Lögrétta - 01.07.1932, Síða 47

381
LÖGRJETTA
382
Islensk blaðamenska*6flf
öríndí
8ftír Þorst. Gíslason
I.
Það er talið, að íslensk blaðamenska hefj-
ist með Mánaðartíðindum Magnúsar Ketils-
sonar sýslumanns 1773. Síðan eru nú liðin
nær 160 ár. En um blaðamenskuna í heild,
sem þátt í þj óðarmenningunni, hefur miklu
ininna verið skrifað en ætla mætti. Til eru
æíisögur nokkurra helstu blaðamannanna,
sem dánir eru, svo sem Magnúsar Stephen-
sen, Jóns Guðmundssonar, Björns Jónsson-
ar og Jóns Ólafssonar, og Hannes Þor-
steinsson skjalavörður hefur skrifað sögu
elsta blaðs landsins, þegar það átti fimtíu
ára afmæli, en það var Þjóðólfur 1898 og
var Hannes þá ritstjóri hans og útgefandi.
Þeirri sögu fylgir nákvæm skrá yfir íslensk
blöð fram til þess tíma, og kom þetta út í
blaðinu sjálfu í nóvember 1898. Vilhjálmur
Þ. Gíslason magister skrifaði í Eimreiðina
1923 grein í minningu þess, að þá var
blaðamenska hjer á landi hundrað og
fimtíu ára gömul. Þar er nokkuð sagt
frá upphafi blaðamenskunnar erlendis, sögu
hennar, starfsaðferðum og áhrifum, og svo
er þar litið yfir blaðamenskuna hjer á
landi og getið að nokkru flestra hinna
merkari íslenskra blaða og tímarita. Á
ensku hefur Halldór prófessor Hermanns-
son skrifað sögu íslenskra tímarita fram til
1874, í Islandica. Þessar þrjár ritgerðir eru
helstu yfirlitsgreinarnar, sem fram hafa
komið um þetta efni.
Það gefur að skilja, að á þeim tíma, sem
jeg hef hjer til umráða, get jeg aðeins
minst á nokkra höfuðdrætti í sögu blaða-
menskunnar, og í sambandi við þá minst
helstu mannanna, sem dýpst spor hafa
markað á þessu sviði, og svo einstakra at-
burða, sem einkennandi eru annaðhvort
fyrir viss tímabil eða mennina, sem um er
að ræða.
*) þetta er innleiðsla að umræðum þeim, sem
ióru fram í útvarpinu síðastliðinn vetur um ís-
lenska blaðamensku og margir tóku þátt í.
Eins og fyr segir, er talið að íslensk
blaðamenska hefjist með Mánaðartíðindum
Magnúsar Ketilssonar sýslumanns í Dala-
sýslu. Þá var prentsmiðja í Hrappsey á
Breiðafirði, og þar voru þau prentuð. Þau
voru á donsku og hjetu ekki Mánaðartíð-
indi heldur Maanedstidende. Ekki ber þó að
skilja þetta svo sem höfundurinn væri ó-
þjóðlegur maður og vildi útrýma íslensk-
unni. Hann neitar þessu sjálfur og segist
þvert á móti eiga örðugt með að skrifa
dönsku. En blaðið var einkum ætlað em-
bættismannastjettinni og verslunarstjettinni
og í þeim báðum var margt danskra manna,
sem ekki skildi íslensku. Mánaðartíðindin
komu aðeins út í fjögur ár, 1873—76, en
úr því hefst útgáfa íslenskra tímarita, og
er byrjunin gerð af íslendingum í Kaup-
mannahöfn með útgáfu ársrita Lærdóms-
listafjelagsins. Jón Eiríksson konferentsráð
hafði þar forgönguna og ritin komu út í
15 bindum og fluttu margar þarfar og fróð-
iegar hugvekjur. Þá tekur Magnús Step-
hensen við með sínum mörgu frjettaritum
og fræðiritum. Magnús var hjer nær ein-
ráður um alla bókagerð um aldamótin 1800
og góðan spöl frameftir 19. öldinni, enda
rjeði hann hjer þá mestu á öllum sviðum.
Með starfsemi Hins íslenska bókmentafje-
lags, sem stofnað var 1816, fluttist þunga-
miðja bókagerðarinnar aftur til Kaup-
mannahafnar, með því að Hafnardeild fje-
lagsins varð mestu ráðandi um allar fram-
kvæmdir þess, og hún fór að gefa út vand-
að frjettarit, „Skírnir", sem nú er elsta
tímarit Norðurlanda. Svo koma þjóðernis-
vakningar-tímaritin: Ármann á Alþingi
1829, Fjölnir 1835 og Ný fjelagsrit 1841.
Öll eru þau stofnuð af Hafnar-Islending-
um og koma út í Kaupmannahöfn. Hjer
heima kom út „Sunnanpósturinn“, sem
miklu minna kvað að, og síðar „Reykjavík-
urpósturinn". Jón Sigurðsson kallar tímarit
sitt „Ný fjelagsrit“ og minnir með því á,
að það eigi að verða framhald Lærdóms-