Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1998, Síða 22

26
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
um rúnir, hvaðan þœr séu, hverjir þœr liafi mest tiðkað eður iðkað, hvar af sitt
nafn hafi, um margfjölda þcirra, megn og kraft, ásamt ráðningn þeirra dimmu
rúnaljóða Brynhildar Buðladóttur, með feira, hér að hnígur (1642) fyrsta vís-
indalega ritið um rúnir á Islandi. Þar reynir hann að skýra eðli og notkun
rúnanna á raunsæjan hátt. Hann trúir nokkuð á mátt rúnanna og veit að
„miklum og stórum hlutum hafa þeir í fyrri öldum fram komið fyrir
kraft og verkan þessarar rúnalistar.“ Honum er ljóst að rúnir voru fyrst
og fremst venjulegt letur, en finnst samt ástæða til að áminna lesandann
um að fara gætilega með þær. I kaflanum Hvað leyfilegt eður loflegt sé um
rúnanna meðferð segir hann m.a: „Að vinna eður verka nokkuð sérlegt
með þessum rúnaböndum er ekki leyfilegt eða treysta eða trúa nokkrum
þeirra mætti eða krafti eða framkvæmd til neinna aðgerða...En að vita
hvernig þetta rúnaletur hefur verið myndað og margfaldlega niðursett á
bækur eða steina er vel loflegt eður fróðlegt það að ráða sem þeir hinir
fyrri menn hafa svo margfaldlega bundið og hulið eitt orð í einni stafs-
mynd...því letrið (þ.e. rúnirnar) er í sjálfu sér og sinni rnyndan er svo
gott og einfalt sein nokkuð annað tungumálsletur. Og þó þeir fjölkynng-
is menn nokkrir hafi haft eður hafi rúnamyndir til nokkura óguðlegra at-
hafna spilla þeir sjálfum sér en ekki rúnaletrinu því svo má til vonds hafa
það letur sem vér nú daglega tíðkum sem nokkurnveginn það letur“62
Af orðum Björns má ráða að hann telur kunnáttu í rúnum og deilum
vera sjálfsagða og algenga. í kaflanum Um rúnanna margfaldleg nöfn, sem
fjallar um þrídeilur (sjá neðan), dulrúnaletur og nöfn rúnanna finnst hon-
um ástæðulaust að fara nánar út í smáatriði: „Þessar allar þrídeilna merk-
ingar er ei þörf hér nú að setja því þær eru alflestum kunnugar.“
Hinn mikli áhugi á rúnum sem ríkti á 17. öld dofnaði á 18. öld og
glæddist ekki aftur að ráði fyrr en á þeirri 19.Jón Olafsson frá Grunna-
vík skrifaði þó merkilegt rit um rúnir í tveimur áfongum,1732 og 1752,
sem hann kallaði Jóns Olafssonar Rúnareiðsla eður hans yfirvegunarþankar um
rúnir, öllum þeim í Ijósi látnar, er stunda eftir fornum frœðum...
Þó flestar kenningar Jóns um aldur og upphaf rúnanna séu úreltar er
Rúnareiðslan mikilvægt rit, því þar er að finna tilvitnanir í nú glataðar ís-
lenskar heimildir, m.a. afrit af skinnhandriti sem hann segir vera frá því
urn 1550 „eður nokkru fyr, því skriftarlagið er mjög líkt hendi síra Þór-
leifs Björnssonar, sem lifði um þá tíma og var á Reykhólum, en þetta
pergament er komið úr Flatey á Breiðafirði."63
Eins og í riti Björns á Skarðsá eru í þessu skinnhandriti mörg dulrúna-
letur, sem flest byggjast á þrídeilum þ.e.a.s. skiptingu rúnastafrófsins í
þrjár ættir og stöðu hverrar rúnar í sinni ætt (sbr 13. mynd). Meðal ann-