Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1998, Page 5

ÍSLENSKAR RÚNIR í NORRÆNU LJÓSI
9
um fornkonunga, höfðingja og hetjur Norðurlanda aftan úr grárri forn-
eskju. Hann sneri sér því til Arngríms og bað um þau gögn um rúnir
sem finna mætti í þessum gömlu skræðum.10
Þetta var tími galdrabrenna á Islandi og flestir sem sekir urðu um
galdra höfðu haft um hönd einhverjar rúnir og galdrastafi. Það virðist því
hafa verið erfitt fyrir Arngrím að komast í tæri við þá þekkingu á rúnum
sem án efa var til í landinu. Þó gat Arngrímur og aðrir Islendingar sem
Worm skrifaðist á við látið honum í té nokkra fræðslu urn rúnir og tals-
vert af efninu í bók Worms Literatura Runica, sem kom út 1636, er sótt í
íslenskar heimildir.11
Aldur og uppruni rúnanna
Segja má að Danir hafi farið með sigur af hólmi í baráttunni um heiður-
»111 af því að hafa fyrstir þjóða notað rúnir því að margt bendir til að
uppruna þeirra sé þar að leita. Allflestar elstu risturnar, sem eru frá seinni
hluta 2. aldar, hafa fundist í Suður-Skandinavíu, þ.e.a.s. á Jótlandi, Sjá-
landi, Fjóni og syðst á Skáni, og því ekki ólíklegt að vagga rúnanna hafi
verið á þeim slóðum þó ekki sé það endanlega sannað.12 Enn sterkari
stoðum var rennt undir þá tilgátu þegar merkilegar rúnir fundust á
vopnaleifum sem grafnar voru upp úr fórnarkeldu í Illerup á Jótlandi. Þar
fornuðu Jótar laust fyrir árið 200 vopnum sem sennilega voru tekin af
gjörsigruðum óvinaher. A níu vopnum voru rúnir.Tveir spjótsoddar báru
’iafnið Wagnijo, en spjótsoddur með sama nafni hefur áður fundist í
vopnafórn á Fjóni. Wagnijo hefur því að öllum líkindum verið þekktur
vopnasmiður á sinni tíð.13
Allar elstu risturnar, frá 2. og 3. öld, eru stuttar, eitt eða tvö orð, en
rUnastafrófið virðist vera komið í fastar skorður og ekki verður annað séð
er> að þeir sem rúnirnar ristu séu vel skrifandi. Því má ganga út frá því
seni vísu að þær hafi verið í notkun um skeið þegar þessar ristur voru
gerðar.
Fyrirmynd rúnanna er að öllum líkindum latínustafrófið eins og það
Var ritað í Rómaveldi um Krists burð, eða á 1. öld, en margir fornleifa-
fundir sýna að mikil samskipti voru milji Rómveija og Danmerkur á
þeim tímum. Rúnirnar eru auðsjáanlega mótaðar af manni sem kunni
latínustafrófið þótt ekki séu allar þangað sóttar.14
Þó er ljóst að fyrir tíma rúnanna notuðu Germanar einhverskonar
takn við spádóma og véfréttir eins og Tacitus segir frá í Germaníu (98 e.
Kr.): „Þeir sníða grein af aldintré og liluta í smábúta, er þeir aðgreina
uieð mismunandi merkjum; strá svo bútunum án greinarmunar og af