Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1998, Qupperneq 139

143
HILDUR GESTSDÓTTIR
GELDINGURINN Á
ÖNDVERÐARNESI
Fornmeinafræði (palaeopathology) er fræðigrein sem ekki hefur borið
mikið á í íslenskum fornleifarannsóknum. Hún er undirgrein beinafræði
og var skilgreind árið 1910 af Sir Marc Arrnand Ruffer sem „...the sci-
ence of diseases whose existence can be demonstrated on the basis of
human and animal remains from ancient times“ eða „vísindagreinin sem
fæst við sjúkdóma sem greindir verða af fornum líkamsleifum manna og
dýra.‘“
Fyrir utan áverka, t.d. beinbrot, stafa allar breytingar eða vefskemmdir
á beinum af breyttri starfsemi beinkímfruma (osteoblast) sem stjórna
beinvexti, og beinætna (osteoclast), sem stjórna beineyðingu. Eini ntun-
urinn er hvar og hvernig þessi breytti vöxtur og/eða eyðing verður t.d.
er vefskemmdin jöfn eða holótt; er breytingin á frauðbeini, barkarbeini
eða hvoru tveggja; var hún virk eða gróin við dauða? Allar
meinafræðilegar breytingar á beinum er hægt að flokka í fernt: óeðlileg
beineyðing; óeðlilegur beinvöxtur; óeðlilegur beinvöxtur og beineyðing
eða lögun beins er óeðlileg en það er að öðru leyti eðlilegt.
Breytingar á beinum eru oft auka- eða fylgieinkenni sjúkdóma. Þó að
sjúkdómar geti valdið vefskemmdum á beinum eru þær breytingar ekki
endilega greinandi fyrir þann sjúkdóm og þegar sjúkdómar eru greindir í
lifandi fólki eru vefskemmdir eða breytingar á beinum sjaldnast notaðar
eða mikilvægar. Því er ekki alltaf hægt að tengja ákveðnar breytingar til-
teknum sjúkdómi enda þær ekki alltaf einkennandi fyrir einn ákveðinn
sjúkdóm. Þess vegna er ntjög mikilvægt þegar unnin er meinafræðileg
rannsókn á beinum að lýsa nákvæmlega hverri breytingu og skrá hvar
hún er á beininu í hverju tilviki.2 Það kemur að gagni við sjúkdóms-
greiningu að skoða samspilið milli þess hverrar gerðar vefskemmdir eru
og hvar þær hafa orðið.
Fornmeinafræðin hefur þróast mikið á síðastliðnum 100 árum. I byij-
un aldarinnar snerist hún aðallega um lýsingar á einstökum tilfellum, og