Lögrétta - 01.07.1932, Síða 48

383
L ÖGRJETTA
384
listafjelagsritanna gömlu. Þessi þrjú síð-
astnefndu tímarit eru á bókmentasviðinu
fulltrúar þeirrar sterku þjóðarvakningar,
sem hjer varð á fyrri hluta 19. aldarinnar,
og vekjararnir eru fyrst og fremst þessir
menn: Baldvin Einarsson, Brynjólfur Pjet-
ursson, Jónas Hallgrímsson, Tómas Sæ-
mundsson og Jón Sigurðsson. Þeir dóu allir
ungir, nema Jón Sigurðsson.
Svona var málunum komið, þegar elsta
blaðið var stofnað hjer á landi, „Þjóðólfur",
1848. Alþingi hafði þá verið endurreist
fyrir nokkru og frelsis- og framfara-hreyf-
ingar höfðu magnast í þjóðlífinu, svo að
menn fundu til þarfar fyrir stærri og tíð-
ari málgögn en tímaritin. Nokkrir menn í
Reykjavík tóku sig þá til og afrjeðu stofn-
un hálfsmánaðarblaðs og nefndu „Þjóðólf“.
Sjera Sveinbjörn IJallgrímsson, aðstoðar-
prestur á Kálfatjörn, tók að sjer ritstjórn-
ina. Þjóðólfur varð frjálslynt blað og lenti
í erjum við valdamennina hjer í Reykjavík,
sem studdu dönsku stjómina að málum, svo
að Sveinbjörn varð um eitt skeið að láta
prenta blaðið í Kaupmannahöfn, af því að
valdamennirnir hjer, sem prentsmiðjunni
rjeðu, vildu ekki prenta það. Varð Svein-
björn svo, eftir fjögur ár, að hætta útgáf-
unni. En þá, 1852, tók við blaðinu maður,
sem getið hefur sjer ágætan orðstír í sögu
íslenskrar blaðamensku og var ritstjóri og
útgefandi „Þjóðólfs“ yfir 20 ár, eða fram
til vors 1874.
Þessi maður var Jón Guðmundsson al-
þingismaður. Hann var jafnaldri Jónasar
Hallgrímssonar, lítið eitt eldri en Jón Sig-
urðsson, og því hálffimtugur að aldri, er
hann tók við ritstjóm Þjóðólfs, stúdent frá
1832, og þar næst eftirmaður Jónasar Hall-
grímssonar á skrifstofu Ulstrups landfó-
geta. Síðan umboðsmaður Kirkjubæjar-
klausturs, bjó 10 ár í Kirkjubæ á Síðu
og var fulltrúi Skaftfellinga á þjóðfundin-
um 1851. Áður hafði hann tekið próf í
dönskum lögum í Kaupmannahöfn og verið
settur sýslumaður í Skaftafellssýslu. En
fyrir framkomu sína á þjóðfundinum var
hann sviftur embætti. Honum var ásamt
Jóni Sigurðssyni og Eggerti sýslumanni
Briem falið af þjóðfundinum að færa kon-
ungi kæru út af f-ramkomu stiftamtmanns,
en úr þeirri för kom Jón heim embættis-
laus, og tók þá við Þjóðólfi. Hann átti sæti
á ráðgjafarþingunum frá byrjun og var
kosinn á fyrsta löggjafarþingið, en andað-
ist áður það kæmi saman, 31. maí 1875.
Á baráttuárunum frá þjóðfundinum og
fram til 1874 hygg jeg að enginn maður
liafi haft meiri áhrif á skoðanir almenn-
ings en Jón Guðmundsson, að Jóni Sigurðs-
s^ni einum undanskildum. Og enginn efi er
á því, að „Þjóðólfur“ hefur haft miklu
stærri lesendahóp en „Ný fjelagsrit“, þótt
ritgerðir Jóns Sigurðssonar þar sjeu altaf
leiðarstjarnan í stjórnmálunum og hann
ieiðtogi þingsins. Hannes Þorsteinsson segir
svo frá útbreiðslu „Þjóðólfs" 50 fyrstu ár-
in: Jón Guðmundsson tók við blaðinu af
Sveinbirni með rúmum 800 kaupendum.
Hjá Jóni Guðmundssyni náði það aldrei
hærri kaupendatölu en rúml. 1200, og með
þeirri kaupendatölu seldi hann það sjera
Matth. Jochumssyni 1874. Hjá Jóni Ólafs-
syni, sem gaf það út frá 1881—87, varð
kaupendatalan 1400, hjá Þorleifi Jónssyni,
frá 1887—91 varð hún 1700, og 1898 hefur
hún hjá Hannesi Þorsteinssyni komist upp
í rúrnl. 2000. Enginn efi er á því, að Þjóð-
ólfur hefur fram til 1874 haft hæsta kaup-
endatölu allra íslenskra blaða, svo að há-
markið hefur þá verið 1200 kaupendur.
Blaðið varð hjá Jóni Guðmundssyni viku-
blað, en var í litlu broti. Ekki var það fjöl-
breytt að efni, en innihaldið var veigamikið
og rúmið vel notað. Það, sem hjelt Þjóðólfi
uppi á þessum árum, fremur öllum samtíð-
arblöðum hans, var án efa fastheldni hans
við málstað íslendinga í stjórnmálabarátt-
unni og það álit, sem Jón Guðmundsson
vann sjer með þingmensku sinni og blaða-
rnensku. „Þeim heiðri verður Jón aldrei
sviftur“, segir Hannes Þorsteinsson, „að
hann hafi fyrstur hafið íslenska blaða-
mensku til vegs og virðingar, og sýnt, að
liún væri vald, sem menn yrðu að óttast og
virða, ef rjett væri að farið“.
Nýtt blað var stofnað í Reykjavík ári
síðar en Þjóðólfur og hjet „Landstíðindin“,
ritstjóri Pjetur Pjetursson, síðar biskup.