Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1998, Side 172

176
ARBOK FORNLEIFAFELAGSINS
stórfelldum útflutningi sjávarafurða, hryllti marga söguskýrendur í hóg-
setum við þeirri tilhugsun að öldum saman höfðu búandi ráðamenn
landsins andæft því með skjalfestum dómum að öreigar settust að í
þurrabúðum úti við sjó. Annarsvegar vildu forsjármenn búa halda í
vinnuafl og hinsvegar óttuðust þeir uppflosnaðan bjargþrota umferðalýð
sem flúði aflabrest. A þessum einfaldaða grunni hafa nútíðarmenn
fleiprað margt óþarft um bjargræðisvegi Islendinga.
Tvö atriði má hér nefna sem dæmi um að könnun höfundar nær ekki
ávallt djúpt undir yfirborð þeirra heimilda sem notaðar eru. Hið fýrra er
sú tilhneiging höfundar að eigna yfirleitt heiðni grimmileg ákvæði laga-
texta, en telja nær sjálfgefið að kristni hafi mildað lögin. Dæmi um við-
horf höfundar til heiðni má til að mynda sjá þar sem talið er að ákvæði
nokkur í ómagabálki Grágásar gangi framhjá kristnum einkvænisreglum
og kærleika, en endurspegli líklega fornar heiðnar venjur (bls. 83).
Ákvæðin varða óskilgetin börn sem voru þyrnir í augum kristinnar laga-
setningar og náði sú óvild hámarki á Islandi með Stóradómi 1565. Lagaá-
kvæðin sem hér um ræðir eru af óvissum toga og aldri sem flest annað í
Grágás, og ekki par ókristilegri en margt í kristnum fræðum og gjörðum
um aldir og enn.
I annan stað verður þess víða vart í kaflanum um hjúskap, að bókar-
höfundur er bundinn því sjónarmiði að kirkjunnar mönnum hafi ávallt
gengið það eitt til að vernda hjónabandið einsog kirkjulög sögðu fýrir
um. Höfundur virðist líta svo á að samlíf utan blessunar kirkjunnar, frillu-
hald og framhjátökur, hafi verið vandamál kirkjunnar (t.d. bls. 37), en
ekki tilfinningamál eða hagsmunamál einstaklinga. Höfundur skyggnist
ekki undir yfirborð laganna og ræðir ekki að lagasetning kirkjunnar er
leið á miðaldir beindist að því að tryggja henni sjálfstæðan fjárhags-
grundvöll. Með því urðu sektargjöld, sem heimt voru fýrir atferð sem
stangaðist á við siðareglur kirkjunnar, ein helsta auðsuppspretta hennar.
Kennimenn höfðu lag á því að gera ástir og lífshætti veraldlegra auð-
manna að féþúfu kirkju sinnar og ljósar heimildir sýna að ógrynni af
löndum og lausum aurum náðist undir yfirráð kirkjunnar í sektir fýrir
óheimilt samlag manns og konu.
Furðulegasta ályktun bókarhöfundar er sú, að í afskekktum fjarðahér-
uðurn Noregs hafi fólk hugsanlega blandast svo nánum blóðböndum að
burðir kvenna hafi afskræmst og tekið á sig myndir sem nútíma vísindi
geta ekki skýrgreint (bls. 92). Það er ástæða til þess að óttast meinleg áhrif
frá slíkum grillum sem birtast í útlitsprúðu riti frá virtu forlagi, en álykt-
anir höfundar hafa þó ekki við annað að styðjast en ótímabundna laga-