Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1928, Síða 17

17
Skammt fyrir vestan Gunnarsstein (um 180 föðmum, 339 m.; mælt-
sama dag), uppi í ÁrholtsbrúnJ), í dalverpi, eru og auðsjáanlega dys
á þremur stöðum, með sams konar grjóti og er í hinum; voru þau
enn á moldum er ég tók fyrst eftir þeim. Ekkert hefir fundizt þar
svo ég viti.
Langt nokkuð, segjum 500 faðma (941'/2 m.), þaðan til austurs,
norðan-við Árbæjargötuna, móts-við Árbæjarkrók efri (þar sem húsin
stóðu), kom upp höfuðkúpa, og ekki lítil; ljósast af karlmanni. Kom
hún þar upp á moldum við uppblástur og var þar á berangri nokkur
ár, unz ég tók hana og geymdi nokkra stund, til næstu jarðarfarar
hér. — Líklegt er að einhver hafi flutt höfuðið með sér frá bardaga
og týnt því hér, eða kastað því niður eins og smalamaður Hallgerð-
ar gjörði við höfuð Sigmundar Lambasonar. — Sennilega eiga þessi
dys ekki skylt við Njálu-bardagann, og enn síður við bardagann
sunnan ár, við Orustuhóla, og vígi þar (Árb. Fornl.fél. 1902, 4-5),—
sem er skora lítil milli toppmyndaðra steina.
Sigurður Vigfússon kallar vigið »Gunnarsklett«; hann mun stund-
um hafa gengið undir því nafni og er það réttmæli, því að klettur
er steinninn móti öðrum þar í grend. Sigurður hefir að mínu áliti,
lýst Gunnarssteini réttilega, og dysjunum og landslaginu þar um-
hverfis, að öðru en því, að þar hefir aldrei »leir« verið, eins og nærri
má geta, á þurru brunasvæði. Þar voru þá harðar, vel þéttar moldir,
rauðleitar, fyrir norðan steininn, undir afar-þykkum jarðvegi, áður en
blása tók. Hann segir um staðháttuna hér m. a.: »Hér er (ekki) og
hefir aldrei verið neinn oddi eða nes út i ána, en það er málvenja
hér eystra, að kalla fitjar eða láglendi meðfram ám ,nes‘, t. d. Hofs-
nes, Miðhúsanes hjá Hestaþingshól (rétt: Vallarnes, Sk. G.), Grafar-
nes, Réttanes við Rangá hina ytri, Langanes upp með Markarfljóti,
sem er afarstórt (svæði), 0. s. frv. Þetta eru þó engin nes, heldur
láglendi með ánni« (þ. e. ánum; Árb. Fornl.fél 1888—92, 48). — Með
sögðum hætti álít ég þetta rétta lýsing. — Að óblásinni heiðinni hafa
dysin legið mikið hærra en vígið, sem var á fitinni við ána.
Lýsing Brynjúlfs Jónssonar er ekki heldur illa hugsuð, að kalla
staðinn vera »nes milli Rangár og Sandgilsár« (Sandgilju), »sem nú
er þornuð« (Árb. Fornl.fél. 1896, 35). Þótt svæðið sé stórt og stað-
urinn næsta óákveðinn, verður varla sagt, að það beini huga manns
út fyrir sögu- eða bardaga-staðinn. Eftir landslagi að dæma mun þetta
mikla svæði aldrei hafa verið nes kallað, enda hefir Brynjúlfur fallið
1) Undir henni, sunnan götu, er tótt eða tættur, — kvíar, kot eða önnur
bygging; sömul. norðan götu, undir brúninni, að því er virðist.
2