Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1954, Page 1

BYGGÐARLEIFAR I ÞJÖRSÁRDAL
Eftir Gísla Gestsson og Jóhann Briem.
Sá hluti Gnúpverjahrepps, sem liggur fyrir innan Þverá, heitir
Þjórsárdalur. Svo var einnig talið á dögum Árna Magnússonar (Jb.
II, bls. 218 neðanmáls), og virðist þessi skipting hreppsins vera forn,
því að svo er að sjá í Landnámabók, að þetta sé sá hluti af landnámi
Þorbjarnar laxakarls, sem hann nytjaði sjálfur. Að vísu er nú aldrei
talið, að dalurinn nái neitt að ráði austur fyrir hin eðlilegu takmörk
Búrfell — Skeljafell—Stangarfjall, en vart er að efa, að bæir, sem
voru austan þessara fjalla, hafi einnig verið taldir til dalsins, enda
er það algengt, að bæir séu taldir til dala, þótt þeir standi utan þeirra.
I eftirfarandi ritgerð er þessi skilgreining ævinlega höfð í huga, þegar
minnzt er á Þjórsárdal.
í Árbók hins ísl. Fornleifafélags 1884—5 birtist ýtarleg grein, er
nefndist Um Þjórsárdal, eftir Brynjúlf Jónsson frá Minna-Núpi. Var
grein þessi þó samin löngu fyrr, og telur Matthías Þórðarson (Árb.
1915, bls. 11) hana skráða um 1870. En víst er það, að Kálund
styðst við hana í íslandslýsingu sinni (fyrra bindi, prentað 1877).
Ekki hefur Brynjúlfur þó gengið frá greininni til fulls fyrr en 1880
(sbr. bls. 53 þar). I þessari grein Br. J. mun vera getið allra fornra
mannvirkja í Þjórsárdal, sem þá var kunnugt um.
I Árb. 1897 birti sami höfundur greinarkorn, er hann nefndi At-
hugasemdir um Þjórsárdal. Eru þær að nokkru leyti viðbót við hina
fyrri grein Br. J., en auk þess leiðréttir hann þar ýmislegt, er hann
hefur áður sagt, með hliðsjón af nýrri heimild, er honum hefur bor-
izt, en það er fomt bréf um skógarítök í Þjórsárdal, sem prentað er í
2. bindi Fornbréfasafnsins (1893), og verður vikið að því síðar.