Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1928, Blaðsíða 8

8
neðan þrengslin, á lygnunni, var gott vað, Reynifells-vað, eða vaðið
»undir fossinum«. Einhver hin fyrsta — eða má-ske hin allra-fyrsta —
orsök til þess að Rangá brauzt þar úr hinum forna farvegi sínum,
var sú, að hún fyllti allt upp milli brúna af hrönn og jökum. Braut
hún þá vallgróið brúnarnefið, með sléttlendi þar fyrir neðan, og reif
sig fram, austur í Teitsvötn, fyllti þau að miklu leyti með möl, en
skildi eftir grashólma, sem áður var áfastur brúninni. Mun þetta hafa
verið nokkru eftir 1860* 1). En ekki eyðilagðist vaðið fyr en Iitlu fyrir
aldamót, þegar áin, sem fyr segir, fyllti hinn gamla farveg, og kast-
aði sér vestur-undir brúnarhornið og eyðilagði með því veginn að
að vaðinu, af eyrinni fyrir neðan hina einkennilegu Fossdalsrétt. Fór
áin þá yfir hæstu kletta hennar, í hreinum vexti, tók lygnuna af vað-
inu og gróf það niður í stórgrýti. — Teitsvötnin, þetta hreina berg-
vatn, engu minna en áin vanalega er, rann samhliða henni, unz þau
féllu saman, áður fyrir austan, nú fyrir vestan Austurhaldið.
f. Eyrarvað, eða -vöð, hefir jafnan verið mjög breytilegt; það er
þar sem áin fór að slá sér út, fyrir ofan Austurhald. Um það er ætíð
farið yfir Teitsvötnin í öðru lagi. — Um þessi efri vöð, Reynifellsvað
og Eyrarvað, hygg ég að lítið sé nú að segja í fornsögulegu tilliti,
og líklega hefir ekki verið fært á Eyrarvaði meðan óbrotið land lá
að ánni vestan megin og hún var þar í nokkrum þrengslum; enda
eru engar fornar götur að henni austan-megin.
Auk þessara vaða, er nú hafa verið talin á Rangá, má enn nefna
vað á henni uppi hjá Gunnarssteini, 2—3 km. nálega beint í austur
1904. Um nafn Teitsvatna er talsvert vafamál. Líklegt þykir mér, að þau hafi
fyrrum heitið Teigsvötn, enda minnir mig að svo væri nafnið haft fyr, af göml-
um mönnum eða jöfnum höndum af öðrum, en nöfnin svo lík í framburði, að
óglöggt heyrist. I Reynifellslandi, og yfirleitt i Hólmslandi, mun skógur hafa verið
lengst þar út við vötnin. Var þá nafnið Teigsvötn réttmætt, vötnin kennd við
skógarteig, sbr. hríssteig í Gunnarsholtsveitu (Jarðabók Árna Magnússonar, I.,
245) o. fl. samkynja nöfn. Sláttu- eða engja-teigur mun þar aldrei hafa verið, og
hvergi grasblettur eða túnstæði, enda landslag mjög ósljett, fremur þunnt jarð-
lag, vaxið víði lyngi og mosa. Á smátanga eða aðhaldi við lækinn er þó tótt
eða tættur, liklega fjárskýli, eða til að taka þar úr kindur, — óskilafé eða slátur-
fé, líkt og gjört hefir verið nýlega, til að spara all-langan heimrekstur. Má vera
að í seinni tíð hafi teigur ekki þekkst, nema í merkingunni engjateigur og fyrir
þá sök hafi nafnið breyzt, vötnin kennd við mann, Teit, — sem enginn veit þó
nein deili á og líklega hefir aldrei verið til.
1) Árni Guðmundsson á Reynifelli kom í fyrstu að ánni þannig, langt um
ófærri; var hann að fylgja Vatnsdals-systrum, dætrum Magnúsar Stephensens
sýslumanns (d. 1866). Rann áin þar að nokkru lengi síðan, og gjörir jafnvel enn
í fyllingum. — Eftir þetta var vegurinn lagður upp á hábrún, fyrir austan foss-
inn og ofan Teitsvötn.