem Venus ber fyrir sólina.
fetta verður ekki nema sextán sinnum á hverjum þúsund
árum, en með mislaungum millibilum. Hversu torvelt þetta
sé, má sjá á því, að árið 1761, þegar von var á þessari