Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1998, Síða 147

151
RAGNHEIÐUR TRAUSTADÓTTIR
GRÁSTEINN í GRAFARHOLTI
Um minjagildi œtlaðs álfasteins
Grásteinn nefnist klofinn steinn við Vesturlandsveg austan Grafargils og
hafa álfar verið sagðir búa í honum.
Vegna vegaframkvæmda á árunum 1970 og 1971 var hann fluttur
þangað sem hann stendur nú, en óhöpp voru sett í samband við þann
flutning og álfasögur kviknuðu og fengu byr undir báða vængi.
Af þessum sökum var Grásteinn tekinn með við fornleifaskráningu
Þjóðminjasafns Islands á svæðinu árið 1983. Af því leiddi að steinninn var
taHnn njóta verndar þjóðminjalaga. Var Vegagerð ríkisins bannað að færa
steininn aftur nema liún fengi samþykki fornleifanefndar fyrir því.Vegna
áforma um að breikka Vesturlandsveg óskaði Vegagerðin eftir slíkri heim-
ild árið 1998 og fékk hana, en með því skilyrði, að áður skyldi leita allra
leiða til að komast hjá því að hrófla við steininum.
Alitamál er hvort steinninn eigi að vera verndaður, en kastljósi fjöl-
miðla hefur fremur verið beint að deilunni um tilvist álfa í honum. Til-
gangurinn með þeirri athugun, sem hér verður greint frá, var að grafast
fyrir um hvort Grásteinn tengdist þjóðtrú að því leyti, að hann heyrði
með réttu og lögum samkvæmt undir þjóðminjavörsluna.
Segja má að hér kristallist ýmis fleiri vandamál sem minjavarslan í
landinu stendur andspænis og orðið er tímabært að fjalla um vegna sí-
aukins eftirlits með skipulags- og umhverfismálum.
Heimildir og málavextir
Elsta heimild unr Grástein mun vera ítarleg örnefnalýsing sem Björn
Bjarnarson í Gröf (síðar Grafarholti) ritaði fyrir jörð sína og gaf Lands-
bókasafninu 2. maí 1918.1 Ekki er annað sagt um steininn í þeirri lýsingu
en hvar hann stóð.
Grásteins virðist svo hvergi vera getið síðan fyrr en í sambandi við