Eimreiðin - 01.05.1896, Page 42

122
bakteríur«), og er einkum talað um þær hjer. Til hins flokksins
má þá teíja þær, er ekkert eru við sjúkdóma riðnar; þó er opt
ekki unnt að greina skarpt á niilli flokkanna, því að stundum geta
þær bakteríur valdið meinum, er annars eru taldar meinlausar, og
hins vegar getur pestnæmi eða sýkimagn (Virulens) einnar og sömu
sýkibakteríu verið mjög mismunandi á ýmsum tímum. Enn fremur
getur sama bakterían verið meinlaus ákveðnu dýri eða dýrategund,
en skaðvæn öðrum. — Til síðari flokksins má meðal annara telja
bakteríu þá, er veldur sýru i mjólk, en það er einkum, er heitt
er á sumrum, og er því ráðlegt að sjóða vel og þvo mjólkurílát,
því að við það drepst bakterían. Aðrar bakteríur gjöra það að
verkum, að mjólkin eða rjóminn verður blár eða rauður.
Jeg hefi nú farið nokkrum orðum um bakteríur, lýst stuttlega
háttum þeirra og einkennum, en áður en jeg fer lengra út í þetta
mál, vil jeg minnast lítið eitt á hinn aðila málsins, líkama dýranna.
Oll hin æðri dýr eru byggð af ótal frumlum, sem eru ekki
stórum stærri en bakteríurnar. Þeim má skipta í ýmsa flokka eptir
starfa þeim, er þær hafa á hendi og er hver flokkurinn öðrum
ólíkur (t. a. m. taugafrumlur, vöðvafrumlur, yfirhúðarfrumlur o. fl.).
Þær. líkjast þó hver annarri í því, að þær eru að vissu leyti sjálf-
stæðar, þær geta fjölgað og dáið, án þess að heildin deyi með,
en ekki geta þær eins og bakteríurnar lifað hver út af fyrir sig.
Þær eru flestar staðbundnar og þurfa þvi að láta færa sjer það
heim til sín, er þær þurfa til að halda við lífinu. Þetta allt fá þær
með blóðinu, sem myndað er af rauðum og hvíturn blóðkornum
og tærum vökva (»blóðvatn«), er kornin sveima í. Blóðkornin eru
ólík hinum frumlunum í því, að þau eru á sífelldri rás, og þar að
auki geta hvítu kornin hreyft sig eptir eigin vild. Aðalstarf rauðu
kornanna er, að færa hinum frumlunum súrefnið, sem þau fá í
lungunum. Með blóðinu fá frumlurnar einnig næringarefnin frá
meltingarfærunum. Fái þær ekki súrefnið, af hvaða ástæðu sem
það er, þá deyja þær bráðlega; dýrið deyr köfnunardauða. Sje
næringin ekki í lagi, dragast þær upp; dýrið deyr hordauða. Breyt-
ing sú, er verður í hverri frumlu, bæði á súrefninu og næringar-
efnunum, kallast efnabreyting (Stofskifte), og er hún skilyrði fyrir
lífinu. Það er því nauðsynlegt, að hún sje alltaf í góðu lagi.
Það er því miklu nær, að skoða baráttuna milli dýra og bakt-
eria sem viðureign tveggja viðlíka stórra vera, og er líf og heil-
brigði dýrsins þá komið undir þvi, hvorar smáveranna verða ofan
á. Sjeu hinar einstöku frumlur dýrsins veikar fyrir eða vanti þær
nauðsynlega næringu, sje t. a. m. blóðrásin hindruð eða blóðið
sjálft fátækt af næringarefnum, efnabreytingin í ólagi, þegar óvin-
irnir ráðast á þær, þá er hætt við, að þeir færi sig upp á skaptið,
svo að heildinni sje hætta búin. Hitti bakteríurnar þar á móti
andstæðlinga sína óveiklaða, i blóma og fjöri lífsins, er ekki ólík-
legt, að þær verði að lúta í lægra haldi — veikin batni. Mætti hjer
minna á, hve opt og einatt smásár geta orðið hættulegri mögrum
og veikluðum skepnum en þeim, sem eru í góðu standi.
Til skamms tíma hafa menn hald'ið, að bakteríur þær, er lifa