Eimreiðin - 01.05.1896, Síða 40

120
saman, aðrar aðeins í endana o. s. frv. — hvaða sýki gangi að skepnu
þeirri, er þær finnast i. Þær auka kyn sitt á þann hátt, að þær
klofna í miðju, og verður hver hluti fyrir sig að nýrri bakteriu og
geta þær þannig hundraðfaldazt á skömmum tíma, ef ekkert amar
að þeim. Ef í hart lendir, geta margar þeirra brugðið sjer í annað
líki og kallast þá »sporar«; eru þær þá mörgum sinnum lífseigari.
Má hjer nefna til bakteríu þá, er veldur miltisbrandi hjá dýrum
og lifir einkum í blóði þeirra. Sjálfa bakteríuna er í raun og veru
fremur hægt að drepa, enda getur hún ekki í því líki æxlazt og
þróazt nema í dýrum með heitu blóði; þegar því dýrið er dautt
og kalt og blóðið runnið úr því, væri bakteríunni ekkert vísara
en bráður bani, ef hún gæti þá ekki brugðið sjer í hina illræmdu
spora, sem mörg ár geta lifað í dvala, án þess að fá nokkra nær-
ingu; lendi þeir svo einhvers staðar, þar sem þeir kunna við sig,
breytast þeir aptur i hinar eiginlegu bakteríur og byrja svo á nýjan
leik. Þannig er það sporunum að kenna, að sýkin getur flutzt
með þurrum húðum. — Það er því nauðsynlegt, að eyðileggja bak-
teríuna, áður en sporarnir myndast, með þvi að sótthreinsa, svo
fljótt sem auðið er, alla þá staði, þar sem sjúklingurinn hefur verið,
og grafa skrokkinn með húð og hári í jörðu niður, en ekki að
láta hann liggja og rotna ofanjarðar, eins og sumstaðar er siður.
Þar eð bakteríur vantar blaðgrænu, geta þær ekki notað kola-
sýru þá, sem er í loptinu, sjer tii fæðu, og eru þvi neyddar til að
lifa af sm'kjum, annaðhvort í dýrum eða jurtum, eða þá dauðurn
leifum þeirra. Sumar lifa á hvorntveggja hátt; þó þola þær ekki
sýru (sur Reaktion) til lengdar. Fannig þolir miltisbrandsbakterían
ekki magasýruna, en þó þola sporarnir hana. Ekki geta bakteriur
lifað og margfaldazt nema í ákveðnum hita, sem raunar er mis-
munandi fyrir hinar ýmsu tegundir, en þó á likamshiti dýranna
(með heitu blóði), 350—40°, bezt við allan þorra þeirra, er veikind-
um valda. Vaxi hitinn meira, deyfist lífsafl þeirra og við 6o°— 800
hita deyja þær flestar; þó þola sporarnir miklu rneira. Kulda þola
þær miklu betur en hita. Það má því nota suðu og sjóðandi vatn
sem sótthreinsunarmeðal. Eitt af lífsskilyrðum bakterianna er
vætan; vanti hana, geta þær ekki aukið kyn sitt, og sjeu þær ekki
gæddar þeirri gáfu, að geta breytt sjer í spora, eða fái þær ekki
tíma til þess, deyja þær von bráðar. Eiægt er að deyfa verkun
þeirra með því, að þurka þær eða það, sem þær eru í, ákveðinn
tíma, og kemur það að notum við ýmsar bólusetningar.
Allflestar bakteríur geta ekki æxlazt og þróazt án súrefnis
(a'érobe), en þó eru sumar svo gerðar, að þær geta eigi að eins
verið án þess, heldur jafnvel þola það ver en eitur (anaérobe), og
eru þær í því ólíkar öllum öðrum lifandi verum. Bakteríur eru
og frábrugðnar öðmm verum í því, að þær elska myrkrið en
hata ljósið, enda geta sólargeislarnir snöggdrepið sumar þeirra.
Þótt smáar sjeu, geta margar þeirra hreyft sig að eigin vild, en
aðrar verða að liggja, þar sem þær eru komnar, og hreyfast að eins
með þeim efnum, sem þær eru í. Enn má geta þess, að ýms eru
þau efni til, er bakteríur alls ekki þola, og hafa menn því notað